Shpartallimi i ekonomisë së karburanteve fosile në Stokholm+50

Nëse kemi mësuar një gjë në 50 vjet, që nga Konferenca e parë e Stokholmit, është se e ardhmja e lidhur me lëndët djegëse fosile nuk është aspak e ardhme. Për të trajtuar krizat konvergjente të ndryshimeve klimatike, humbjen e biodiversitetit dhe ndotjen petrokimike dhe plastike, Stokholm+50 nuk ka alternativë tjetër veçse të përballet me naftën, gazin dhe qymyrin

Planeti ynë po përballet me krizë të trefishtë të klimës, natyrës dhe ndotjes, me shkak të përbashkët: ekonominë e karburanteve fosile. Nafta, gazi dhe qymyri janë në rrënjë të përçarjes së klimës, humbjes së përhapur të biodiversitetit dhe ndotjes së përhapur nga plastika. Përfundimi është i qartë dhe duhet të jetë parësor, kur liderët politikë do të mblidhen në Stokholm këtë javë për të shënuar 50-vjetorin e Konferencës së parë të Kombeve të Bashkuara mbi mjedisin njerëzor. Çdo përpjekje për të trajtuar këto kërcënime ekzistenciale ndaj shëndetit njerëzor dhe ekologjik do të thotë pak, për sa kohë që ekonomia e karburanteve fosile mbetet e paprekur.

Siç vuri në dukje së fundmi sekretari i përgjithshëm i OKB-së, António Guterres, karburantet fosile po e mbytin planetin tonë. Në dekadën e fundit, djegia e tyre përbënte 86% të emetimeve globale të dyoksidit të karbonit, për të cilat vetëm disa aktorë mbajnë përgjegjësi dërrmuese. Në fakt, gati dy të tretat e të gjithë CO2 të emetuar që nga Revolucioni Industrial mund të gjurmohen në vetëm 90 ndotës, kryesisht prodhuesit më të mëdhenj të karburanteve fosile.

Megjithatë, në vend që të frenojnë ndotësit, qeveritë e botës aktualisht po planifikojnë të lejojnë më shumë se dy herë prodhim të karburanteve fosile në vitin 2030 sesa do të ishte në përputhje me synimin – të rënë dakord sipas Marrëveshjes së klimës së Parisit të vitit 2015 – për të kufizuar ngrohjen globale në 1.5 ° Celsius mbi nivelet paraindustriale. Dhe kur bëhet fjalë për dëmet e shkaktuara nga lëndët djegëse fosile, temperaturat më të larta globale dhe intensifikimi i ngjarjeve ekstreme të motit janë veç fillimi.

Vitin e kaluar raportuesi special i OKB-së për Toksikët dhe të Drejtat e Njeriut, Marcos A. Orellana, pohoi atë që komunitetet e vijës së parë e kanë ditur prej kohësh: prodhimi i karburanteve fosile gjeneron komponime toksike dhe ndot ajrin, ujin dhe tokën. Ndotja e ajrit nga djegia e lëndëve djegëse fosile ishte përgjegjëse për rreth një në pesë vdekje në mbarë botën në vitin 2018. Për më tepër, nafta dhe gazi janë blloqet ndërtuese të kimikateve toksike, pesticideve dhe plehrave sintetike që po i shtyjnë ekosistemet dhe speciet drejt zhdukjes. Këto produkte të bazuara në lëndë djegëse fosile përjetësojnë modelin ekonomik dhe agroindustrial që nxit shpyllëzimin, shkatërron biodiversitetin dhe kërcënon shëndetin e njeriut.

Lëndët djegëse fosile fshihen edhe pas ndotjes nga plastika, e cila po grumbullohet edhe në zonat më të largëta të planetit, nga maja e malit Everest deri në fund të Kanalit Mariana. Nëntëdhjetë e nëntë për qind e të gjithë plastikës janë bërë nga kimikate që rrjedhin nga lëndët djegëse fosile, kryesisht nafta dhe gazi. Prodhimi i lëndëve të para petrokimike për plastikë dhe përdorimi i lëndëve djegëse fosile në të gjithë zinxhirin e vlerës së plastikës po rrit kërkesën për naftë dhe gaz dhe duke ekspozuar miliona njerëz ndaj ndotjes toksike.

Sikur të mos mjaftonte kjo, lëndët djegëse fosile nxisin dhe financojnë konflikte të dhunshme në mbarë botën. Ekonomia e karburanteve fosile po mundëson luftën e presidentit rus Vladimir Putin në Ukrainë dhe krizën humanitare që ajo ka krijuar. Në shtatë vjet pasi Rusia aneksoi ilegalisht Krimenë, tetë nga kompanitë më të mëdha në botë të karburanteve fosile pasuruan Qeverinë ruse me rreth 95.4 miliardë dollarë. Të ardhurat e Rusisë nga eksportet e energjisë janë rritur që nga pushtimi i Ukrainës në shkurt, i cili rriti çmimet. Dhe kompanitë e mëdha perëndimore të naftës, që përfitojnë nga konflikti, kanë grumbulluar fitime rekord.

Në vend që të përballen me përgjegjësinë, industria e naftës dhe gazit dhe aleatët e saj po shfrytëzojnë krizën e Ukrainës për të nxitur edhe më shumë shpime dhe eksporte të gazit natyror të lëngshëm (LNG) në të gjithë botën. Por infrastruktura e re e karburanteve fosile, e cila do të duhet vite për t'u futur në internet, nuk do të bëjë asgjë për të trajtuar krizën aktuale të energjisë. Në vend të kësaj, ajo vetëm do të thellojë varësinë e botës nga lëndët djegëse fosile, do të rrisë aftësinë e prodhuesve për të bërë kërdi mbi njerëzit dhe planetin dhe do të largojë më tej të ardhmen e sigurt për klimën.

Ndërsa liderët botërorë mblidhen për Stokholm+50, ndërprerja e varësisë sonë ndaj lëndëve djegëse fosile duhet të jetë prioriteti kryesor. Megjithatë, lëndët djegëse fosile mungojnë dukshëm në konceptin dhe agjendën zyrtare, dhe ato mezi përmenden në dokumentet e sfondit të tre dialogëve të lidershipit që supozohet të informojnë rezultatin e samitit.

Ky lëshim nuk është rastësi. Lobi i karburanteve fosile ka dekada përvojë duke mbjellë dyshime për dëmin që po shkakton industria dhe duke errësuar lidhjen midis lëndëve djegëse fosile dhe kimikateve toksike të përdorura në bujqësinë industriale dhe në produktet plastike. Kur mohimi i plotë nuk ka funksionuar, industria ka kërkuar zgjidhje të rreme, duke përfshirë rregullime teknologjike spekulative, mekanizma tregu me boshllëqe gjigante dhe premtime mashtruese "neto-zero". Qëllimi është të largohet vëmendja politike nga veprimi urgjent i nevojshëm për t'i dhënë fund mbështetjes në lëndët djegëse fosile dhe qasjeve të provuara në shkallë, si energjia e rinovueshme, agroekologjia dhe reduktimi dhe ripërdorimi i plastikës.

Një veprim i tillë transformues është pikërisht ajo që duhet të japë Stokholm+50. Qeveritë pjesëmarrëse dhe vendimmarrësit duhet të pranojnë se lëndët djegëse fosile janë shtytësi kryesor i krizës së trefishtë me të cilën përballemi, dhe ata duhet të vendosin agjendë të guximshme për ndalimin e zgjerimit të karburanteve fosile, duke siguruar një rënie të shpejtë dhe të barabartë të naftës, gazit dhe qymyrit, dhe përshpejtimin e një transicioni të drejtë drejt një të ardhmeje pa fosile.

Një tipar i mundshëm i një agjende të tillë do të ishte Traktati për Mospërhapjen e Karburanteve Fosile – iniciativë që ka tërhequr mbështetje të gjerë, duke përfshirë nga mijëra organizata të shoqërisë civile, qindra shkencëtarë dhe parlamentarë, më shumë se 100 laureatë Nobel dhe dhjetëra qeveri. Për të nxitur përparimin, një gamë e gjerë palësh të interesuara – duke përfshirë përfaqësues të komuniteteve indigjene, të qeverive, institucioneve ndërkombëtare dhe akademisë – do të mblidhen një ditë përpara Stokholmit+50 për Parasamitin mbi Transicionin Global të Drejtë nga Karburantet Fosile.

Paralelisht me takimin e Stokholmit, një komitet negociator ndërqeveritar, i thirrur nga Programi i Mjedisit i OKB-së, po mblidhet në Dakar për të zhvilluar një traktat global ligjërisht të detyrueshëm të plastikës. Më e rëndësishmja, traktati do të duhet të marrë një qasje gjithëpërfshirëse që trajton ciklin e plotë të jetës së plastikës, duke filluar me nxjerrjen e lëndëve djegëse fosile.

Nëse kemi mësuar një gjë në 50 vjet që nga Konferenca e parë e Stokholmit, është se e ardhmja e lidhur me lëndët djegëse fosile nuk është aspak e ardhme. Për të trajtuar krizat konvergjente të ndryshimeve klimatike, humbjen e biodiversitetit dhe ndotjen petrokimike dhe plastike, Stokholm+50 nuk ka alternativë tjetër veçse të përballet kokë më kokë me naftën, gazin dhe qymyrin.

(Nikki Reisch është drejtoreshë e Programit të Klimës dhe Energjisë në Qendrën për të Drejtën Ndërkombëtare të Mjedisit. Lili Fuhr është zëvendësdrejtoreshë e Programit për Klimë dhe Energji në Qendrën për të Drejtën Ndërkombëtare të Mjedisit. Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”.)