Sa larg jemi

Kësaj radhe po e shkruaj kolumnën nga një qytet amerikan që i ka rreth 700 mijë banorë.

Pjesën më të shëmtuar të historisë e ka faktin se vendi ku është ndërtuar ka qenë tokë e fisit autokton Massachusett, të cilin kolonialistët e kanë shkatërruar, duke ua marrë të gjitha: tokën, pasurinë, identitetin.

Pjesën tjetër të historisë e ka të ndërlidhur me ruajtjen e arkitekturës dhe kulturës së sjellë nga britanikët që në shekullin XVII.

Është i pabesueshëm numri i objekteve të banimit apo edhe të afarizmit që ende e ruajnë formën e jashtme dhe stilin e ndërtimit, me gjithë ndërhyrjet të cilat i kanë pësuar për t’iu përshtatur ndryshimeve të kohës.

I pabesueshëm, gjithashtu, numri i drunjve të vjetër dhe i hapësirave të gjelbra që e përshkojnë. Një nga to edhe Forrest Hill, mbase ndër parqet në të vjetra të shndërruara në varreza absolutisht fascinuese, ku pushojnë edhe eshtrat e të mëdhenjve Fan Noli dhe Faik Konica.

Pra një park prej më shumë së 100 hektarësh tokë që rreth vetes nuk e ka asnjë ndërtesë më të lartë se një etazh dhe shumë larg gurvarreve.

E pabesueshme pastërtia e qytetit dhe organizimi i trafikut, duke nisur nga metroja, e para e ndërtuar në SHBA, tramvaji që më nuk është porse i ka lënë gjurmët pas, dhe autobusët që e shkarkojnë qytetin aq sa për të ditur shijuar gjithë atë gjelbërim që askujt nuk ia zë rrugën, përkundrazi.

***

Qyteti ka edhe dalje nga deti, porse edhe një lumë të madh që askujt nuk i ka shkuar në mendje ta mbyllte për të shtruar më shumë asfalt.

Ndërtimin e lartë e ka orientuar kryesisht jashtë qendrës për ta identifikuar si hapësirën ku zhvillohet afarizmi, ndërkohë që në bërthamën e vjetër të qytetit do të dallohen jo më shumë se një duzinë ndërtesash të larta, që megjithatë, janë në harmoni me të tjera ndërtesa që i rrethojnë.

Në këtë qytet asnjë fqinj nuk e ka mundësinë të shohë nga dritarja se çfarë ka përgatitur për drekë fqinji tjetër.

Sepse këtu ka shumë rend. Shumë.

Mahnitëse janë magnoliat - me gjasë do të jenë trungjet e luleve më të adhuruara nga banorët, ngase me gjithë oborret e vogla para ndërtesave kolektive, nuk ka hapësirë që te mos jetë mbjellë me to, apo edhe me buganvile.

Dhe interesant, asnjë nga banesat e parterit nuk është shndërruar në kafiq, e as nuk është mbuluar pjesa e gjelbëruar me xhama apo edhe me plastikë për të siguruar hapësirë për duhanxhinj.

Gjithë qytetarët e pinin kafenë nga gotat e kartonit të ricikluar, qoftë duke ecur rrugës, qoftë edhe në lokale, dhe askujt nuk i binte në mend ta ndizte cigaren - sepse kjo paraqet kundërvajtje që kushton shumë. Duhani mund të pihej në hapësira të caktuara, në këmbë dhe në një kënd, që sikur të ishte këndi i turpit.

Dukej se duhanxhinjtë e bënin pakicën absolute, mbase edhe për shkak të faktit se një pako duhan kushton diku rreth 15 dollarë…, kështu së paku thonë, ngase nuk gjeta trafikë të plastikës askund nëpër trotuaret pesëmetërshe të qytetit.

***

Bostoni më la shumë përshtypje. Të jashtëzakonshme madje.

Mbase në rrethana të tjera do të kishte qenë vendi ku me shumë qejf do të jetoja.

Sa herë e krahasoja me vendin ku jetoj, më qiste në depresion, sa për ta përshkuar figurativisht.

Natyrisht se ne nuk kemi mundur të kemi ndërtesa koloniale angleze, sepse ne na okupuan tjerët - dhe fatmirësisht, nuk na shuan, siç britanikët thuajse i zhdukën fiset autoktone. Ne ruajtëm diçka nga arkitektura jonë - kullat i kemi unikale, porse në Prishtinë me gjasë kurrë nuk ka ekzistuar asnjë. Të tjerat që i kemi pasur na i prishën ose serbët ose otomanët - sepse gjithmonë qenkemi treguar të vegjël dhe të paaftë për ta çliruar veten.

Sidoqoftë, otomanët, pos fesë, e sollën edhe arkitekturën e tyre, që i ka karakterizuar shumicën e qytezave tona. E edhe këtë, ne ia kemi dalë ta shkatërrojmë fillimisht në emër të zhvillimit, e më pas në emër të krimit.

Nuk e di nëse ka mbetur ndonjë vend në Kosovë, ku dikujt nuk iu ka tekë ta ndërtojë një ndërtesë të lartë, e ta ngjitë për ndonjë ndërtesë që mban ndonjë kujtesë historike.

Në Prishtinë, ka mbetur një hapësirë krejt e kufizuar që ende mund të quhet “Prishtina e vjetër”, ndërkohë që peizazhi ngado që e kthen kokën është bërë krejt beton, me asnjë fije gjelbërim askund.

Në Boston nuk pashë që ndokush të ketë hëngër hapësirë të parkut për ta ndërtuar një ndërtesë bile një kat më lart se komshiu, veç për inat, dihet.

Aty çuditërisht mirëmbahej parku nga një armatë njerëzish që detyrë sezonale e kishin mbjelljen e luleve të stinës…

***

Epo ne nuk jemi Amerikë, do të mund të ishte reagimi i ndokujt që do ta lexojë këtë tekst.

Jo nuk jemi, dhe zor se do të bëhemi ndonjëherë.

Fillimisht për shkak të madhësisë, e më pas për shkak se ne thjesht nuk dimë. Nuk dimë të kuptojmë se e mira publike na takon të gjithëve, e jo atyre që rrinë në pushtet.

Nga e mira publike duhet të përfitojnë qytetarët, e jo politikanët apo afaristët që kryejnë punët e fëlliqta për këta të parët dhe rrugës edhe për vete.

Ne nuk duam të dimë se këtë krim duhet ndalur vetë dhe se nuk duhet pritur që dikush nga jashtë t’i kryejë detyrat për ne.

Asnjëherë nuk mësuam. Nuk deshëm. Dhe përherë e fajësuam dikë tjetër për arrogancën, pafytyrësinë dhe, njëkohësisht, paaftësinë tonë.

Larg jemi. Shumë larg.

[email protected]