Rruga për kredibilitetin e klimës

Marrëveshja e Parisit megjithatë arriti diçka që modelet e thjeshta ekonomike nuk mund ta pasqyronin fillimin e një ndryshimi në qëndrimet e biznesit. Veçanërisht, marrëveshja e Parisit i inkurajoi investitorët dhe menaxherët të mendojnë për rrezikun e të mbeturit me asete të bllokuara ose një model biznesi të vjetruar

Më 25 tetor, kapitalizimi i tregut të prodhuesit të automjeteve elektrike Tesla arriti në 1 trilion dollarë, më shumë se vlera e kombinuar e dhjetë prodhuesve të ardhshëm botërorë të makinave. Edhe pas zbritjes për bollëk, ky është një tregues i fortë se si kërcënimi i ndryshimit të klimës po shkakton transformim të kapitalizmit. Sigurisht, ndotësit janë ende të shumtë dhe pastrimi i gjelbër është i përhapur. Por do të ishte gabim të refuzohej ndryshimi në proces e sipër.

Qeveritë, megjithatë, nuk janë në rrugën e duhur për t’i përmbushur premtimin e tyre në marrëveshjen e klimës së Parisit të vitit 2015 për të kufizuar ngrohjen globale nën dy gradë celsius në krahasim me nivelet para-industriale. Sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë, përmbushja e premtimeve kombëtare të bëra deri më tani në kuadër të marrëveshjes së Parisit do të çonte në një rritje të temperaturës globale deri në 2.1 gradë celsius. Për më tepër, politikat aktuale nuk arrijnë edhe këto premtime të pamjaftueshme: sipas “skenarit të politikave të deklaruara” të IEA-s, ngrohja globale do të arrinte në 2.6 gradë Celsius.

Shtojini kësaj faktin se, siç ka dokumentuar Komisioni i Tranzicionit të Energjisë, shumica e qeverive janë zotuar të arrijnë emetimet neto zero vetëm deri në vitin 2050 ose 2060 dhe planifikojnë të shtyjnë përpjekjet e mëdha zbutëse deri pas vitit 2030 dhe tabloja që shfaqet është një pamje masive e dështimit të besueshmërisë.

Rrënja e problemit është shumë e njohur. Marrëveshja e Parisit bazohej në gjykimin real se qeveritë nuk mund të bien dakord për një shpërndarje të përcaktuar të ndasi përpjekjeve për zbutjen e ndryshimeve klimatike. Ky përfundim kishte dalë nga rënia e Protokollit të Kiotos të vitit 1997 (i cili përfshinte një shpërndarje të tillë, por la jashtë ekonomitë në zhvillim, duke përfshirë Kinën) dhe dështimi i Konferencës së Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike të vitit 2009 në Kopenhagë (ku një përpjekje për të mbledhur një marrëveshje globale të tipit të Kiotos përfundoi në mosmarrëveshje).

Pra, bota provoi një qasje krejt ndryshe, ekspertët do të vlerësonin përpjekjet e nevojshme për klimën, qeveritë do të formulonin premtime dhe shoqëria civile do t'i shqyrtonte ato. Askush nuk priste që premtimet fillestare të ishin të mjaftueshme. Por shpresa ishte që presioni i kolegëve, pesha e opinionit publik dhe paralajmërimet e pamëshirshme nga komuniteti shkencor do t’i vendosnin gradualisht politikat në rrugën e duhur.

Ekonomistët ishin skeptikë. Christian Gollier dhe Jean Tirole nga Shkolla Ekonomike e Toulouse paralajmëruan herët se strategjia ishte “e shkruar që të dështonte”. Ndërkaq, William Nordhaus i Universitetit të Yale tregoi se koalicionet vullnetare të klimës janë të prekshme ndaj lëvizjes së lirë dhe e rrezikojnë paqëndrueshmërinë.

Marrëveshja e Parisit megjithatë arriti diçka që modelet e thjeshta ekonomike nuk mund ta pasqyronin: fillimin e një ndryshimi në qëndrimet e biznesit. Veçanërisht, marrëveshja e Parisit inkurajoi investitorët dhe menaxherët të mendojnë për rrezikun e të mbeturit me asete të bllokuara ose një model biznesi të vjetruar. Mark Carney, atëherë guvernatori i Bankës së Anglisë, shtoi se rregullatorët do t'i mbajnë institucionet financiare përgjegjëse për rreziqet e fshehura të klimës. Qëndrimet e tilla gjeneruan vrull të sektorit privat drejt dekarbonizimit.

Mirëpo kapitalizmi i gjelbër mund të përparojë vetëm nëse qeveritë përfundimisht i mbajnë premtimet e tyre për klimën. Shumica e investimeve në energjinë e rinovueshme, ndërtesa me efikasitet energjetik ose automjete me emetim zero kërkojnë çmime të karbonit, rregullim të rreptë ose të dyja. Investitorët largpamës mund të vënë bast për miratimin eventual të masave të tilla, por vetëm deri në një pikë dhe jo pa pasoja.

Një politikë e pamjaftueshme e besueshme e dekarbonizimit nënkupton kosto të përgjithshme më të larta (sepse i shtyn investitorët të mbrojnë duke kombinuar investimet kafe dhe jeshile) dhe çekuilibër të përsëritur midis kërkesës dhe ofertës. Balancimi i një tranzicioni të përshpejtuar larg karburanteve fosile është sfidues në çdo skenar, por edhe më shumë nëse politikat e ardhshme janë të pasigurta. Prandaj, rritja aktuale e çmimeve të energjisë mund të parashikojë kohë më të vështira në të ardhmen.

Mungesa e besueshmërisë së politikës klimatike reflekton pjesërisht konsideratat e brendshme politike, sepse qeveritë premtojnë njëkohësisht një të ardhme të gjelbër dhe vazhdimin e status quo-së. Presidentit të SHBA-së, Joe Biden, i mungon shumica e Kongresit në favor të penalizimit të përdorimit të karburanteve fosile, presidenti kinez, Xi Jinping, ka frikë të rrezikojë rritjen ekonomike të vendit të tij të uritur për energji dhe presidenti francez, Emmanuel Macron, e di nga përvoja se familjet e klasës së mesme janë armiqësore ndaj tatimit për karbon.

Shqetësime të tilla janë të kuptueshme. Por nëse investitorët arrijnë në përfundimin se qeveritë nuk janë serioze për arritjen e qëllimeve globale të klimës, ata do të shpenzojnë më pak për iniciativat e gjelbra dhe mekanizmi kryesor i marrëveshjes së Parisit do të shembet.

Një zgjidhje do të ishte që qeveritë të lidhnin duart e tyre duke i dhënë mandatin për caktimin e çmimit të karbonit një institucioni të pavarur, në të njëjtën mënyrë që më parë ia delegonin përgjegjësinë për kontrollin e inflacionit bankave qendrore. Përndryshe, qeveritë mund të angazhohen për të paguar një gjobë nëse nuk arrijnë t'i përmbahen një rruge të caktuar të ardhshme për çmimin e karbonit (për shembull, duke lëshuar certifikata, vlera e të cilave do të varej nga diferenca midis çmimeve të shpallura dhe atyre aktuale). Pyetja, megjithatë, është nëse inxhinieria institucionale apo financiare mund të zgjidhë një problem thellësisht politik.

Për më tepër, qeveritë do t’i përmbushin qëllimet klimatike vetëm nëse një masë kritike vendesh mbetet në rrugën e duhur për ta bërë këtë. Edhe më shumë se politika e brendshme, kjo është në thelb të deficitit aktual të besueshmërisë. Prandaj, Nordhaus ka propozuar që një grup vendesh me të njëjtin mendim të formojnë një “klub klimatik” dhe të aplikojnë tarifën për importet nga partnerët tregtarë, që nuk po kontribuojnë në përpjekjet kolektive. Sot, për shembull, kjo do të nënkuptonte ndëshkimin e Brazilit për politikat e papërgjegjshme klimatike të presidentit Jair Bolsonaro.

Ideja ka kuptim të përsosur ekonomik dhe Qeveria gjermane në largim e mori atë në një formë më të butë, thuhej në një dokument të publikuar së fundmi. Vështirësia është se megjithëse një mekanizëm për të kompensuar implikimet tregtare të çmimeve diferenciale të karbonit duhet të jetë në përputhje me rregullat e Organizatës Botërore të Tregtisë, një ndëshkim i drejtpërdrejtë do të ishte në kundërshtim me to.

Vendimi i Bashkimit Evropian për të çuar përpara Marrëveshjen e Gjelbër Evropiane është një hap i madh. Me kusht që BE-ja të lë mënjanë burime të mjaftueshme për të kompensuar familjet e cenueshme, karakteri i përbashkët i programit do t'i ndihmojë vendet anëtare të zgjidhin problemet e tyre të besueshmërisë klimatike. Me kalimin e kohës, BE-ja ndoshta do të formojë një lloj klubi klimatik me partnerë të zgjedhur tregtarë dhe do të vazhdojë përpara për qëllime ambicioze. Pyetja është se cilët do të jenë anëtarët e tjerë. Siç qëndrojnë gjërat, Shtetet e Bashkuara dhe Kina nuk do të arrijnë ambicien e kërkuar për një aleancë të tillë. Kjo e bën këtë një rrugë të ngushtë drejt besueshmërisë së klimës. Por kjo është rruga e vetme.

(Jean Pisani-Ferry, bashkëpunëtor i lartë në Institutin Bruegel me bazë në Bruksel dhe anëtar i lartë në Institutin Peterson për Ekonominë Ndërkombëtare, është anëtar i Tommaso Padoa-Schioppa në Institutin Universitar Evropian. Ky vështrim është shkruar ekskluzivisht për rrjetin botëror të gazetarisë “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”).