Mundësia e Polexit

BE-ja ka çdo arsye të shqetësohet për reformat joliberale dhe antidemokratike që qeveria PiS e Polonisë ka zbatuar gjatë gjashtë viteve të fundit. Politizimi i qeverisë në gjykatat polake, për shembull, ka implikime që shtrihen përtej Polonisë, sepse gjykimet në një shtet anëtar të BE -së pritet të njihen dhe zbatohen në të gjitha të tjerat

Pas rënies së Bashkimit Sovjetik, ëndrra më e madhe e Polonisë ishte të bashkohej me Bashkimin Evropian dhe NATO-n. Të lënduar nga nazizmi dhe më pas komunizmi, polakët dëshironin një fillim të ri dhe anëtarësimi në NATO dhe BE u bë një synim që kapërceu politikën.

Anëtarësimi në BE u konsiderua aq i rëndësishëm sa liberalët polakë u përmbajtën qartë nga përballja me çështjet përçarëse në lidhje me historinë polake ose Kishën Katolike. Edhe Papa Gjon Pali II (polak) u përfshi, duke shtyrë parullën “nga Bashkimi i Lublinit në Bashkimin Evropian”, në lidhje me paktin e vitit 1569 që finalizoi unifikimin e Polonisë dhe Dukatit të Madh të Lituanisë (sipas të cilit Polonia e sotme , Bjellorusia dhe Ukraina përbëheshin nga një shtet i vetëm, i qeverisur në mënyrë demokratike). Në vitin 2003, më shumë se tre të katërtat e polakëve votuan në favor të anëtarësimit në BE.

Tetëmbëdhjetë vjet më vonë, mbështetja polake për anëtarësimin në BE qëndron afër 90%. Kështu BE-ja gëzon një mandat demokratik më të fortë se çdo e arritur nga një qeveri polake që nga viti 1989, për shkak të dy faktorëve: siguria kombëtare dhe ekonomia. BE-ja shihet gjerësisht si garantuesi i pavarësisë polake, e cila prej shekujsh është kërcënuar nga ambiciet imperialiste ruse. Kur polakët shohin se Ukraina po tmerrohet nga Rusia, ata e shohin fatin e tyre po të mos ishte BE-ja dhe NATO-ja.

Në formë të ngjashme, polakët mbështeten shumë në BE-në për zhvillimin ekonomik. Në vitin 1989, Ukraina kishte GDP-në më të lartë për frymë sesa Polonia. Sot, PBB-ja për frymë e Ukrainës (bazuar në barazinë e fuqisë blerëse) është 13 mijë e 60 dollarë, ndërsa ajo e Polonisë është 34 mijë e 265 dollarë. Nëse Polonia do të kishte ndjekur rrugën e Ukrainës, ekonomia e saj aktualisht do të performonte në të njëjtin nivel si në vitin 2001.

Mirosław Gronicki dhe Ludwik Kotecki nga Kongresi Financiar Evropian (dhe më parë i Ministrisë së Financave të Polonisë) llogaritin se nga pranimi në BE në maj 2004 deri në korrik 2021, Polonia mori më shumë se 206.8 miliardë euro (240 miliardë dollarë) në fonde kohezioni. Ky është më shumë se dyfishi i të gjithë buxhetit të vendit për vitin 2021. Dhe me qeverinë e Ligjit dhe Drejtësisë (PiS) që ka negociuar 160 miliardë euro për Poloninë gjatë shtatë vjetëve të ardhshëm, shteti polak me shumë gjasë mbetet përfituesi më i madh i fondeve të BE-së brenda bllokut.

Në formë tipike, qeveria tashmë e ka mbushur vendin me billborde që reklamojnë shumën astronomike prej 770 miliardë dollarësh në fonde të reja, pa përmendur se paratë do të vinin nga BE-ja. Edhe pse këta billborde tashmë janë paguar, fondet e BE-së nuk janë siguruar, sepse Komisioni Evropian që atëherë ka pezulluar miratimin e Planit Kombëtar për Rindërtimin e Polonisë.

Komisioneri i BE-së për Ekonominë, Paolo Gentiloni ka thënë se Komisioni Evropian po pezullon miratimin e Planit Kombëtar Polak të Rindërtimit, për shkak të erozionit të vazhdueshëm të sundimit të ligjit në Poloni. Një vendim i fundit nga Tribunali Kushtetues, i cili mohoi epërsinë e ligjit të BE-së - baza e vetë anëtarësimit në BE - ishte pika e fundit e krizës. Duke qenë tashmë dakord për të mbështetur reciprocitetin e borxhit përmes të cilit do të financohet Plani Kombëtar i Rindërtimit, Polonia tani qëndron për ballë sfidës që të përballojë kostot e fondit të rimëkëmbjes së BE-së.

BE-ja ka çdo arsye të shqetësohet për reformat joliberale dhe antidemokratike që qeveria PiS e Polonisë ka zbatuar gjatë gjashtë viteve të fundit. Politizimi i qeverisë së gjykatave polake, për shembull, ka implikime që shtrihen përtej Polonisë, sepse gjykimet në një shtet anëtar të BE -së pritet të njihen dhe zbatohen në të gjitha të tjerat. Për më tepër, Polonia ka sinjalizuar se nuk dëshiron të zbatojë vendimet e gjykatave të BE -së që synojnë të mbrojnë pavarësinë gjyqësore.

Sipas modelit, shumë politikanë të PiS ulen në Gjykatën Kushtetuese, përfshirë autorët e reformave gjyqësore të qeverisë, Stanisław Piotrowicz dhe Krystyna Pawłowicz, të cilët dikur e quanin “leckë” flamurin e BE-së. Emailet e rrjedhura nga shefi i kancelarisë, dora e djathtë e kryeministrit Mateusz Morawiecki, japin dëshmi të forta se PiS kontrollon drejtpërdrejt Julia Przyłębska, kryetaren e Tribunalit. Në mesazhet e rrjedhura, politikanët e PiS raportojnë për takimet e tyre me Przyłębska, gjatë të cilave ata diskutojnë emërimet gjyqësore dhe vendimet e tjera. Prandaj, duhet të supozohet se udhëheqësit e PiS diktuan vendimin e Tribunalit duke refuzuar parësinë e ligjit të BE-së.

Komisioni Evropian e ka bërë të qartë se Polonia duhet të tërhiqet nga planet në mënyrë që të marrë fondet e BE-së. Mirëpo, qeveria PiS është dyfishuar. Sipas Adam Glapińskit, presidenti i Bankës Kombëtare të Polonisë, “Ne do të menaxhojmë shumë mirë pa fondet e BE-së”.

Por pse qeveria do të rrezikonte me planin e rindërtimit? Faktor është vendimi i fundit i një grupi deputetësh të udhëhequr nga Jaroslav Gowin për të lënë koalicionin qeverisës. Kështu qeveria është bërë edhe më e varur nga një grup deputetësh të udhëhequr nga Ministri i Drejtësisë Zbigniew Ziobro, i cili kundërshton me vendosmëri çdo marrëveshje me BE-në, në të cilën financimi do të kushtëzohej nga pajtueshmëria e Polonisë me sundimin e ligjit. Për shkak se Ziobro po konkurron kundër Morawiecki për mantelin e udhëheqësit të PiS Jarosław Kaczyński, ai do të përfitojë politikisht nga dështimi i nismës ekonomike të qeverisë aktuale, “Marrëveshja polake” - e cila do të financohej nga Plani Kombëtar i Rindërtimit.

Nga ana tjetër është opozita me udhëheqësin e saj të ri, Donald Tusk, ish-kryeministër polak dhe ish-president i Këshillit Evropian. Strategjia e Tuskut është të publikojë faktin se PiS po e drejton vendin drejt një “Polexit”. Mesazhi i tij duket se po zhytet. Më 10 tetor, menjëherë pas vendimit të Tribunalit Kushtetues, deri në 100 mijë protestues dolën në Varshavë dhe demonstrata të ngjashme u mbajtën në 120 qytete të tjera.

Është e vështirë të thuhet se çfarë do të bëjë qeveria tani. Ajo është futur në një cep me vendimin e Gjykatës Kushtetuese, duke e privuar veten nga paratë që i duhen për të rritur shanset e saj në zgjedhjet e vitit 2023. Po bëhet gjithnjë e më e mundur që PiS të jetë e gatshme të sakrifikojë jo vetëm fondet e BE-së, por edhe anëtarësimin e Polonisë në BE, vetëm për të mbajtur pushtetin.

(Sławomir Sierakowski, themelues i lëvizjes Krytyka Polityczna, është drejtor i Institutit për Studime të Avancuara në Varshavë dhe Anëtar i Lartë në Këshillin Gjerman për Marrëdhëniet me Jashtë. Ky vështrim është shkruar ekskluzivisht për rrjetin botëror të gazetarisë “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”)