Miti i stimulimit “Flokarta”*

“Dhënia e të gjithave” mund të ketë funksionuar më 2009, por më 2021 Bideni duhet të shkojë përtej stimulimit fiskal. Cilado qoftë sasia e parasë që ai ia pompon ekonomisë amerikane, Bideni do të dështojë po qe se nuk e bën atë që është e nevojshme për ngritjen e fuqisë shpenzuese të atyre që kanë pothuajse asgjë: një pagë të dinjitetshme minimale, pazare të detyrueshme kolektive dhe pagesa të drejtpërdrejta të pakushtëzuara

Presidenti amerikan, Joe Biden, i ballafaquar me sfidën madhore të stimulimit të ekonomisë së vendit të tij për epokën e paspandemisë dhe i përndjekur nga hija e stimulimit të vakët të presidentit të mëparshëm, Barack Obama, karshi Recesionit të Madh të një dekade më herët, ka vendosur që të anojë kah madhorja. Ai synon që “t’i japë të gjitha” me një plan shpenzimi prej 1.9 biliardë dollarësh.

Centristë të njohur, si Larry Summersi dhe Olivier Blanchardi, kanë paralajmëruar se vendimi i Bidenit mund ta dëshmojë zhbërjen e tij. Argumenti i tyre është stimulimi i tepruar, mund ta nxisë ngritjen e inflacionit, duke rezultuar me një fluturim të normës së interesit që do ta shtrëngonte administratën e tij t’i shtypë frerët e kursimit mu përpara zgjedhjeve të mesmandatit më 2022, duke i kushtuar kësisoj partisë së tij demokrate me kontrollin në Kongres – njësoj siç stimulimi i ulët i kushtoi Obamas me kontrollin në Kongres gjatë zgjedhjeve të mesmandatit më 2011.

Problemi me gjithë këtë debat është se si mbështetësit, ashtu edhe kritikët e planit të stimulimit të Bidenit supozojnë se është vlera e dollarit ajo që është mjaftueshëm e lartë, por jo tepër e lartë. Çështja në të cilën ata nuk pajtohen se cila është shifra. Në fakt, një shifër e tillë nuk ekziston: çdo madhësi e mundshme e stimulimit është njëkohësisht tepër e ulët dhe tepër e lartë.

Për të parë se pse nuk mund të ketë stimulime “Flokarta” për ta përcaktuar shumën “e duhur”, ndihmon dëgjimi i kritikëve, të cilët argumentojnë se propozimi i administratës do ta tejnxehte ekonominë dhe t’ua ofronte republikanëve fitoren në mesmandat. Qenësor në këtë predikim të tyrin është supozimi i vakët se ekziston gjithashtu një normë interesi “Flokarta” dhe një madhësi korresponduese stimulimi që do ta jetësonte atë.

Çfarë është ajo që do ta kategorizonte çfarëdo norme të interesit si “pikërisht të duhurën”?

Si pikë e parë, ajo do ta krijonte baraspeshën e duhur midis kursimeve të qasshme dhe investimit produktiv. Së dyti, nuk do ta nxiste ujëvarën e falimentimit të korporatave, kredive të këqija dhe krizave të reja bankare. Dhe ekziston edhe një vështirësi: Nuk është krejtësisht e qartë nëse ekziston një normë e vetme interesi që mund t’i bëjë të dyja.

Njëherë e një kohë, ekzistonte. Në vitet ‘50 dhe në fillim të viteve ‘60, nën sistemin Bretton Woods, një normë interesi prej rreth 4 për qind e bëri hilenë e balancimit të kursimeve dhe investimit, teksa e mbajti përfitimin bankar në nivelin që ua lejonte kredive riprodhimin e auto-qëndrueshmërisë.

Asokohe, nëse investimi do të binte nën nivelin e kursimeve të qasshme për një kohë tepër të gjatë dhe nëse do të dështonte që të rimëkëmbej me gjithë reduktimin e normës së interesit, një stimulim i mirëmenduar qeveritar do ta ngrinte sërish investimin në nivelin e kursimeve, kësisoj norma e interesit do të këndellej dhe baraspesha të rikrijohej. Mjerisht, ne nuk jetojmë më në këtë lloj bote.

Arsyeja pse kapitalizmi më nuk funksionon kësisoj është mënyra sipas së cilës administrata Biden, e ndihmuar dhe e aftësuar nga Rezervat Federale, i mbajti sërish mbi ujë bankat perëndimore në fundosje. Kriza e vitit 2008 ishte po aq e thellë dhe e tmerrshme sa ajo e 1929-s.

Sikurse më 1929, falimentimet e njëpasnjëshme, papunësia dhe çmimet në rritje nënkuptuan se askush nuk ishte i gatshëm që të merrte hua. Normat e interesit ranë në zero dhe kapitali ra në atë nivel, të cilit John Maynard Keynes iu referua si “kurthi i likuiditetit”. Kur bie në zero, norma e interesit nuk mund të shkojë më poshtë pa shkatërruar krejt çfarë ka ngelur në sektorin bankar, kompanitë e sigurimeve, fondet pensionale dhe institucionet e tjera financiare.

Dallimi madhor midis 1929-s dhe 2008-s ishte se më 2008, bankat nuk ishin lejuar që të dështonin. Njëra prej mënyrave për shpëtimin e tyre ishte një pako mjaftueshëm e madhe fiskale. Injektimet direkt të parasë tek konsumatorët dhe kompanitë – për larjen e borxheve dhe për rritjen e konsumit dhe investimit – do ta nxirrnin prapë mbi sipërfaqe të ujit Main Streetin dhe, në mënyrë indirekte, Wall Streetin. Ky ishte shtegu që nuk u rrah nga administrata Obama.

Në vend të kësaj, Rezervat Federale shtypën me biliardë dollarë dhe bankat në dështim u stimuluan në mënyrë të drejtpërdrejt. Por derisa bankat ishin shpëtuar, ekonomia nuk ishte liruar nga kurthi i likuiditetit. Bankat u huazuan para të tjera korporatave, mirëpo, shkaku se konsumatorët e tyre nuk ishin shpëtuar, menaxherët nuk ishin të vullnetshëm që të rrezikonin dhe të derdhnin para në vende të mira të punës, ndërtesa apo makineri. Në vend të kësaj, i çuan paratë në tregun e aksioneve, duke e shkaktuar shkëputjen më të madhe midis çmimeve të aksioneve dhe ekonomisë reale.

Pas pothuajse vdekjes së Wall Streetit më 2008, korporatat u lidhën me kredi (pothuajse) pa interes dhe vlerësimet në rritje të tregut të aksioneve që fluturuan kundruall fitimeve të ulëta. Kursimet totale i pakësuan investimet, i ulën pagat në nivelin më të ulët të të gjitha kohëve, ndërsa shpenzimet e konsumit mbetën të nënshtruara. Dhe pastaj, krejt papritmas, mbërriti COVID-19 me izolimet pasuese që u shkaktuan goditje të rënda si furnizimeve ashtu edhe kërkesës në ekonomi.

Dymbëdhjetë vjetët para mbërritjes së pandemisë shpjegojnë se pse një stimulim i majmë mund të mos e arrijë sot atë që mund ta arrinte më 2009. Një stimulim i suksesshëm duhet t’i përafrojë investimet me nivelin e kursimeve të qasshme. Por momentin që tregjet financiare e nuhasin atë që do të ndodhë, do t’i ngrenë normat e interesit në nivelin që e reflekton më mirë baraspeshën midis kursimeve dhe investimit. Menjëherë korporatat e ngujuara në norma të ulëta interesi do të përballen me rrënim; sikurse edhe bankierët e tyre.

Në teori, kjo gjë mund të shmanget po qe se stimulimi i ushqen njëkohësisht edhe të ardhurat e edhe konsumi, ashtu që të ardhurat në ngritje të korporatave të mund t’i kompensojnë normat e interesit në ngritje. Por, në praktikë, nuk ka kohë që korporatat të shkëputen prej varësisë së tyre nga normat e ulëta të interesit, për shkak se çdo stimulim kërkon shumë më tepër kohë për t’i stimuluar të ardhurat sesa për ta nxitur ngritjen e normave të interesit.

Kombinimi i kurthit të likuiditetit dhe 12 vjetëve të varësisë së korporatave nga normat e interesit afër zero kësisoj kanë lënë që të kuptohet se tani çfarëdo stimulimi financiar, në cilëndo madhësi, pritet të dështojë në njërën apo që të dy synimet kryesore: Për të nxitur investime dhe shmangur një zinxhir reaksionesh nga dështimet e korporatave.

“Dhënia e të gjithave” mund të ketë funksionuar më 2009, por më 2021 Bideni duhet të shkojë përtej stimulimit fiskal. Cilado qoftë sasia e parasë që ai ia pompon ekonomisë amerikane, Bideni do të dështojë po qe se nuk e bën atë që është e nevojshme për ngritjen e fuqisë shpenzuese të atyre që kanë pothuajse asgjë: një pagë të dinjitetshme minimale, pazare të detyrueshme kolektive dhe pagesa të drejtpërdrejta të pakushtëzuara.

(Yanis Varoufakis, ish-ministër i Financave në Greqi, është lider i partisë MeRA25 dhe profesor i ekonomisë në Universitetin e Athinës. Ky vështrim është shkruar ekskluzivisht për rrjetin e gazetarisë ndërkombëtare “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”).

* “Flokarta” (Goldilocks) në ekonomi nënkupton rritjen e moderuar me inflacion të ulët, që lejon një politikë monetare të favorshme për tregun