Leksione nga eksperimentimi ekonomik amerikan

Rishqyrtimi i politikës ekonomike në sallat e burokracisë ekonomike të Uashingtonit është i mirëpritur. Por mësimi i vërtetë që duhet të nxjerrin vendet e tjera është se ekonomia, si shkencë shoqërore, mbështet këshilla të ndryshme politike për rrethana të ndryshme. Ashtu si ndryshimi i rrethanave dhe preferencave politike që në SHBA po prodhojnë ilaçe të reja, vendet e tjera do të bënin mirë të synonin problemet dhe kufizimet e tyre specifike t’i zgjidhnin me receta specifike

Diskutimi i politikës ekonomike në Shtetet e Bashkuara është transformuar tërësisht brenda vetëm disa vjetëve. Neoliberalizmi, konsensusi i Uashingtonit, fundamentalizmi i tregut - quajeni si të doni - është zëvendësuar me diçka krejt të ndryshme.

Në politikën makroekonomike frika nga borxhi dhe inflacioni ua kanë lënë vendin preferencës për stimulimin e tepërt të ekonomisë dhe minimizimin e rreziqeve për stabilitetin e çmimeve. Sa i përket taksimit, po merr fund edhe pajtimi i heshtur në garën globale dhe rrjedhimisht edhe vendosja e një norme minimale globale për korporatat shumëkombëshe. Politika industriale, e cila as nuk mund të përmendej në kompani deri vonë, është kthyer me hakmarrje.

Lista vazhdon. Ndërsa fjalët kryesore në politikën e tregut të punës dikur ishin çrregullim dhe fleksibilitet, tani flitet për punë të mira, përmirësim të çekuilibrave në fuqinë e bisedimeve dhe fuqizim të punëtorëve dhe sindikatave. Big Tech dhe kompanitë e platformave dikur shiheshin si një burim novacioni dhe përfitimesh të konsumatorit; tani ato janë monopole që duhet të rregullohen dhe ndoshta të shpërbëhen. Politika tregtare kishte të bënte me ndarjen globale të punës dhe kërkimin e efikasitetit; tani bëhet fjalë për elasticitetin dhe ruajtjen e zinxhirëve të furnizimit të brendshëm.

Disa nga këto ndryshime janë rregullime të nevojshme për goditjen COVID-19. Dhe ato janë ndoshta edhe kthesa të pashmangshme të prodhuara nga një periudhë e gjatë e rritjes së pabarazisë, pasigurisë ekonomike dhe fuqisë së përqendruar të tregut në ekonominë amerikane. Por merita gjithashtu i takon me të drejtë presidentit Joe Biden, i cili solli një ekip të ri ekonomik në Uashington dhe ka nxituar të miratojë idetë e reja pavarësisht kritikave nga njerëzit e vjetër.

Modeli fondamentalist i tregut që më parë formësoi politikën ekonomike në SHBA dhe pjesën më të madhe të Evropës Perëndimore që nga revolucioni Reagan-Thatcher i viteve 1980, kishte origjinë të mëparshme intelektuale. Ai u zhvillua në sallat akademike dhe u popullarizua nga intelektualët publikë, si Milton Friedman.

Këtë herë dijetarët e ekonomisë kanë luajtur rol të madh në këtë arritje. Edhe pse entuziazmi i tregut të lirë ka rënë në mesin e ekonomistëve, nuk ka pasur zhvillime programore në stilin e keynesianizmit ose konservatorizmit friedmanit. Edhe politikëbërësit, që kërkojnë ekonomistët për zgjidhje me shumicë që shkuan përtej ngatërrimit, do të ishin të zhgënjyer.

Sidoqoftë, ekonomistët qartazi janë prekur nga ndryshimi i humorit. Për shembull, në tërheqjen vjetore të bankierëve qendrorë në Jackson Hole, Wyoming në fund të gushtit, një ekip i dijetarëve të ekonomisë nga MIT-i, Harvard, Northwestern dhe Universiteti i Çikagos paraqiti një hulumtim që tregon pse një kërcim kalimtar në inflacioni mund të jetë një gjë e mirë. Kur pagat janë të ngurta - ato nuk bien aq lehtë sa rriten - ndryshimi strukturor mund të lehtësohet nga rritja e pagave në pjesët e ekonomisë që përjetojnë një rritje të kërkesës. Megjithëse kjo mund të bëjë që inflacioni i përgjithshëm të tejkalojë objektivin e bankës qendrore, megjithatë mund të jetë e dëshirueshme, për aq sa mundëson rregullimin e pagave relative midis sektorëve.

Në mënyrë të ngjashme, David Autor i MIT-it, ka shkruar kohët e fundit se mungesa e fuqisë punëtore në SHBA për të cilën ankohen shumë punëdhënës - vendet vakante nuk plotësohen sepse nuk ka mjaft punëtorë të gatshëm të pranojnë punët e ofruara - në fakt është një gjë e mirë. Problemi, argumenton ai, është se ekonomia amerikane prodhon shumë punë "të këqija" me pagë të ulët dhe pak përfitime. Nëse pandemia tani i ka bërë punëtorët më kërkues, duhet të jenë punëdhënësit ata që duhet të përshtaten. Në fund të fundit, barazia dhe produktiviteti, të dyja, kërkojnë jo thjesht më shumë vende pune, por punë me cilësi më të lartë.

Një virtyt i shkrimeve të dijetarëve të ekonomisë është se ato sqarojnë natyrën kontingjente të përparësive të sotme të politikave në SHBA. Studimi i Jackson Hole, për shembull, tregon se inflacioni i përkohshëm është një zgjidhje e pranueshme vetëm në kushte të veçanta: rregullimi sektorial nxitet nga ndryshimet në kërkesën e konsumatorit, pagat nuk mund të bien dhe stimuli monetar nuk pengon ndryshimet strukturore duke rritur shumë përfitimin në sektorët që duhet të tkurren. Në vendet në zhvillim, në të kundërt, pagat janë mjaft fleksibile në punësimin joformal dhe zgjerimi i sektorëve modernë pengohet nga kufizimet e ofertës. Në këto kushte, stimuli monetar ose fiskal ka shumë më pak të ngjarë të jetë efektiv.

Sidoqoftë, ekziston rreziku që ndryshimet në SHBA të keqkuptohen në vendet e tjera dhe që politikëbërësit gjetkë të kopjojnë verbërisht mjetet juridike amerikane pa u kushtuar vëmendje specifikave të rrethanave të tyre. Në veçanti, vendet në zhvillim të cilave u mungon hapësira fiskale dhe duhet të marrin hua në valutë të huaj duhet të jenë të kujdesshme ndaj mbështetjes së tepërt në stimul makroekonomik.

Problemi i vërtetë në shumë vende në zhvillim sot është se modelit tradicional të industrializimit të orientuar drejt eksportit i ka mbaruar avulli. Gjenerimi i punëve të mira produktive kërkon një model të ndryshëm zhvillimi, me theks në shërbimet, tregun e brendshëm dhe zgjerimin e klasës së mesme. Dhe dështimet e tregut ose qeverisë që bllokojnë zgjerimin e mundësive më produktive të punësimit në shërbime mund të zgjidhen vetëm me mjete strukturore.

Rishqyrtimi i politikës ekonomike në sallat e burokracisë ekonomike të Uashingtonit është i mirëpritur. Por mësimi i vërtetë që duhet të nxjerrin vendet e tjera është se ekonomia, si shkencë shoqërore, mbështet këshilla të ndryshme politike për rrethana të ndryshme. Ashtu si ndryshimi i rrethanave dhe preferencave politike në SHBA që po prodhojnë ilaçe të reja, vendet e tjera do të bënin mirë të synonin problemet dhe kufizimet e tyre specifike t’i zgjidhnin me receta specifike.

(Autori, profesor i ekonomisë politike ndërkombëtare në shkollën e qeverisjes, “John F. Kennedy”, në Universitetin e Harvardit, është president i Shoqatës Ekonomike Ndërkombëtare dhe autori i “Straight Talk on Trade: Ideas for a Sane World Economy”. Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”)