Ky është brendi dhe profesioni im!

Kurdo që kam shkruar për çështjet që lidhen me aftësinë e kufizuar, kam diskutuar tema të rëndësishme dhe kam ndarë mendime. Mirëpo, shpesh nuk kam përmendur pjesë po kaq të rëndësishme të jetës sime për shkak se mendimet i kam bazuar në studimet që i fitova në Kosovë, për t’i vazhduar më pas në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kjo nuk do të thotë se copëza të eksperiencës sime nuk gjenden edhe në shkrimet e mëhershme, por se si kjo eksperiencë filloi, do ta ndiqni në vijim!

Kureshtjen time për çështjet e personave me aftësi të kufizuara i nxiti përvoja që po e kaloja gjatë 9 muajve në Gjermani, në vitin 1999. Këta muaj ishin më të vështirët të jetës sime, pasi ishin menjëherë pasi kisha lënduar boshtin kurrizor në basenin e Gërmisë. Për çdo njeri, të bartesh nga një person aktiv në karrige me rrota (karrocë), është eksperiencë e paimagjinuar edhe sikur të përgatiteshe për skenarët më të këqij që të jetuarit mund ta ofrojë. Përkundër këtij fakti, gjatë këtyre muajve, çdo hap që po e bëja, dukej se po më çonte drejt një mësimi të ri, duke më bërë të kuptoj se sa e rëndësishme ishte kjo periudhë për jetën time dhe për atë që do ta mësoja më vonë, në universitet. Në këtë kohë, po filloja ta kuptoj rëndësinë e qasjes dhe edukimit gjithëpërfshirës, përmes të cilave mund të ndërtohen mundësi për persona si unë!

Ndërsa, bazën e njohurive fillestare – që më mundësuan të flas dhe të shkruaj për politikat publike dhe ekonominë. Dhe, si përmes tyre synohen të zgjidhen problemet sociale – përfshirë çështjet e personave me aftësi të kufizuara, i mora në Universitetin Amerikan në Kosovë. Njohuritë, në disiplinat e shëndetësisë dhe në praktikat zhvillimore, i plotësova në Universitetin e Arizonës në Amerikë.

Mësimet në universitetet respektive ishin të një rëndësie të veçantë për mua, sepse më njohën me atë se çfarë flitet dhe shkruhet në hapësirat akademike për politikat publike ekonominë, dhe më pas për shëndetin. Për më tepër, mësova se si këto njohuri duhej përdorur për t’i adresuar problemet, e pastaj për t’i zgjidhur ato. Madje, për t’i mishëruar këto eksperienca dhe për t’i kuptuar më mirë kisha fatin që mësimet po i ndiqja në institucionet, ku akomodimi për personat me aftësi të kufizuara ishte një e drejtë e garantuar dhe, jo vetëm se gjendej në kurrikulën e studimeve, por njëkohësisht, ishte përkthyer në hapësirat rreth e rrotull këtyre institucioneve, gjithmonë mbi parimet e gjithëpërfshirjes dhe diversitetit.

Eksperienca ime si përdorues i karrocës në këto hapësira krahasuar me atë që po e gjeja në hapësirat e qyteteve, nëpër Kosovë, është sikur të flasësh për dy botë të ndryshme. Gjatë periudhës kur po ndiqja mësimet në Universitetin Amerikan të Kosovës, qasja në qytet për personat me aftësi të kufizuara ishte thuajse e pamundur, edhe pse organizatat e shoqërisë civile që merreshin me këto çështje kishin vite që angazhoheshin për të drejtat e kësaj kategorie. Transporti publik në atë kohë nuk ofronte pothuajse asnjë mundësi për personat me kufizime lëvizjeje, ndërsa trotuaret ishin të ndërtuara në mënyrë që e bënin lëvizjen më të vështirë dhe jo më të lehtë. Lokalet e qytetit, për aq sa mbaj mend, ishin të papërshtatshme për t'u qasur, ndoshta përjashtuar disa pak raste.

Pra, meqenëse mundësitë për të lëvizur ishin shumë të kufizuara, nëse doje të përdorje karrocën elektrike, ishe i detyruar të shkoje vetëm në ato pak hapësira që siguronin qasje. Ndërkohë, si përdorues i karrocës mekanike, do të duhej të shoqëroheshe me një ose dy persona, që do të shërbenin si zëvendësues të pjerrinave (rampave) apo liftit. Pra, këta përcjellës detyroheshin të më bartnin lart e poshtë shkallëve! Ndërsa, në rastet kur dëshiroja të krijoja intimitet me ndonjë vajzë, ajo që të shkonte në mendje fillimisht ishte si të gjeje një ambient të përshtatshëm, dhe jo se si ta shijoje takimin. Sado që tingëllon e çuditshme, ky qe realiteti që do të duhej ta jetoje. Këto takime ishin gjithmonë të mira, pavarësisht sfidave me të cilat karakterizoheshin!

Në anën tjetër, Arizona e ditëve të sotme, nga përdoruesit amerikanë konsiderohet si destinacionet kryesore për të jetuar, sepse i ofron kushtet që i duhen kësaj kategorie. Dhe, këtë gjë po e dokumentoja derisa po jetoja në këtë shtet. Me përjashtim të një periudhe kur po përballesha me disa probleme shëndetësore, ta rifitoja pavarësinë në lëvizje dhe mundësinë të shkoja ku të dëshiroja pa u shqetësuar nëse kishte qasje apo jo, ishte po aq e bukur sa periudha para lëndimit. Gjatë kohës së studimeve, nëna ime ishte thuajse dy vjet pranë meje, mirëpo, ditët kur mund të dilja pa menduar për qasje më kishin munguar. Prandaj, përpiqesha t’i jetoja maksimalisht.

Madje, shpeshherë i vetëm shkoja në klasë për të ndjekur mësimet dhe shëtisja lirshëm në hapësirat e universitetit. Ndonëse një rast që e kam përmendur shpesh, në gjithë këtë kontekst të pavarësisë që po e gjeja, ishte kur po shkoja në McDonald me nënën time. Për shkak të punimeve që po bëheshin afër këtij lokali, qasja ishte e pamundur. Dhe, pasi ishim larg vendit ku po banonim, opsioni i vetëm ishte t’i pyesja punonjësit nëse kishim ndonjë alternativë për të hyrë brenda. Pa u kursyer, dy punonjësit e ndërprenë punën që po bënin dhe u afruan për të na ndihmuar - duke ndërtuar një rampë prej druri që do të na ndihmonte për t'u futur dhe shijuar ushqimin. Këtë e bënë për 10-15 minuta, por ishte mjaftueshëm për ta kaluar pengesën.

Periudha e studimeve jo vetëm që më përgatiti në aspektin profesional, por ishte shumë e rëndësishme për të kuptuar identitetin tim të ri. Pra, atë të një personi me karrocë. Jo se ndonjëherë kisha kompleks pse gjendesha në karrocë për shkak të ndryshimit drastik, por papritmas po ndihesha më i lirë përballë të tjerëve. Madje, këtë realitet po mundohesha t’ia shpjegoja edhe mbesës sime, sepse ajo mërzitej se njerëzit po na shikonin ndërsa po shëtisnim së bashku.

Kjo më bëri të reflektoj se, pavarësisht se tashmë i jam përshtatur identitetin tim të ri dhe më duket se e shoh botën me të njëjtin sy sikurse para lëndimit, për disa njerëz, të qenit në karrocë krijon vijën ndarëse e cila lehtësisht evidentohet në diskursin e përdorur për të drejtat dhe çështjet e kësaj kategorie, si dhe në mënyrën se si formulohen argumentet dhe i paraqiten publikut. Ky dallim, për më tepër, është i dukshëm edhe në infrastrukturën ligjore dhe politikat që na kushtohen neve, duke na dhënë emrat: si persona me aftësi të kufizuara, paraplegjikë, tetraplegjikë, etj.

Për të qenë i qartë me lexuesit, kjo që prezantova deri më tani nuk ka për synim të paraqesë më shumë sesa identitetin e një personi me karrocë. Madje pas këtij shkrimi nuk kam ndërmend të fshihem apo të përfitoj për shkak të tragjedisë të lëndimit spinal, por synoj t’i shërbej çdo personi që hamendëson se si mund të shkohet përpara. Po ashtu, u kushtohet prindërve, kujdestarëve dhe shoqëruesve që kujdesen për ne, që nuk janë të vetmit, përkundrazi, i përkasin një ndër grupimeve më të mëdha në botë.

Pa dyshim, të jetuarit në Kosovë, krahasuar me shtete si Arizona dhe Gjermania, e bën diferencën në kontekstin e çështjeve të edukimit, gjithëpërfshirjes, diversitetit dhe intimitetit, mirëpo nuk nënkupton se ne ndryshojmë shumë nga të tjerët. Madje, edhe pse disa vazhdojnë të na shohin ndryshe, pas disa vitesh këta do të mbeten të paktë, falë punës së gjeneratave të mëparshme që punuan për të arritur deri këtu, dhe të tashmëve që kudo që ndodhen mundohen të kontribuojnë në mënyrat nga më të ndryshmet.

Tek e fundit, ky është brendi dhe profesioni im!