Kënga e marrëzisë

Se historitë e paqena bashkë me vetëmashtrimin i kemi shndërruar në filozofi të së domosdoshmes për të mbijetuar. Traditën e kemi përçudnuar. Për të humbur ndjeshmërinë për të vërtetën. Frikën prej saj. I kemi kënduar marrëzisë dhe vazhdojmë t’i këndojmë

Sa e sa armiq kemi vrarë në tel të çiftelisë, e sa beteja që s’ndodhën kurrë i kemi fituar po kështu. Por asnjëherë s’kemi provuar ta fitojmë betejën me vetveten. Sa herë e kemi mbrojtur kufirin, e kemi dridhur Evropën, kemi shpallur heronj të paqenë. Sa e sa herë... Dhe asnjëherë, as në dy tela, s’ia kemi thënë vetes të vërtetën. Se armiqtë më të mëdhenj të këtij vendi jemi vetë ne. Se historitë e paqena bashkë me vetëmashtrimin i kemi shndërruar në filozofi të së domosdoshmes për të mbijetuar. Traditën e kemi përçudnuar. Për të humbur ndjeshmërinë për të vërtetën. Frikën prej saj. I kemi kënduar marrëzisë dhe vazhdojmë t’i këndojmë. Të mburremi kur sorollateshim si fise, vriteshim në emër të burrnisë që pak e kishin. Ose ia bekonim armët njëri-tjetrit. Burrërisht, se kështu na e thotë tradita. E historia na dëshmon tjetër gjë. Dhe ajo na përsëritet edhe sot. Na shfaqet si mirazh që na bën somnambul drejt së ardhmes.

* * *

Duhet të ketë qenë punë e zorshme për Cyprien Robertin këtu e 175 vjet më parë që t’i bjerë në fije organizimit social të shqiptarëve që “nuk mund të përcaktohet lehtësisht për shkak se përfshin të gjitha llojet e qeverisjes”. Do t’i binte prerazi konstatimit: “Në realitet, shqiptarët janë i vetmi komunitet në Evropë që jeton aktualisht siç kanë bërë dikur paraardhësit tanë, në epokën e anarkisë feudale”. Ky dijetar francez e filolog i sllavishtes, pas udhëtimit të gjatë nëpër Ballkan, do të kthente rrugën nëpër malet e thepisura të veriut të Shqipërisë. Më 1842 do të botonte një punim të gjatë për botën greko-sllave. Dhe shqiptarët do të zinin vend në një kapitull të veçantë. Do të shkruante për varfërinë dhe zakonin e çuditshëm të gostive. Që ia thoshin këngës sepse “secili fis ka grupin e vet muzikor”, se grupet u këndojnë “nipërve dhe stërnipërve për heroizmat e paraardhësve të tyre dhe të kreut aktual të fisit, të bëma këto të mëdha që shpesh prishen në sytë e burrave të civilizuar, nga mizoria dhe tradhtia e ndyrë”. Një lloj paradoksi tash e dikur.

Megjithatë, edhe në atë kohë kishte një grimë vetëdije. Sepse zhgënjimi, mbi të gjitha, është një tis i të kuptuarit të vetëmashtrimit. Edhe Roberti do ta hetonte këtë në sytë e shqiptarëve të fiseve. Në dalldinë për ta kënaqur mysafirin do të vërente se ky gëzim vetëtimthi zëvendësohej me dhembje dhe keqardhje, “kur vizitori sheh kreun e familjes, i mbërthyer nga frika dhe paragjykimi, teksa i merr shpatullat e dashit të pjekur dhe i studion ato me shumë kujdes për të përcaktuar fatin e popullit të tij”.

Dhe fatin e shqiptarëve e kishin në dorë vetë shqiptarët. Në të shumtën e rasteve, na thotë historia. Sepse “meqë nuk janë në gjendje që të zhvillojnë luftë jashtë vendit, ata zhvillojnë luftë me njëri-tjetrin, siç bëjnë beduinët arabë”.

Asokohe, por edhe sot, një përshkrim si ky do të duhej të ishte një paralajmërim për heqje dorë nga tradita e përçudnuar. Sepse, një i huaj si Roberti ashiqare do ta vërente “se shqiptarët janë shkatërruar gjithnjë e më shumë nga përleshjet e vogla ndërmjet familjeve dhe kjo gjë u ka mundësuar popujve fqinjë që të futen gjithnjë e më tepër në tokat e tyre”.

Dhe historia përsëritet. I ngjan të sotmes. Ashtu sikurse gostia dhe kënga e marrëzisë.

* * *

Tash fiset janë qeveri e kënga është politikë. Pak ka rëndësi këndej a andej kufirit të tanishëm që ndan shqiptarët. Ata që dikur ishin o me fustanella a me tirq, sot lidhin kravata rreth qafës. Në Kosovën e ditëve të sotme, në oda burrash shqyhet dashi i pjekur, e pjesëtarët e fisit shtyhen se kush qet’ pushkë i pari. Kreu i fisit ua jep izën se kështu e do tradita, se edhe atij i ka bërë vaki. Ia ka bekuar pushkën të zotit të shtëpisë si në të moçmen. Se edhe në qeveri, si në odë burrash, duhet të ketë vend për të gjithë. Të hanë nga kurbani i flijuar bashkë me paratë e popullit.

Sot, një përshkrim si ky do të duhej të ishte një paralajmërim për heqje dorë nga tradita e përçudnuar. Nga keqkuptimi i saj dhe kënga e marrëzisë.

* * *

Nja një shekull më vonë sesa Cyprien Roberti, në prillin e vitit 1945, gazetari britanik Harry Hodgkinson, tre vjet pasi i ishte bashkuar Marinës Mbretërore si oficer i inteligjencës, do të rikthehej në Shqipëri. Durrësi ishte njëra prej pikëndalesave të tij. Do të binte në dashuri me këtë vend. Dhe njëkohësisht do të çuditej me banorët e këtij vendi.

“Nuk mund ta shohësh as edhe një shqiptar të vetëm duke u marrë me rindërtim. Si gjithnjë, ka shitore me bollëk dhe pronarët ulen nëpër to me miq, duke pritur ndonjë klient të rrallë. Ata pinë kafe dhe ankohen se nuk kanë punë”, do t’u shkruante eprorëve të vet. Ishte koha kur shqiptarët ende s’i kishin hequr dore armët. Djelmoshat dymbëdhjetëvjeçarë, do të shkruante ai, bartin armë të mbushura “Sten”. “Që të gjithë ecin nëpër rrugën kryesore, poshtë saj, duke u mburrur para njëri-tjetrit dhe duke u mësuar me privilegjet e reja”, raportonte britaniku.

Sot, 70 e ca vjet më vonë, në raportet e ndonjë britaniku lehtë mund të dukej i tillë edhe një raport nga ndonjë qytet i Kosovës. Kur ai dikur shkruante se të “vetmet punë të hairit janë disa rrugë të shtruara me gurë nga italianët”, tash edhe këtu asfalti është kryetemë e një projekt për pallat opere bartet herë në qendër e herë në periferi. Djelmoshat diç më shumë se dymbëdhjetëvjeçarët e armatosur të agut të komunizmit, sot vriten me njëri-tjetrin midis kryeqytetit. Ose disa pak më të rritur ia shkrepin në errësirë. Dhe kryeministri bekon armët. Për të harruar se si një i huaj gati dy shekuj më parë për shqiptarët shkruante se ata “e japin gjakun për çdo flamur dhe i shërbejnë çdo padroni me besnikëri të njëjtë”.

* * *

Sot me rëndësi është ta valojnë flamurin e partisë. Që barka e mbingarkuar të vazhdojë të mbetet mbi ujë. Për ta harruar edhe atë që na paralajmërohej qysh kur shpërthyen fetë, kur njerëzit kërkuan zotin e të mbinatyrshmen. Sepse te njeriu e kishin humbur besimin.

Njerëzor, tepër njerëzor ishte mësimi i shtatë nga Besëlidhja e Vjetër. Për Pirgun e Babelit. Është ai që na tregon se me kohë djemtë e Noehit u shtuan aq shumë saqë s’mund të jetonin në një vend. U hyri në mendje të ndërtonin një gjë që edhe sot njihet e dihet si marrëzi e tyre.

“Filluan të ndërtonin një murishte që emrat e tyre të mos harroheshin. Por, ai Zot... që qesh me marrinë e njerëzve dhe me mendjen e lehtë, menjëherë ua këmbeu gjuhët e tyre aq fort saqë s’kishin mundësi të merreshin vesh njëri me tjetrin”, na thotë mësimi. Me fjalë të tjera, puna e tyre mbeti e pambaruar. Kalanë që deshën ta ndërtonin mbeti përgjysmë. E quajtën Babel, që domethënë trazim, “me qëllim që të mbahet në mend të trazuarit e gjuhëve të atëhershme.”

Me keqkuptimin e traditës dhe këngët e marrëzisë, sot po ngremë nga një Babel përditë.

Gëzuar për traditën që nuk keqkuptohet!

Dhe për rikthimin e besimit te njeriu!