Hijeshia e paqëndrueshme e financave globale private

Pavarësisht të gjitha shqetësimeve, qasja më e madhe në financat globale private nuk ka qenë fort e dobishme për shumicën e ekonomive në zhvillim dhe atyre të zhvilluara gjatë dy dekadave të fundit, aq më pak gjatë pandemisë. Të dhënat sugjerojnë se zgjidhjet për dilemat aktuale makroekonomike që ende varen në të ardhurat neto të kapitalit privat mund në fund të fundit vetëm ta intensifikojnë problemin

Edhe njëherë, tregjet në zhvillim janë në listën e rrjedhjes së kapitalit – asaj jo më pak marramendëse, ngaqë është kaq familjare. Edhe njëherë, ngritjet dhe uljet e luhatjeve të tregut financiar në këto ekonomi janë kryesisht të gjeneruara nga forcat e jashtme, e jo nga politikat kombëtare. Por, mundësia që edhe gabimi më i vogël i brendshëm t’i vërë ato në turielë ende është shumë e madhe.

Tetëmbëdhjetë muajt e fundit kanë ofruar dëshmi të shumëfishta për këtë. Sipas Institutit për Financa Ndërkombëtare, rrjedha totale e kapitalit në tregjet në zhvillim ka rënë për 13 për qind më 2020, në 313 miliardë dollarë. Por kjo shifër e lartë i fsheh ndryshimet e thella, nga rënia dramatike në marsin e 2020-s deri te rimëkëmbja në muajt pasues dhe brishtësia e theksueshme që atëherë e tutje.

Këto rrjedhje kanë mbetur të forta deri më tani më 2021, me 45.5 miliardë dollarë në prill dhe 13.8 miliardë dollarë në maj, kryesisht për të financuar blerjen e letrave me vlerë të tregut në zhvillim. Derisa borxhi i përgjithshëm global ka rënë për 1.7 biliard dollarë, në 289 biliardë dollarë, gjatë qerekut të parë të vitit 2021, borxhi i ekonomive në tregjet në zhvillim është rritur për 600 miliardë dollarë në 86 biliardë dollarë.

Andaj, kohët e moçme janë kthyer për ekonomitë e tilla, apo jo?

E po, ç’është e vërteta jo. Është e vërtetë, përgjigjja e qeverive të kamura me politika të shpejta dhe masive monetare ndaj tkurrjes së shkaktuar nga pandemia padyshim se ka luajtur një rol në ringjalljen e rrjedhjes së kapitalit në botën në zhvillim. Por gjersa ekspansioni fiskal po aq i madh në disa ekonomi të avancuara (sidomos në Shtetet e Bashkuara të Amerikës) e merr përsipër dhe e fuqizon rimëkëmbjen ekonomike, kapitali i paqendrueshëm global mund fare lehtë të kërkojë aty “kullota më të gjelbra”. Kjo gjë do të rezultonet sërish me racionimin fiskal që i penalizon ekonomitë me rrezikun më të lartë të perceptuar.

Natyrisht, është çorientuese që për tregjet në zhvillim të flistet sikur të ishin një grup homogjen. Kina është tani një rast i këtillë – jo vetëm për shkak të madhësisë dhe fuqisë së saj ekonomike, por edhe për shkak të kontrollit të saj efikas ndaj pandemisë – që përnjëmend duhet të trajtohet veçmas. Derisa disa vende, si Polonia dhe Filipinet, kanë përdorur hapësirën e tyre më të madhe fiskale dhe pozicionin më të fortë në balancimin e pagesave për të siguruar mbështetje më të madhe për ekonomitë e tyre, të tjerat, përfshirë Argjentinën, Egjiptin dhe Turqinë, përballen me detyrën e vështirë për të siguruar rimëkëmbje teksa merren me pabarazitë makroekonomike dhe trajtimin e borxhit të madh. Mandej janë edhe vendet si India dhe Meksika, të cilat nuk përballen me kufizime të menjëhershme prej jashtë, por përmbajtja e pashpjegueshme fiskale e të cilave është duke e frenuar rimëkëmbjen ekonomike.

Ekonomitë në zhvillim e shohin integrimin në tregun e kapitalit si një mënyrë për të përfituar qasje më të madhe dhe më të lirë në financat private ndërkombëtare për financimin e investimeve të brendshme dhe shpenzimeve publike. Por kjo gjë i shkakton rritjes një sërë kontradikta dhe shqetësime.

Për ata që nuk e dinë, llogaritë e hapura të kapitalit gjenerojnë si rrjedhje, ashtu edhe vërshime, që do të thotë se një vend mund të mos përfitojë prej të hyrave neto. Vërshimi në kapital i kryeqytetit të Malejzisë ka tejkaluar të ardhurat e saj të përgjithshme gjatë dekadës së fundit, kështu që kursimet kanë mërguar jashtë. Dhe brishtësia e rrjedhjeve të tilla, e shoqëruar me obsesionin e politikëbërësve me vetë-sigurimin nëpërmjet rezervave të larta të devizave, nënkupton përherë e më shumë se madje edhe pranuesit e kapitalit të huaj nuk guxojnë në të vërtetë që t’i përdorin ato. India, për shembull, ka rritur theksueshëm rezervat e saja të huaja gjatë krizës me COVID-19 me besimin e gabuar se ky është një indikacion i fuqisë ekonomike.

Rezervat e mëdha të huaja janë jashtëzakonisht të kushtueshme, ngase vendet rëndom i parkojnë ato në formën e aseteve të sigurta, të cilat sigurojnë norma të ulëta të kthimit. Kjo i shtohet problemit më të përgjithshëm të transferimeve të konsiderueshme të pasurisë midis ekonomive në zhvillim dhe atyre të avancuara.

Për më tepër, diferenca e rendimentit midis aseteve të jashtme bruto të ekonomive në zhvillim dhe detyrimeve të tyre të jashtme me rendiment më të lartë rëndom gjeneron transfere më të mëdha të të ardhurave të jashtme.

Ekonomisti turk, Yilmaz Akyuz, dikur pjesë e Konferencës së OKB-së për Tregti dhe Zhvillim, ka përllogaritur se në vitet 2000-2016, transferet e tilla të shkujdesura për ekonomitë e avancuara kanë kapur 2.3 përqindëshin e GDP-së së kombinuar të ekonomive në zhvillim të G20-s akëcilin vit.

Në anën tjetër, angazhimi më i madh i ekonomive të tregjeve në zhvillim dhe ekspozimi ndaj tregjeve globale financiare nuk ua ka mundësuar atyre në të vërtetë që të ndërmarrin shpenzime të tilla. Në fakt, krejt kjo mund faktikisht të shërbejë si një amortizues për ekspansionin e nevojshëm fiskal, si rrjedhojë e frikës së vazhdueshme (dhe realiste) të politikëbërësve nga degradimi i normave kreditore dhe fluturimi i kapitalit. Edhe nevoja për të shpenzuar më shumë për kërcënimet në rritje nga ndryshimet klimatike, për të cilat përpjekjet aktualet të përshtatjes janë krejtësisht joadekuate, anashkalohen shkaku i presioneve të tilla.

Pandemia dhe ringjallja aktuale e hyrjeve të kapitalit në tregjet në zhvillim po i intensifikojnë kontradiktat.

Shumë tregje në zhvillim dhe vende në zhvillim tashmë përballen me problemet të tjera me borxhin, të cilat vetëm sa do të përkeqësohen teksa ato huazojnë më shumë gjatë pandemisë. Sektori privat në vendet me të ardhura më të ulëta kanë gjeneruar shumë më tepër borxhe sesa sektori privat, porse Qeveritë druajnë me të drejtë se do të duhet të ndërhyjnë dhe të japin garanci për këto hua, kur bëhet ngushtë. Edhe kur borxhi i mbajtur nga të huajt është i shprehur në valutën vendëse, kjo gjë nuk garanton stabilitet, ngase shitjet dhe ndryshimet në rrjedhjen e kapitalit nxitur nga ndryshimi i perceptimit të investuesve mund të shpjerë në devalvim të valutave dhe në kriza të brendshme bankare.

Pavarësisht të gjitha shqetësimeve, qasja më e madhe në financat globale private nuk ka qenë fort e dobishme për shumicën e ekonomive në zhvillim dhe atyre të zhvilluara gjatë dy dekadave të fundit, aq më pak gjatë pandemisë. Të dhënat sugjerojnë se zgjidhjet për dilemat aktuale makroekonomike që ende varen në të ardhurat neto të kapitalit privat mund në fund të fundit vetëm ta intensifikojnë problemin.

(Jayati Ghosh, sekretar ekzekutiv i Asociacioneve Ndërkombëtare të Zhvillimit Ekonomik, është profesor i Ekonomisë në Universitetin e Massachusettsit, Amherst, dhe është anëtar i Komisionit Ndërkombëtar për Reformimin e Taksimit Ndërkombëtar të Taksave. Ky vështrim është shkruar ekskluzivisht për rrjetin ndërkombëtar të gazetarisë “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”).