Deglobalizimi financiar duhet të vijë pastaj

Globalizimi financiar duhej të sillte një epokë të rritjes së fuqishme dhe stabilitetit fiskal në botën në zhvillim. Përfundoi duke bërë të kundërtën. Tani, për të rivendosur qëndrueshmërinë e tyre ekonomike, vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme duhet të shfrytëzojnë maksimalisht deglobalizimin dhe të përqafojnë fragmentimin e tregjeve ndërkombëtare të kapitalit

Pas katër dekadash të nxitjes së integrimit përmes tregtisë dhe financave, ekonomia globale ka filluar një proces të dhimbshëm fragmentimi. Fillimisht të nxitura nga vendet e pasura - domethënë, Shtetet e Bashkuara, nën ish-presidentin Donald Trump dhe Mbretëria e Bashkuar pas referendumit të Brexitit - disa forca gjeopolitike janë kombinuar për të përshpejtuar zhvendosjen drejt deglobalizimit.

Thyerja e tregtisë globale mund të lajmërojë fragmentimin e tregjeve ndërkombëtare të kapitalit. Bllokimet dhe mbylljet e lidhura me COVID-19 kanë ndërprerë zinxhirët globalë të furnizimit dhe kanë mbyllur qendrat kryesore të prodhimit, veçanërisht në Kinë. Në mënyrë të ngjashme, lufta në Ukrainë ka ndryshuar rrugët tregtare dhe ka detyruar vendet perëndimore të gjejnë furnizues alternativë të mallrave kryesore si nafta, gazi, gruri dhe plehrat fertilizuese. Sanksionet e udhëhequra nga Perëndimi ndaj Rusisë kanë penguar më tej tregtinë dhe kanë rritur ndjeshëm çmimet e ushqimit dhe energjisë.

Por, ndërkohë që tregtia globale mund të bëhet edhe më e fragmentuar nëse ekonomitë e mëdha miratojnë politika proteksioniste, siç janë taksat kufitare të karbonit, tregjet financiare mbeten të integruara fort. Flukset ndërkufitare të kapitalit janë ende kryesisht të parregulluara dhe më të paqëndrueshme se kurrë. Është një kombinim që aktualisht po rezulton të jetë vdekjeprurës për shumë vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme.

Liberalizimi i llogarive të kapitalit në këto vende në vitet 1990 ka çuar në hyrje të mëdha të "parave të nxehta": kapitali financiar privat i nxitur jo aq nga perspektiva ekonomike e vendeve në zhvillim, sa nga politikat makroekonomike të vendeve të zhvilluara. Në vitet pas krizës globale financiare të 2008-s, flukset e kapitalit drejt tregjeve në zhvillim dhe "kufitare" u rritën pasi zgjerimi i zgjatur monetar nga bankat qendrore të vendeve të zhvilluara nxiti flluskat e aktiveve. Agjentët financiarë merrnin hua të lira në dollarë dhe ose u jepnin hua në valutë të huaj vendeve në zhvillim ose investonin në tregjet e monedhës vendase. Flukset hyrëse të kapitalit shkaktuan diferenca më të larta të normave të interesit dhe vlerësimin e monedhës, duke i bërë tregtitë e kryera veçanërisht fitimprurëse – të paktën për një kohë.

Me kalimin e viteve flukset hyrëse të parave të nxehta, të mbajtura shpesh si rezerva dhe të investuara në aktive në dollarë me kthim të ulët, i kanë bërë ekonomitë në zhvillim të prekshme ndaj largimit të kapitalit. Kjo ka pasur një efekt frenues në politikat fiskale të këtyre vendeve, pasi rritja e kostove të nënshkrimit ka ngjallur frikën e uljes së vlerësimit të kredisë.

Rritjet e shpejta të normave të interesit në SHBA dhe Bashkimin Evropian kanë komplikuar barrën e borxhit të jashtëm të vendeve me të ardhura të ulëta dhe të mesme, duke i detyruar ato të rrisin normat e interesit edhe më agresivisht se ekonomitë e përparuara dhe duke penguar rimëkëmbjen e tyre nga pandemia COVID-19. Për më tepër, këto rritje dramatike të normës nuk i kanë penguar investitorët e huaj të paqëndrueshëm të largohen, duke shkaktuar zhvlerësimin e monedhave të tregjeve në zhvillim dhe duke dëmtuar rëndë tregjet e punës dhe perspektivat e rritjes.

Por kombinimi i normave më të larta të interesit dhe konsolidimit fiskal të vendeve të zhvilluara është kundërproduktiv, pasi rrezikon të shkaktojë recesione pa adresuar forcat reale që qëndrojnë pas inflacionit në rritje. Si rezultat i ndjekjes së drejtimit të Rezervës Federale të SHBA-së, shumë vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme tashmë përballen me stagflacion të rëndë – dhe integrimi me financat globale po përkeqëson problemet e tyre ekonomike.

Në vend që të imitojnë qasjen joefektive të vendeve të zhvilluara, vendet në zhvillim duhet të prezantojnë politika të përshtatura për nevojat e tyre specifike dhe ekonomitë politike. Politika të tilla përfshijnë kontrollin e çmimeve të mallrave kryesore, rritjen e prodhimit vendas për të zbutur mungesat kritike dhe sigurimin e mbrojtjeve sociale për të papunët e rinj dhe ata që janë prekur më keq nga inflacioni i lartë.

Mbi të gjitha, vendet në zhvillim duhet të vendosin kontrolle më efektive të kapitalit. Vendosja e kufizimeve në flukset e paqëndrueshme të portofolit, veçanërisht ato që kontribuojnë në zhvlerësimin e monedhës, është thelbësore për zbutjen e rreziqeve që lidhen me globalizimin financiar. Për më tepër, ashtu si disa vende në zhvillim kanë sfiduar në mënyrë eksplicite ose të nënkuptuar sanksionet tregtare të udhëhequra nga SHBA-ja ndaj Rusisë, politikëbërësit duhet të çlirohen nga sistemi financiar ndërkombëtar i dominuar nga SHBA-ja, veçanërisht këmbimet e dollarit.

Duke qenë se shumica e vendeve në zhvillim nuk mund të përballojnë të veprojnë vetë, bashkëpunimi rajonal është gjithashtu kritik. Raporti vjetor i Konferencës së Kombeve të Bashkuara për Tregtinë dhe Zhvillimin përmend disa forma inovative të financimit dhe pagesave të këmbimit që vendet e Jugut Global mund të zbatojnë për të kundërshtuar dominimin financiar të ekonomive të përparuara, duke përfshirë "sindikatat e pastrimit Jug-Jug".

Nëse tregtia midis ekonomive globale të Jugut rritet shpejt, vëren raporti, flukset do të paguhen në monedhat e tyre ose nëpërmjet mekanizmave të monedhës rajonale. Mekanizma të tillë mund të ndihmojnë gjithashtu në negocimin e marrëveshjeve të ristrukturimit të borxhit, sigurimin financiar në nivel rajonal dhe madje krijimin e fondeve stabilizuese për të përmirësuar pozicionet e vendeve të aseteve të huaja.

Globalizimi financiar duhej të sillte një epokë të rritjes së fuqishme dhe stabilitetit fiskal në botën në zhvillim. Përfundoi duke bërë të kundërtën. Tani, për të rivendosur qëndrueshmërinë e tyre ekonomike, vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme duhet të shfrytëzojnë maksimalisht deglobalizimin dhe të përqafojnë fragmentimin e tregjeve ndërkombëtare të kapitalit.

(Autori, profesor i ekonomisë në Universitetin e Masachusetts Amherst, është anëtar i bordit këshillimor të nivelit të lartë të sekretarit të përgjithshëm të OKB-së për Multilateralizmin Efektiv. Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”)