Dihet se perënditë e rrejshme e dënuan shumë rëndë Sizifin. Për dënim të madh insistonte sidomos Merkuri, perëndia patologjike. Edhe pse disa zota dëshiruan ta lironin nga aktakuza e rrejshme, ky nuk hoqi dorë. Sizifin e dënuan: tërë jetën ta çonte gurin e shkëputur nga shkëmbi i madh deri në majë të tij
Muhamed Kërveshi
Njerëzit kurrë nuk mund ta harrojnë Sizifin, sepse jeton nga koha në kohë dhe në çdo kohë e shohim. Pafajësia e tij e ushqen dhe nuk e lë të vdesë në kujtesën tonë.
Dihet se perënditë e rrejshme e dënuan shumë rëndë Sizifin. Për dënim të madh insistonte sidomos Merkuri, perëndia patologjike. Edhe pse disa zota dëshiruan ta lirojnë nga aktakuza e rrejshme, ky nuk hoqi dorë. Sizifin e dënuan: tërë jetën ta çojë gurin e shkëputur nga shkëmbi i madh deri në majë të tij!
Edhe kjo koha jonë, si shumë tjera para sonës, dëshmon për pafajësinë e tij. Juristi i njohur anglez, William Blackstone, ka thënë se “më mirë është t’i ikin drejtësisë dhjetë fajtorë se të vuajë një i pafajshëm. Ndër ata të shumtë, që i dënuan perënditë, më së keqi e dënuan Sizifin. Mirëpo ky dënimin dhe padrejtësinë e tyre i ka mundur me durimin e tij.
Dënimi i pafajësisë
Kush e dënon pafajësinë, e dënon drejtësinë, e dënon më në fund edhe dënuesin.
Homeri i lavdishëm e dinte se Sizifi ishte i gjallë në çdo kohë, koha prore e bartte me vete, edhe në kohën tonë mund ta shohim ata që kanë sy shekulli, sy planetar. Edhe sikur të kishte vdekur vetëm një herë ai do të ngjallej dhjetë herë ose më shumë se ne ose në kohën tonë. Ai diti, pati fuqi diellore t’i lidhë nyjë mëkatet dhe fajet e zotave të rrejshëm me pafajësinë e njeriut për malet e Kaukazit dhe të Alpeve. Sizifin e njohën edhe engjëjt, edhe djajtë.
Edhe Merkuri, mëkatari më i madh ndaj Sizifit, ishte i vetëdijshëm se ky i dënuar ishte i bindur në pafajësinë e tij, këtë e dinte, mu kjo e bënte të kënaqur këtë perëndi gënjeshtar, ia rriste apetitin për të ngrënë dhe dëshirën për të fjetur sa më gjatë në pafajësinë e tjetrit. Mirë është që Merkuri rrenacak nuk pati aftësi dhe kohë të kapë atë që i ka ikur. Ky sillej në një rreth të mbyllur vetëm e vetëm që ta ketë atë që nuk i ka takuar kurrë dhe s’i përket as sot. Merkuri kënaqej kur dënonin fajtorin, por kënaqej edhe më shumë dhe kërkonte të pamundshmen ta bënin të mundshme dhe të gjenin fakte të rreme e mundësi për të bërë proces të tillë me të cilin do të dënohej njeriu i pafajshëm. Këtë e mendonte aftësi madhështore!
Pamundësi ishte kjo: Sizifi ta çonte gurin në vend të vet, ta lidhte me shkëmbin dhe të mos hetohej se qenë të ndarë, shkëmbi ta kishte prapë tërësinë e vetëm të hijes së tij të pashkurtuar, të plotë si dikur.
Për çdo mëngjes, Sizifi i afrohej gurit poshtë, e shikonte gjatë, e ledhatonte. Guri e hetonte peshën e vet në duart e të dënuarit, që nga dita në ditë, i zvogëlohej. Edhe Sizifi mendonte se për çdo ditë guri pranë duarve dhe kraharorit të tij zvogëlohej, sidomos në mbrëmje, para se të përgatitej që pesha e tij ta detyronte të lëshohej teposhtë.
Mëngjesi i sillte fuqi dhe vullnet të ri këtij mundimtari, por mbrëmja disi ia rrëmbente me sterrën e saj.
Revolta e dyfishtë
Duke e shtyrë gurin e madh përpjetë i dukej se bëhej pjesë e shkëmbit nga i cili nuk dihej përse ishte ndarë nga tërësia. Në damarët e fryrë të shkëmbit hetonte edhe revoltën e vet. Revolta ishte e dyfishtë: kundër perëndive gënjeshtarë dhe gurit që nuk pranonte të ndalej atje në vend të tij dhe t’i takonte prapë tërësisë së dikurshme, dhe, jo të rrokullisej çdo mbrëmje për hir të besnikërisë së verbët ndaj zotave mashtrues.
Revolta e Sizifit nuk ishte absurde, sepse shekujt e bartnin nga koha në kohë, nga njeriu në njeri, pa ia ndërruar ngjyrën, zërin dhe jehonën rrufetike.
Sizifi rritej duke e shtyrë gurin përpjetë më shumë se natën në gjumë. Shpesh i dukej e nuk ishte vetëm, se dikë, të cilin nuk e shihte, por ia dëgjonte hapat e lehtë e kishte afër, i ndihmonte. Këtë e dinin Plejada e perëndive të rrejshme, posaçërisht Merkuri i gjorë, të cilit nga mëkatet skëterrike i zvogëloheshin sytë e miut dhe i binin flokët, qime të derrit.
E tërë kjo ndodhte jashtë zonës së absurdit.
Sizifi u zgjua më herët se ditëve tjera. Shkoi te guri. Tash e njihnin shumë mirë njëri-tjetrin. Iu afrua edhe pak. E shikonte. Mendonte për vete dhe për të. Ky kishte përshtypje se edhe guri mendonte për të dhe shpesh e konsideronte vëlla të Prometeut. Nëse Sizifi e harronte rrugën deri në majë ku ishte shkëmbi, guri ia tregonte. U mbështet në të, pastaj e mbështeti gjoksin, shpat mali, mbi të. Guri nuk shihej nga trupi i Sizifit. Ky e shihte herë veten aty ku ishte poshtë me gurin, herë atje lart me të dhe pa të. Kjo pamje i përsëritej në mundim dhe në rindërtim të tij. Rruga herë i dukej e shkurtër sa jeta e një njeriu të thjeshtë, herë sa amshueshmëria e dashurisë. Në fillim, si çdo herë, e lëkundi paksa gurin nga vendi i huaj, ku ishte ndalur, ky për ta hetuar praninë e tij dhe nisjen e mundimshme të përsëritjes së udhëtimit të njëjtë nëpër kohë që nuk lëvizte vendit derisa zgjaste shtyrja e gurit përpjetë.
E mundonte mendimi Sizifin: “Kur ta çoj gurin lart, t’ia afroj tërësisht, mos do të ikë maja e shkëmbit prej tij?”
Nisi ta shtyjë. Guri i dukej më i vogël dhe më i lehtë se ç’ishte ditën e kaluar. Rrugës e shihte diellin duke i lëshuar rezet pjerrtazi. I dukej se pjesa më e madhe e peshës së gurit, para tyre kishte shkuar gjer në majë. E vazhdonte shtyrjen. Rrugës ndaleshin të pushonin. Mbështetshin njëri në tjetrin. Shikonte drejt nga shkëmbi, i dukej se ai i afrohej këtij për t’ia shkurtuar rrugën e gjatë dhe të vështirë. Sizifi e shihte majën. Edhe maja e shihte Sizifin. Kush kë e shihte më afër vetes. Këtë vetëm këta mund ta dinin. Mund ta dinte edhe ai që rrinte prore mbi ta. Maja e shihte Sizifin poshtë, kurse ky majën lart. Largësia në mes tyre dhe koha shkurtoheshin. Sa më afër majës, dielli i dukej më i madh dhe më afër tij. Kjo e gëzonte, kjo e rriste. Sizifi ishte i bindur se shkëmbi dëshironte ta kishte pjesën e vet me vete, që me shpatë të zjarrtë të rrufesë, perënditë ia patën ndarë. E rrufeja ishte frymë e skëterrës që mundohej gjithmonë të errësonte fatin e njeriut të pafajshëm e pastaj ta bënte hi dhe pluhur.
Për urtësinë, për bamirësinë, për mundin, për durimin, për vullnetin për jetë të Sizifit perënditë e rrejshëm kishin rezervuar vend të veçantë në ferr, por dukej se aty nuk do të kishte vend për ta.
Duke u ngjitur, sytë e Sizifit rriteshin aq shumë sa dukeshin si dy sy qielli të mllefosur. Në një sy të tij shihen si në ekran të televizorit koha e Homerit, kurse në tjetrin koha e Mesjetës. Këto dy kohë rrinin disi larg njëra-tjetrës, sepse nuk njiheshin mirë, pastaj as që bisedonin për dramën njerëzore të Sizifit të përbërë nga qindra akte e pamje të shekujve në vazhdimësi.
Kur lodhej shumë, ndalej e humbte shpresën se do të kishte fuqi dhe durim të ngjitej deri në majë të shkëmbit. I dukej se fati i tij ishte i lidhur me zinxhir për këtë shkëmb që i dukej shumë i panjohur. Guri i përbaltur ia thithte djersën dhe lodhjen e tij. Ky e hetonte këtë shpesh. Ngutej. Nuk dëshironte ta zinte nata në rrugë, larg shkëmbit të vetmuar dhe të mbështjellë me errësirë. Nëpër terr as ai dhe as guri nuk e dinin rrugën që çonte deri në majë. As shkëmbi nuk shihej nga veli i madh i natës. Sizifi vendosi, nëse edhe kësaj here guri nuk do të qëndronte atje lart në shkëmb ku e ka vendin, do ta bënte copa-copa me dhëmbët e tij dhe do ta gëlltiste nga inati i madh dhe mundi i tepërt.
Ditëve tjera, kur guri nuk rrinte lart, por rrokullisej, rrugës nuk takoheshin, sepse ai nuk ndalej ta priste Sizifin e dëshpëruar dhe të inatosur. Sizifin e mundonte shumë: “Përse guri nuk dëshironte të ndalej dhe të qëndronte në vendin e vet, por binte aq poshtë në vend të huaj”!
E mundonte edhe mendimi i shpeshtë: “Ndoshta tërësia e shkëmbit nuk e donte më gurin, pjesën e vet, të ndarë nga ai”!
Sizifi rrugës mundohej ta bindte gurin ta dëgjonte dhe të ndalej aty ku e kishte vendin, por edhe shkëmbin ta pranonte në vete atë pjesë të ndarë, sepse i duhej tërësisë së tij shekullore me peshë planetare. Po ta dëgjonin, këtij nuk do t’i dhimbsej as mundi dhe as koha.
Sifizi fillimin e vet e shihte poshtë, kurse mbarimin atje lart pranë majës. Guri shpesh frikësohej nga Sizifi dhe hija e tij, të cilën herë ia shihte në tokë herë në qiell. Shpesh në të e shihte edhe pafajësinë e tij dhe trajtën e vet të ndarë nga shkëmbi jetik.
Merkuri më shumë i frikësohej hijes së gjallë të Sizifit se vetë këtij të dënuari pa faj. Kot mundohej edhe atë ta dënonte, sepse kurrë nuk e shihte në të njëjtin vend. Kjo hije ishte shumë më e madhe se ky zot i rrejshëm dhe se pushteti i tij, prandaj nuk kishte mundësi ta kapte.
Teuta thoshte shpesh: “Kush ia kap dikujt hijen e gjallë, lehtas e vë atë në grushtin e tij”.
Kjo përsëritje e mundimshme dhe monotone kurrë nuk e detyronte Sizifin të dilte nga qenia e tij, sepse kishte energji të madhe ndjenjash, intensitet emocionesh dhe dozë të madhe të inatit. Ishte i bindur se, nëse guri edhe kësaj here nuk do të ndalej atje në majë ku e kishte vendin, është tepër i lehtë, e merr era e vë në shtjellën e vet, ia ndërron vendin, duke e pedatur herë andej, herë këndej si gjethin e vyshkur, e lë pa vend të vet.
Beteja me perënditë e rrejshme
Sizifi nuk i fiksohej vdekjes që mund t’ia sillte lodhja dhe inati i madh, plot revoltë. Ai e shihte veten në vazhdimësi të shekujve, i ngarkuar me peshë planetare, larg çdo vdekjeje së cilës nuk i besonte, sepse kurrë nuk e kishte hetuar në fuqinë dhe në jetën e tij. Vdekja ikte ashtu si ikte jeta nga perënditë e rrejshme. Në kohën e Sizifit kishte shumë zota rrenacakë e mashtrues. Gënjeshtrat e tyre as rrufetë nuk mundin t’i tërhiqnin ose t’i kallnin.
Sizifi nga pamja e jashtme dukej i qetë, por në brendësi ishin vullkanet e Etnës dhe të Vezuvit që përgatiteshin të shpërthenin.
Madhështinë e shkëmbit e mendonte një pikë në horizontin e idealit të tij, ku asnjë zot i rrejshëm nuk do të mundte ta kishte fronin e tij.
Duke shtyrë gurin, me tërë fuqinë dhe inatin e tij plot revoltë, Sizifi i afrohej majës së shkëmbit. Ishte i bindur se guri ishte më i urtë se herëve tjera. Më në fund, me mund të madh, e çoi gurin afër shkëmbit. E shikoi gurin, pjesën e ndarë. E shikoi shkëmbin pa një pjesë të tërësisë së tij, ku i dukej si plagë shumë e madhe në të. Frikësohej se nuk e njihnin njëri-tjetrin, sepse një kohë të gjatë nuk ishin bashkë dhe një kohë e trazuar kishte hyrë në mes tyre dhe i kishte ndarë. Sizifi rrinte nën gur, me kurriz të mbështetur në të. Herë i besonte gurit herë nuk i besonte. Kishte frikë se mos e bindnin edhe mashtronin perënditë rrenacake që prapë të kthehej poshtë, ku ia kishin caktuar vendin e ndarë nga shkëmbi. Ky nuk do të lejonte, sepse do t’ia rrëmbente peshën. Ai pa peshë do të ishte i zbrazët edhe askund nuk do të ndalej.
E shtyu edhe pakëz me tërë fuqinë e grumbulluar me shekuj. Ngadalë e vuri mu në vendin e zbrazët, në vendin e vet të dikurshëm, në tërësinë e shkëmbit të lashtë sa mosha e shekujve dhe ajo e planetëve.
Vetëm një vijë e hollë, shumë e hollë, i ndante shkëmbin dhe gurin. Hija e një rrezeje të diellit u ndal mbi shkëmb, pastaj e mbuloi vijën që tëhollohej e zvogëlohej. Kjo pamje e çuditshme dhe e pabesueshme për perënditë, i shqetësonte dhe i mundonte ata.
Sizifi qëndronte më lart se zotat gënjeshtarë. Shikonte rreth e përqark. Shihte njerëz duke udhëtuar drejt tij në majë. Edhe ata e shihnin majën e shkëmbit.
Sizifi në largësi shekullore e planetare nuk ishte vetëm.
Sizifi u përshëndet me tërësinë e shkëmbit.
Sizifi i lirë u nis në udhëtim të gjatë.
Një zë nga qielli tha: “Sizifi diku është njeri, diku është popull”.
Kjo ese u botua për herë të parë në “Shtojcën për kulturë” të “Kohës Ditore” më 5 nëntor të vitit 2016. Ribotohet në shenjë kujtimi të poetit, përkthyesit e profesorit Muhamed Kërveshi i cili vdiq të premten më 14 shkurt të vitit 2025 në moshën 90-vjeçare.
