Shkatërrimi i shpresës së Beogradit për çështjen e pavarësisë së Kosovës

Vendimi i qartë i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë nuk ishte krejtësisht i papritur. Por për Beogradin ky opinion ishte një goditje e madhe diplomatike, pasi shteti serb e humbi të drejtën për ta kontestuar legjitimitetin juridik ndërkombëtar të pavarësisë së Kosovës. Me publikimin e këtij aktgjykimi, GJND-ja shkatërroi shpresën e rihapjes nga zero të dialogut për statusin e Kosovës, siç shpresonte elita nacionaliste në Beograd. Pavarësisht këtij vendimi, Serbia vazhdoi të mohonte pavarësinë e Kosovës

GJND: Pavarësia e Kosovës është në përputhje me të drejtën ndërkombëtare

Në përgjigjen ndaj pyetjes së ngritur nga Serbia mbi ligjshmërinë e shpalljes së pavarësisë së Kosovës të 22 korrikut 2010, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë publikoi opinionin këshillimor ligjor.

“Deklarata e shpalljes së pavarësisë së Kosovës është në përputhje të plotë me të drejtën ndërkombëtare”. Ishte kjo përgjigjja e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë ndaj kërkesës së Serbisë, që organi më i lartë juridik i Organizatës së Kombeve të Bashkuara të përgjigjet në pyetjen: “A ishte Deklarata e njëanshme për pavarësi e shpallur prej organeve të përkohshme të vetëqeverisjes, në përputhje me të drejtën ndërkombëtare?”

Në emër të 15 gjykatësve të GJND-së, kryetari i saj Hisashi Owada bëri të ditur se gjykatësit kanë marrë parasysh të gjitha elementet e rëndësishme për këtë proces dhe kanë konstatuar se ky institucion e ka të drejtën që të japë mendimin juridik për çështjen e shtruar.

Në shpjegimin që zgjati rreth një orë e gjysmë, japonezi Owada fillimisht përshkroi rrethanat që kanë sjellë deri te shpallja e pavarësisë dhe rikujtoi dokumentet që janë nxjerrë lidhur me Kosovën.

“GJND konsideron se e drejta e përgjithshme ndërkombëtare nuk përmban asnjë dispozitë me të cilën ndalohet shpallja e pavarësisë së Kosovës. Përkundrazi GJND-ja konstaton se pavarësia është shpallur në përputhje me të drejtën ndërkombëtare”, theksoi Owada.

Vendimi se Deklarata e Pavarësisë së Kosovës, e shpallur më 17 shkurt të vitit 2008, nuk e ka shkelur të drejtën ndërkombëtare, është marrë me një shumicë të bindshme të votave të gjykatësve. Dhjetë gjykatës ishin të këtij mendimi, ndërsa katër ishin kundër.

drejta ndërkombëtare nuk e ndalon shpalljen e pavarësisë”, tha Owada. Në këtë drejtim, ai theksoi: “Gjykata konsideron se e drejta e përgjithshme ndërkombëtare nuk përmban ndalim të zbatueshëm të deklaratave të pavarësisë. Rrjedhimisht, ajo konkludon se Deklarata e Pavarësisë e 17 shkurtit 2008 nuk ka shkelur të drejtën e përgjithshme ndërkombëtare.

Owada shpjegoi gjerësisht edhe mendimin e Gjykatës për pohimet e Serbisë dhe mbështetësve të saj, se pavarësia e Kosovës është shpallur në kundërshtim me Rezolutën 1244 të KS të OKB.

“Gjykata konstaton se Rezoluta e Këshillit të Sigurimit 1244 (1999) nuk i ndaloi autorët e deklaratës së 17 shkurtit 2008 nga lëshimi i një deklarate të pavarësisë nga Republika e Serbisë. Prandaj, shpallja e pavarësisë nuk ka shkelur Rezolutën 1244 (1999) të Këshillit të Sigurimit”, tha Hisashi Owada.

Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë ka konkluduar se Deklarata e Pavarësisë nuk shkel të drejtën e përgjithshme ndërkombëtare.

“Gjykata ka konkluduar se miratimi i Deklaratës së Pavarësisë së 17 shkurtit 2008 nuk ka shkelur të drejtën e përgjithshme ndërkombëtare, Rezolutën e Këshillit të Sigurimit 1244 (1999) apo Kornizën Kushtetuese. Rrjedhimisht, miratimi i kësaj deklarate nuk ka shkelur asnjë rregull të aplikueshëm të së drejtës ndërkombëtare”, tha Owada.

Mendime të ndryshme u shprehën nga Abdul G. Koroma, Mohamed Bennouma dhe Leonid Skotikov, ndërsa Sir Kenneth Keith, Brendardo Sepulveda Amor, Adulqawi Yusuf, Antonion Augusto Cancado Trinidade dhanë mendime të ndara.

Mendimi i ndarë i gjykatësit Trindada

Vlen të përmendet mendimi i veçantë i gjyqtarit Cançado Trindade, i cili konsideron se Gjykata e Drejtësisë në opinionin e saj ligjor duhet të kishte marrë parasysh situatën e rëndë në Kosovë gjatë gjithë dekadës 1989-1989, periudha në të cilën regjimi serb kishte kryer mizori kundër shqiptarëve të Kosovës dhe jo të kufizohej vetëm në vitet 1998-1999, respektivisht në vitet 2008-2009. Gjykata e Përgjithshme nuk duhet të kufizohej, siç bëri në këtë opinion, në përzgjedhjen e vetëm pak fakteve të raportuara dhe aktuale në lidhje me rrethanat e shpalljes së pavarësisë së autoriteteve të Kosovës të 17 shkurtit 2008 dhe menjëherë pas kësaj, duke abstraktuar sfondin faktik që çoi në miratimin e Rezolutës 1244 (1999) të Këshillit të Sigurimit dhe një dekadë më vonë atë shpallje të pavarësisë.

Gjykata nuk duhet të kishte kufizuar veten në abstraktim, në këtë opinion, vetëm të disa fakteve të raportuara dhe të menjëhershme të rrethanave të shpalljes së pavarësisë së autoriteteve të Kosovës më 17 shkurt 2008 dhe menjëherë pas kësaj, duke abstraktuar sfondin faktik që çoi në miratimin e Rezolutës 1244 (1999) të Këshillit të Sigurimit dhe një dekadë më vonë, në atë shpallje të pavarësisë.

Ajo konsideron se i gjithë sfondi duhet të ishte trajtuar në mënyrë më të detajuar nga Gjykata, duke marrë parasysh rrethanat që çuan në miratimin e shpalljes së pavarësisë së Kosovës. Në këtë kontekst, Trindade nënvizon se në vitin 1989, për shkak të ndryshimeve në Kushtetutën e Republikës së Serbisë, statusi i Krahinës Autonome të Kosovës u revokua, gjë që çoi në tensione të mëdha dhe reagimin e shpejtë të Kosovës për të luftuar për pavarësi.

“Kriza e rëndë humanitare, siç u zhvillua në Kosovë gjatë viteve nëntëdhjetë, u përshkua nga një model i zgjatur i krimeve të njëpasnjëshme kundër civilëve, me shkelje të rënda të së drejtës ndërkombëtare humanitare dhe të së drejtës ndërkombëtare për të drejtat e njeriut dhe nga shfaqja e njërit prej krimeve më të tmerrshme të kohëve tona, atë të spastrimit etnik”. Sipas tij, në fakt, ky sfond faktik u neglizhua kryesisht nga GJND-ja. Në këtë opinion, ajo dukej e kënaqur të përqendrohej në ngjarjet e viteve 2008-2009 dhe në lidhje me krizën e rëndë humanitare që i parapriu dhe i mbështeti ato, Gjykata vetëm shkurtimisht iu referua kësaj krize në Kosovë dhe “përfundimit të dhunës dhe shtypjes” në Kosovë, pa referenca të mëtejshme konkrete ndaj fakteve që përbënin këtë krizë të vazhdueshme humanitare.

Kosova pas mendimit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë

Edhe pse aktgjykimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë nuk ishte ligjërisht i detyrueshëm për palët, ai ishte me rëndësi të madhe politike për të ardhmen e Kosovës. Para së gjithash, ky opinion korrigjon qëndrimin kufizues të Komisionit Badinter ndaj të drejtës së Kosovës për vetëvendosje të jashtme. Në të njëjtën kohë, opinioni këshillimor i GJND-së ishte gozhda e fundit në arkivolin e shkërmoqjes së pjesës së fundit të Jugosllavisë së Versajës. Kjo jurisprudencë e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë gjithashtu konfirmon se çështja e të drejtave të shqiptarëve të Kosovës i përkiste të drejtës së vetëvendosjes së huaj, por u refuzua për dekada për shkak të konteksteve politike rajonale dhe evropiane. Për më tepër, ky vendim i qartë i GJND-së nuk ishte krejtësisht i papritur. Por për Beogradin ky opinion ishte një goditje e madhe diplomatike, pasi shteti serb e humbi të drejtën për ta kontestuar legjitimitetin juridik ndërkombëtar të pavarësisë së Kosovës. Me publikimin e këtij aktgjykimi, GJND-ja shkatërroi shpresën e rihapjes nga zeroja të dialogut për statusin e Kosovës, siç shpresonte elita nacionaliste në Beograd.

Pavarësisht këtij vendimi, Serbia vazhdoi të mohonte pavarësinë e Kosovës. Menjëherë pas shpalljes së vendimit, komisionerja e atëhershme e BE-së për Marrëdhënie me Jashtë, Catherine Ashton nënvizoi se opinioni i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë kishte hapur një fazë të re dhe se “BE është e gatshme të mbështesë procesin e dialogut midis Prishtinës dhe Beogradit”. Deklarata nënkuptonte se BE-ja donte të hapte një proces të ri negociatash midis Kosovës dhe Serbisë, në një kohë kur, për shkak të mungesës së konsensusit të brendshëm, ajo mori një qëndrim neutral mbi shtetësinë e Kosovës. Në fakt, ky qëndrim evropian ka favorizuar Serbinë ndaj Kosovës.

Megjithatë, mendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë do të kishte ndikim në njohjen e shtetit të Kosovës nga vendet jashtë kontinentit evropian. Pavarësisht këtij mendimi të GJND-së, pesë vendet e BE-së që morën pjesë në procesin e GJND-së edhe një dekadë më vonë kanë një qasje të përhershme kundër njohjes së pavarësisë së Kosovës. Në këto rrethana, BE-ja u detyrua të marrë një qëndrim neutral mbi pavarësinë e Kosovës dhe u tregua e paefektshme në ndikimin e ndryshimit të qëndrimit të këtyre pesë shteteve anëtare. Në këtë mënyrë, BE u bë më jokoherente se në 1991-1992, kur dymbëdhjetë vendet e KE (BE) njohën shtetet e reja të krijuara pas shpërbërjes së Jugosllavisë, duke u mbështetur në opinionin ligjor të Komisionit Badinter.

Me këtë qëndrim ndaj shtetësisë së Kosovës, pesë shtetet anëtare të BE-së fillimisht mohuan rezultatin e të dërguarit të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, i cili përfundoi me Propozimin Gjithëpërfshirës të statusit (Plani i Ahtisaarit) dhe ata gjithashtu nuk e respektuan konceptin ligjor të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. Kjo qasje brenda BE-së tregon se politika e përbashkët e jashtme dhe e sigurisë është ende shumë e ndarë pothuajse tri dekada pas Samitit të Mastrihtit dhe nuk ka arritur të tejkalojë interesat kombëtare, madje edhe në rastin e Kosovës, përafrimi i disa vendeve me Serbinë dhe Rusinë, Iranin, Venezuelën ka dëmtuar jo vetëm pozicionin ndërkombëtar të shtetit të Kosovës, por edhe reputacionin e BE-së në skenën ndërkombëtare si një aktor i besueshëm për zgjidhje dhe probleme brenda kontinentit evropian. Shtetësia e Kosovës, megjithatë, përfundon ciklin e formimit të shteteve të reja në Evropën Juglindore në kontekstin e Luftës së Ftohtë, duke korrigjuar kështu vendimet paraprake dhe të padrejta në konferencat ndërkombëtare gjatë shekullit 20.

Megjithëse Serbia, sipas mendimit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, kishte humbur pretendimin e saj për të kontestuar ligjshmërinë ndërkombëtare të pavarësisë së Kosovës, bashkësia ndërkombëtare dhe të gjitha vendet e BE-së nuk arritën një konsensus mbi shtetësinë e Kosovës. Kjo tregon se GJND-ja nuk ka arritur të zgjidhë përfundimisht problemet politike dhe kontestin Kosovë-Serbi. Por edhe për shkak të mosunitetit të BE-së, menjëherë pas vendimit të GJND-së, Serbia nisi një fushatë ndërkombëtare për miratimin e një rezolute të OKB-së për Kosovën. Në preambulën e Rezolutës, Serbia kërkonte që pavarësia e Kosovës të dënohej nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së. Shumë vende e konsideruan rezolutën e propozuar nga Serbia si tejet problematike, sepse do ta kishte shtyrë për një kohë të pacaktuar çështjen e statusit. Kjo ishte për shkak të veprimeve diplomatike nga shtetet evropiane, të cilat i premtuan Serbisë përmirësimin e perspektivave të pranimit në Bashkimin Evropian për ripranimin e saj. Rusia, ndërkohë, këmbënguli në qëndrimin e saj të mëparshëm ndaj Kosovës. Prandaj, 27 shtetet anëtare të BE-së hartuan një rezolutë alternative që pasqyron emëruesin më të ulët të përbashkët, që do të thotë se çështja e statusit u përjashtua dhe të dyja palët në konflikt u thirrën për të rifilluar bisedimet me BE-në.

Pesë shtetet anëtare të BE-së që nuk e njohën Kosovën fituan gjithashtu mbështetjen e 124 vendeve të tjera për miratimin e Rezolutës. Rezoluta e rishikuar (64/298) iu dorëzua Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, e cila e mori miratimin final më 9 shtator 2010. Rezoluta e rishikuar (64/298) u paraqit në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së, e cila e miratoi atë më 9 shtator 2010. Kjo rezolutë njohu rolin qendror të BE-së në ndërmjetësimin mes Kosovës dhe Serbisë. Për të kënaqur palën kosovare, Rezoluta, e miratuar nga 192 anëtarë të Asamblesë së Përgjithshme gjithashtu pranoi mendimin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë se shpallja e pavarësisë së Kosovës në vitin 2008 “nuk shkel të drejtën e përgjithshme ndërkombëtare”.

“Më tej me Rezolutën, një tekst kompromisi i hartuar nga Serbia dhe 27 shtetet anëtare të Bashkimit Evropian, Asambleja mirëpriti që dialogu i propozuar midis palëve do të ndihmonte në promovimin e bashkëpunimit, arritjen e përparimit në rrugën drejt Bashkimit Evropian dhe përmirësimin e jetës së njerëzve”, theksohet në këtë rezolutë.

Kjo u pasua nga dialogu Serbi - Kosovë nën patronazhin e BE-së, i cili ka vazhduar që nga fillimi i vitit 2011. Objektivi kryesor i negociatave është përmirësimi i jetës së përditshme të popullsisë dhe për këtë arsye kryhet në një nivel thjesht teknik.

Paqëndrueshmëria e situatës demonstrohet nga trazirat që u ndezën në fund të shtatorit 2023 në kufirin Kosovë-Serbi mbi targa dhe dokumente të ndryshme, si dhe çështja e themelimit të Asociacionit të Komunave me shumicë serbe në Republikën e Kosovës. Por edhe këtu, BE-ja luan një rol dhe i kthen palët në tryezën e bisedimeve me presion. Veriu i Kosovës mbetet një nga pengesat më të mëdha në dialog. Katër komunat veriore të Kosovës të banuara me shumicë nga komuniteti serb nuk janë plotësisht të integruara në shtetin e Kosovës dhe janë një “vatër e mundshme e dhunës”, shkruan Grupi Ndërkombëtar i Krizave në një studim. Megjithatë, normalizimi i marrëdhënieve është ende larg. Pa dyshim, njohja e Kosovës nga pesë vendet e BE-së, duke iu referuar opinionit këshillimor të GJND-së, përbën një katalizator kryesor suksesin e dialogut Kosovë-Serbi, si dhe për normalizimin afatgjatë të raporteve ndërfqinjësore të këtyre dy vendeve ballkanike. Në të njëjtën kohë, rruga e suksesshme për normalizimin e marrëdhënieve shqiptaro-serbe nuk kalon nga Beogradi përmes Tiranës, por nga Prishtina. Dhe ky sukses mbetet determinues si për integrimin e rajonit, suksesin e çdo nisme rajonale ashtu edhe për procesin e evropianizimit të Ballkanit.