Roy Horovitz: Jemi në vijën e frontit të përplasjeve midis civilizimeve

Në botëkuptimin e aktorit, regjisorit e dramaturgut Roy Horovitz për artin e teatrin, roli i tyre duhet të jetë goxha i prerë. “Të ngrejë ura, të na kujtojë faktin se ne duhet të luftojmë për vlerat njerëzore, të drejtojë dialogun për paqe, të shikojë çdo individ si person individual, jo qeveritë e tyre. Dhe, në fund të ditës, ka njerëz të pafajshëm gjithandej, dhe ne duhet të jemi në vijën e frontit të promovojmë paqen, humanizmin, sjelljet dhe vlerat e civilizuara”, ka thënë ai

Është një prej njerëzve që nëpërmjet teatrit e filmit ka trajtuar tema të ndryshme. Prej atyre të lagjeve izraelite e deri te telashet politike të Lindjes së Mesme. Roy Horovitz (53) vjen nga një vend që ka audiencën më të madhe teatrore në botë për kokë banori. Dhe kur teatri është trend, ndikimi i tij ka potencial më të lartë. Horovitz i cili jeton në Tel-Aviv në Kosovë ka qëndruar në kuadër të “Theatre Showcase” që organizohet nga Qendra “Multimedia”. Në një intervistë për KOHË-n ai ka folur për botëkuptimet e tij mbi teatrin, rolin e artit midis popujve dhe për zhvillimet e fundit në Lindjen e Mesme. “Jemi në vijën e frontit të përplasjeve midis civilizimeve”, ka thënë midis të tjerash ai për konfliktin e këtyre ditëve që ka marrë vëmendje botërorë. Ai ka treguar se izraelitet kishin Teatër Kombëtar para se të kenë shtetin. Ka thënë se teatri izraelitet merret me shumë trimëri sa i përket konfliktit me palestinezët. Sipas tij, arti e veçanërisht teatri ndërtojnë ura midis popujve.

KOHA: Zoti Horovitz do të doja të filloja intervistën me një pyetje që mbase është e përshtatshme për një personalitet si ju. Çka do të përshkruanit si pikat kryesore në karrierën tuaj deri më tani?

Horovitz: Shikoni, unë vesh shumë kapele. Nuk e kuptova plotësisht hyrjen që bëtë, vetëm dëgjova se përmendët filmin me Antonio Banderas, dhe kjo nuk është një nga pikat kryesore të miat. Ky është film me të cilin nuk krenohem.

KOHA: Nuk jeni krenar me të?

Horovitz: Jo edhe aq. Është një film i pavlerë. Më falni për shprehjen, por meqë jam edhe regjisor, edhe aktor, edhe akademik, dhe vërtitem ndërmjet të gjithave, mendoj që nëse duhet ta them, do të theksoja faktin që ne kemi formësuar një program shumë të mirë për teatër në Universitetin Bar-Ilan, të cilin tani e drejtoj dhe jam shumë krenar me këtë program. Jam shumë krenar me ekspozimin ndërkombëtar të teatrit izraelit që është “Israeli Shoëcase”, të cilin e kryesoj prej disa vitesh, dhe i cili sjell njerëz të teatrit në Izrael dhe u tregojmë se çka ne kemi për të ofruar. Jam shumë krenar me “The TimeKeepers”, një shfaqje në të cilën jam i përfshirë për Holokaustin, shfaqje amerikane nga Dan Clancy, e cila ka arritur të jetë shfaqja izraelite me më së shumti interpretime në botë, duke përfaqësuar Izraelin anekënd botës. Janë shumë gjëra të cilat mund t’i theksoj, për këto ndoshta janë të tria.

KOHA: Po. Meqë përmendët disa fusha në të cilat jeni i angazhuar dhe i përfshirë, dua të fokusohem te karriera juaj në aktrim. Cili rol do të thoshit që është më i mrekullueshmi, të cilin keni pasur mundësinë ta luanit deri më tani?

Horovitz: Mendoj se do të them “My First Sony”, që është shfaqja ime me një person, e cila shfaqet, nuk mund ta imagjinoj se po e them vetë, por prej 27 vjetësh. Është gjëja e parë që kam bërë pasi kam diplomuar në shkollën e aktrimit, dhe vazhdon të shfaqet edhe sot. Ndërkombëtarisht luaj në të dyja, hebraisht e anglisht, dhe mendoj se ky është kulmi i karrierës sime në aktrim.

Teatër Kombëtar para shtetit

KOHA: Kam pasur rastin gjithashtu që të ndjek edhe një nga ligjëratat tuaja që i keni prezantuar së fundmi, dhe kishte të bënte me zhvillimin e teatrit izraelit. Dhe, do të doja t’ju pyesja më tepër për këtë. Çka mund të na thoni nga këndvështrimi i përgjithshëm, se si teatri izraelit është zhvilluar gjatë viteve?

Horovitz: Ju faleminderit për këtë pyetje! Sa kohë kemi?... Në versionin e shkurtër, nuk e di se sa njerëz e dinë, por Izraeli është një perandori e vërtetë teatrore. Për shembull, ne kemi shkallën më të lartë të vizitorëve të teatrit në botë për kokë banori. Në vende si në “Westend” në Londër, apo “Broadway” në New York, ata që mbajnë industrinë të ecë nuk janë banorët lokalë, por më së shumti turistët. Në Izrael, vetëm në Tel-Aviv janë diku ndërmjet 50-60 shfaqje çdo mbrëmje, dhe janë izraelitët ata që mbushin vendet. Pra, teatri është mjaft i popullarizuar në Izrael. Dhe me aq sa di, ne jemi vendi i vetëm në botë dhe e ka pasur teatrin e vet kombëtar, të themeluar diku 31 vjet përpara se vetë shteti. Teatri ynë kombëtar “Habima” është themeluar më 1917, në Moskë dhe shteti i Izraelit u formua vetëm më 1948. Pra, zhvillimi... izraelitët janë të dashuruar në teatër. Teatri është diçka shumë e re në traditën hebraike. Hebrenjtë nuk kanë praktikuar teatrin për shumë vjet. Është një fenomen relativisht i ri në jetën hebraike, dhe jemi shumë të dashuruar me të. Pra, teatri është shumë i popullarizuar. Mund të nënvizoj se kemi gamë të gjerë të zhanreve dhe formateve, që nga teatri kombëtar deri te teatrot komunale, artistë të pavarur, kompani të të rinjve, periferike, teatro të vallëzimit... mund t’i gjeni të gjitha në Izrael. Skena është mjaft e larmishme dhe e gjallë.

KOHA: Gjatë viteve, natyrisht, ka pasur faza të ndryshme të teatrit izraelit, te qasja dhe gjithçka. Por, cilët janë trendët aktualë?

Horovitz: Së pari, jemi duke u takuar në një kohë shumë të trishtë. Tani gjithçka është e heshtur në Izrael, për fat të keq, për shkak të asaj me të cilën po përballemi së fundmi. E dini, është një thënie e njohur: “Kur topat zhurmojnë, muzat heshtin”. Muzat tona këto ditë nuk janë të heshtura, por janë në shok të plotë. Nuk është duke ndodhur asgjë që nga momenti i asaj masakre të tmerrshme të Hamasit, më 7 tetor. Por, nëse do të nënvizoja në përgjithësi se cilat janë preokupimet qendrore të teatrit izraelit, mund të them se merremi shumë me situatën politike, me “lagjen” në të cilën jetojmë, shumë skenarë origjinale izraelitë janë lidhur me konfliktin. Shumë shfaqje kthehen te skena e krimit të Holokaustit, me duket kemi rreth 100 shfaqje lidhur me Holokaustin, gjenerata e parë, e dytë, e tretë. Kemi komedi vendase... në fakt, siç e thashë, kemi gjithçka, por këto janë dy çështjet qendrore.

KOHA: Kjo është hera juaj e dytë në Kosovë, a mund të thoni shkurtimisht, ju lutem, përshtypjet tuaja për skenën teatrore në shtetin tonë dhe po ashtu, a keni vërejtur ndonjë ndryshim nga hera e fundit kur ju e keni vizituar?

Horovitz: Ishte vetëm një vit më parë... Jam duke pasur një përvojë mjaft pozitive këtë vit. Mund të gjej disa ngjashmëri se çka keni kaluar dhe me çka ne jemi ballafaquar. Dhe mënyra se si artistët këtu e atje po mundohen, me mjaft trimëri më duhet ta them, të merren me të kaluarën dhe të gjejnë qasjen e duhur artistike, të merren me mizoritë e së kaluarës. Mund ta ndiej që skena këtu është mjaft e gjallë, shumë interesante. Jemi ulur këtu në një skenë të një produksioni të teatrit “Oda”, nën përshtypjet e të cilit jam ende, ishte mjaft e fuqishme. Kemi parë disa produksione mjaft të fuqishme këtu në Prishtinë, e po ashtu edhe në qytetet e tjera. Dhe mendoj se është shumë mirë i organizuar, ky ‘Showcase’. Ka një shtrirje të shfaqjeve dhe shpresoj që në fund, qëllimi i këtij ekspozimi, këtij ‘Showcasi’ është të fillojë një lloj shkëmbimi kulturor ndërmjet dy vendeve. Mund të them se kam lexuar një shfaqje kosovare të mrekullueshme, vetëm mbrëmë, të quajtur “The Finger” (Gishti), nuk e mbaj mend, është një shkrimtare grua, e cila mendoj që mund të përkthehet shumë lehtë në Izrael dhe do të provoj ta promovoj tani në Izrael. Dhe po, mund të krenoheni me skenën tuaj teatrore.

Teatri në konfliktin me palestinezët

KOHA: Natyrisht, një nga qëllimet kryesore të artit mund të konsiderohet se është të provokojë. Dhe kryesisht zhvillimet dhe trendët politikë. Pra, si do ta përshkruanit reflektimin përmes këtij këndvështrimi në teatrin izraelit?

Horovitz: Teatri izraelit është mjaft politik, siç e thashë. Meqenëse jemi vazhdimisht në situata krizash, në lagjen tonë siç e thashë, e dini është një mallkim i njohur kinez “E paçi një jetë interesante!”. Pra, ne jemi duke pasur një jetë interesante në Lindjen e Mesme, në Izrael. Dhe teatri merret me mjaft trimëri me konfliktin e vazhdueshëm mes nesh dhe palestinezëve.

KOHA: Por si është, të themi, për këtë pikë, jo veçmas për situatën aktuale, por në përgjithësi zhvillimet politike që po ndodhnin viteve apo në dekadat e fundit në skenën politike në Izrael, si janë reflektuar në teatrin izraelit. Me këtë, po ashtu, si janë pritur ato nga audienca?

Horovitz: I mendoj disa shembuj, nuk e di nëse e njihni emrin Hanoch Levin, për shembull, është dramaturgu më me ndikim dhe më i rëndësishëm, i cili qysh në fillim të viteve ‘70 ka shkruar disa kabare politike, të cilat kanë shkaktuar debate shumë kontradiktore dhe të nxehta në shoqërinë izraelite, sepse qysh atëherë ai tashmë kritikonte lidershipin që nuk po kërkonte paqen, por që është i etur për pushtet. Nuk ka censurë në Izrael dhe mund të thuash çfarë të duash. Dhe ka shumë artistë që dalin në skenë për të bërë deklarata politike dhe mundohen të zgjojnë për të ndryshuar opinionin publik lidhur me çështjet politike. Dhe janë pranuar në forma të ndryshme. E dini, me teatrin politik në përgjithësi, zakonisht mundohet t’i joshë ata të cilët nuk janë të bindur, dhe nuk ka ndonjë dëshmi të vërtetë që kanë sukses. Zakonisht, ia dilni t’i bindni ata të cilët janë të bindur paraprakisht, para se të hyjnë në teatër, dhe janë gjithmonë ata të cilët janë për ose kundër. Që s’është shenjë e një shoqërie të shëndoshë.

KOHA: Z. Horovitz, a është diku... prapë për temën e njëjtë, a janë diku pjesë e skenës izraelite zhvillimet mes popujve që jetojnë në Lindjen e Mesme?

Horovitz: Natyrisht... Së pari, skena në Izrael është e rëndësishme ta dini, është dygjuhësore, kemi shfaqje në të dyja, arabisht dhe hebraisht, në gjuhët e tjera po ashtu, yidish, anglisht, rusisht, por më së shumti në këto dy gjuhë ka shfaqje. Janë shumë ansamble që përfshijnë aktorë dhe krijues hebrenj e arabë. Ne po paraqesim shfaqje të ndryshme nga mbarë bota, përfshirë dramaturgë arabë të cilët janë përkthyer në hebraisht. Kryesorja, më duhet ta them, është një teatër arab-hebraik në Jaffa, teatër repertoristik, që i dedikohet kësaj.

KOHA: Po mendoj z. Horovitz sa i përket temës së...

Horovitz: Konfliktit?

KOHA: Po.

Horovitz: E përmenda më parë, është një nga dy preokupimet qendrore të dramaturgjisë izraelite. Ka shumë, shumë shfaqje për konfliktin, për thirrjet për paqe, për luftërat nëpër të cilat kemi kaluar...

“Është edhe më larg, ëndrra për paqe, nga ajo që ka ndodhur”

KOHA: E sa i përket përgjigjes, apo si është trajtuar nga kritikët?

Horovitz: Prapë, mendoj se shumica e shembujve që mund t’i kujtoj janë duke u pranuar mjaft mirë. E dini, shumica e njerëzve janë për paqe. Dikush mund të befasohet, por shumica e njerëzve duan vetëm të jetojnë në paqe dhe qetësi. Kështu që shumica e këtyre... nuk e di, me situatën aktuale ajo që më trishton më shumë, është se tash edhe një herë ekstremistët do të fitojnë. Nëse dikush mendon se çka ka ndodhur tani, në një mënyrë u shërben interesave palestineze dhe se tani jemi më afër paqes dhe shtetit palestinez, gabohet shumë. Mendoj se tani prapë, ata që janë për paqen janë gati duke humbur. Dhe ekstremistët e të dy anëve janë... është edhe më larg, ëndrra për paqe, nga ajo që ka ndodhur. Kështu që, është një situatë mjaft e dhimbshme.

KOHA: Edhe ju, me shfaqjet dhe performancat tuaja, jeni ballafaquar me paragjykime dhe për më tepër me sulme nga individë të caktuar nga audienca. A do të mund, ju lutem, të ndani diçka me shikuesit tanë?

Horovitz: Po, për shembull, e përmenda që tema e Holokaustit është mjaft e popullarizuar, dhe vazhdojmë të trajtojmë Holokaustin. Unë për vete kam një performancë “The TimeKeepers”, siç e përmenda, dhe mund ta kujtoj një shembull, është një rrëfim mjaft i mirë. E kemi performuar në Johanesburg, në Afrikën e Jugut disa vjet më parë, dhe pas shfaqjes ishte një Q&A. Dhe një zonjë e moshuar u ngrit dhe tha: “E dini është një shfaqje shumë e mirë, ju jeni performues të mirë, por pse nuk e tejkaloni. Pse vini që nga Izraeli dhe na sillni edhe një herë shfaqje për Holokaustin, pse nuk e tejkaloni, ka ndodhur kaq kohë më parë. E dimë se situata në Izrael tani është shumë më ndryshe, çka po përpiqeni të bëni, a doni të ndihemi të turpëruar për ju...”. Dhe ia dola ta transformoja tërë atmosferën në sallë, pak a shumë kundër nesh, dhe të gjithë po më shikonin dhe unë i thashë: “E dini, unë vetëm mund të ndiej keqardhje, për mua konsumatori ka gjithmonë të drejtë. Nëse ju e ndieni se kjo është një lloj shfaqjeje anakronistike dhe se do të duhej sjellë diçka tjetër, keni të drejtë në mendimin tuaj. Por, në anën tjetër, më lejoni t’ju pyes, ju lutem, dhe ju lutem pa ndonjë ofendim, po ju pyes: A jeni ju hebreje?” Dhe ajo tha, jo unë jam e krishterë. Dhe pastaj unë i thashë: “E dini, ju si e krishterë, me aq sa kam njohuri, dikur rreth 2000 vjet më parë, ka qenë një burrë që jetonte në Izrael, me emrin Jezus, përndryshe hebre, të cilit i përfundoi jeta në kryq. Dhe që nga atëherë, bota e krishterë nuk e ka tejkaluar. Dhe nuk ka ndaluar së fajësuari hebrenjtë për përfundimin e tij të gjorë. Dhe jemi duke folur për më shumë se 2000 vjet. Ne jemi duke trajtuar viktimat, më shumë se 6 milionë njerëz tanë, vetëm 70 vjet më parë, prandaj mendoni se diçka nuk është në rregull me proporcionet tona historike? Sapo ju ta tejkaloni, ne do ta rikonsiderojmë!”. Dhe pranova një ovacion në këmbë. Kjo ishte një nga pikat kryesore të karrierës sime. Pra po, ndonjëherë duhet të luftosh dhe të japësh përgjigjen e duhur.

KOHA: Natyrisht, është një temë që është e pashmangshme. Sikurse zhvillimet aktuale në atdheun tuaj. Cilat janë mendimet tuaja për atë që po ndodh tani?

Horovitz: E tmerrshme. Çka mund të them... Është e tmerrshme ajo çka ka ndodhur. Është masakër barbare, vrasje të paimagjinueshme. Facebooku im duket si një varrezë gjatë këtyre ditëve. Mendoj që ajo çfarë njerëzit duhet ta kuptojnë është se nuk është një luftë ndërmjet izraelitëve dhe palestinezëve. Është një luftë ndërmjet Izraelit dhe kësaj organizate barbare të tmerrshme terroriste, dhe jemi fare në vijën e frontit të përplasjeve mes civilizimeve. Sepse këto veprime që i kanë bërë, sikur rrëmbimet e fëmijëve 3-4 vjeç, përdhunimi i grave, prerja e kokave të foshnjave në sy të prindërve, duke bërë gjëra të tmerrshme... këto nuk janë veprime legjitime të rezistencës. Pavarësisht se çka mund të mendosh për konfliktin, pavarësisht se cilat janë mendimet tuaja politike, kjo është diçka që e gjithë bota duhet ta ndëshkojë. Ky është terror, është e papranueshme në çfarëdo forme, dhe jemi duke u ballafaquar me një armik shumë mizor dhe barbar. Dhe me ardhjen këtu, jam befasuar të kuptoj, se disa kolegë në “Showcase” për shembull, pjesëtarë të komunitetit ndërkombëtar nuk e kanë kuptuar tërësisht se për çka po flasim. Disa prej tyre që më injoruan, sikur ne të ishim agresorët tani, dhe nuk e kuptojnë që Izraeli po lufton një luftë e cila është: “Kujdes, ju mund të jeni të radhës”. Dhe ishte mjaft dëshpëruese. Jo vendasit, jo organizatorët këtu që ishin mjaft të sjellshëm dhe treguan mikpritje të mrekullueshme, dhe mirëkuptim. Por ka anëtarë edhe nga komuniteti artistik, njerëz të cilët mund të mendosh se janë liberalë, humanistë, të cilët nuk e kanë kuptuar se nëpër çka jemi duke kaluar tani. Mund të jem naiv, por do të prisja të kundërtën.

KOHA: Z. Horovitz, jemi duke iu afruar fundit të kësaj interviste. Dhe do të doja të fokusohesha te diçka si një mesazh. Po jetojmë në kohë luftërash dhe, sipas jush, cila është fuqia e artit për të kontribuar të sjellë paqen?

Horovitz: Ju faleminderit për këtë pyetje! Të ngrejë ura, të na kujtojë faktin se ne duhet të luftojmë për vlerat njerëzore, të drejtojë dialogun për paqe, të shikojë çdo individ si person individual, jo qeveritë e tyre. Dhe, në fund të ditës, ka njerëz të pafajshëm gjithandej, dhe ne duhet të jemi në vijën e frontit të promovojmë paqen, humanizmin, sjelljet dhe vlerat e civilizuara. Mendoj se ky është mesazhi dhe po bëhet më krucial çdo ditë.

KOHA: Z. Horovitz, ju faleminderit shumë!

Horovitz: Faleminderit juve!