Përkujtimi i ngjarjeve  historike – obligim qytetar e institucional

Në vendet me kulturë demokratike, përkujtimi i ngjarjeve historike si në nivel lokal e atë kombëtar paraqet moment reflektimi për qytetarët  e mjedisit përkatës, ku kontributin e tyre e japin individët, shoqëria civile e sidomos institucionet përkatëse lokale apo ato shtetërore,  ndërsa përjashtim bëjnë vendet e pakonsoliduara të cilat nuk janë të përkushtuara  ndaj ngjarjeve të tilla, ku si rast tipik kemi mosshënimin e 79-vjetorit të masakrës së Tivarit (1 prill 1945) nga institucionet qeveritare  të Shqipërisë dhe të Kosovës, si dhe mediat,  veprim i cili nuk mund të arsyetohet me asgjë

Sa herë vjen pranvera, e sidomos data 1 prill, te shqiptarët paraqet moment të veçantë emocional, sepse në këtë datë, në vitin 1945, në Monopolin e Duhanit në Tivar ndodhi masakra e Tivarit, ku janë vrarë qindra shqiptarë nga Kosova, të cilët ishin mobilizuar nga Kosova, për të marrë pjesë në operacionet luftarake kundër nazistëve gjermanë në perëndim të ish-Jugosllavisë. Ishte ky një mashtrim politik nga udhëheqësit jugosllavë, të cilët nga data 8 shkurt 1945 në Kosovë kishin vendosur administrimin ushtarak dhe si qëllim kishin të spastronin Kosovën  nga shqiptarët, të cilët mund të mobilizoheshin në luftë kundër tyre. Dhe nga mobilizimi i eshalonit të dytë, i cili ka numëruar 4.700 veta, më datën 26 mars ka udhëtuar  nga Prizreni-Kukësi-Vau i Dejës-Shkodër e deri në Tivar më datën 31 mars.

Në këtë rrugëtim shqiptarët ishin të paarmatosur, u ngjasonin robërve të luftës, janë përcjellë me roja nga sllavët, ndërsa duke ecur këmbë gjatë rrugës janë maltretuar, rrahur e vrarë, ku finalja ndodhi më 1 prill 1945. Pas një incidenti të ndodhur i vendosin në Monopolin e Duhanit në Tivar. Në këtë masakër kanë marrë pjesë trupat e rregullta ushtarake të Brigadës së dhjetë malazeze, të cilët kanë  gjuajtur me të gjitha mjetet luftarake, ku kanë gjetur vdekjen qindra shqiptarë. Në lidhje me numrin e të vrarëve është dëshmuar se  minimalisht kanë humbur jetën  1.560 veta e ai numër mund të jetë më i lartë që arrin deri në 3.764 persona. Një konstatim të tillë e japin burimet e ndryshme të botuara për opinionin pas vitit 1990 dhe dëshmitarët okularë të cilët kanë pasur fatin të mbesin gjallë.

Konferenca e parë shkencore

Për këtë tragjedi në kohën e monizmit nuk është guxuar të flitet e as të shkruhet se pasojat ishin të mëdha. Çdo informatë ishte në heshtje, sepse politika komuniste e kohës si mision kishte eliminimin e krimeve duke mos i publikuar ato, por  e vërteta nuk ka mundur të heshtet.

Vetëm pas rënies së monizmit, të mbijetuarit, por edhe disa studiues kanë filluar të shkruajnë artikuj e botime të veçanta, e po ashtu janë përgatitur edhe emisione televizive.

Në lidhje me ketë ngjarje tragjike Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Mal të Zi, në Ulqin, më 30-31mars të vitit 2013, ka organizuar Konferencën shkencore ”Masakra e Tivarit-1945”, me pjesëmarrje të studiuesve  nga Kosova, Shqipëria e Mali i Zi. Pas prezantimit të kumtesave për këtë ngjarje (të cilat ende nuk janë botuar)  pjesëmarrësit më pas kanë shkuar e vizituar vendin e krimit të Monopoli i Duhanit (31 mars). Ishte ky takimi i parë nga përfaqësuesit e një subjekti të shqiptarëve ku kanë marrë pjesë edhe ish të mbijetuarit e kësaj masakre nga Kosova, duke dëshmuar në mënyrë autentike përjetimet e kësaj tragjedie.

Memoriali –  monument i kujtesës

Pasi në lidhje me këtë masakër nuk ka asnjë të dhënë në vendin e ngjarjes, duhet bërë çmos që në këtë vend të ngrihet një memorial i shkruar në tri gjuhë kushtuar kësaj ngjarjeje tragjike. Një memorial i tillë duhet të jetë monument i kujtesës, për të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen për të njoftuar opinionin e gjerë mbi këtë masakër që ka ndodhur në qytetin e Tivarit. Në rrethana të reja, kur tash Kosova është shtet i pavarur, i takon qeverisë së saj të iniciojë një çështje të tillë me pushtetin në Malin e Zi.

Ngjarja tragjike e vitit 1945 nuk mund ta ngarkojë me përgjegjësi pushtetin aktual në Mal të Zi në drejtim të ndriçimit të kësaj masakre dhe të ballafaqimit me të shkuarën, sepse edhe pas  79 vjetëve nuk ka të dhëna në lidhje me varret e viktimave të kësaj masakre. 

Në rrethana të reja shoqërore historia duhet të rishkruhet dhe të thuhet e vërteta për këtë tragjedi, duke eliminuar qasjen ideologjike që është e pranishme edhe në ditët tona. Në këtë aspekt është obligim profesional të hulumtohen arkivat sekrete të UDB-së jugosllave, për  të hequr  hipotekat nga e kaluara ideologjike, që do të jetë në favor të faktografisë shkencore si kudo në botën demokratike.

Botim me rastin e 75-vjetorit

Me rastin e 75-vjetorit të masakrës së Tivarit (2020), autori i këtij shkrimi duke parë mosangazhimin e institucioneve si në Kosovë e Shqipëri, për të shënuar këtë jubile, me ndonjë sesion shkencor apo botim të veçantë, ka botuar librin “Masakra e Tivarit-gjenocid kundër shqiptarëve”, që paraqet një përmbledhje të artikujve nga autorë të ndryshëm për këtë masakër, e cila ndodhi në vendin ku nuk kishte operacione luftarake, sepse të tillat këtu kishin përfunduar nga fundi i nëntorit 1944. Ishte ky një kontribut modest për të shënuar dhe përkujtuar opinionin për këtë masakër kundër shqiptarëve të Kosovës, ku përgjegjësi përveç pushtetit jugosllav, mban edhe pushteti i kohës në Shqipëri.

Leksion për shkollat fillore dhe të mesme

Nëse deri në vitin 1990, në kohën e monizmit si në Shqipëri dhe ish -Jugosllavi përkujtimi i kësaj ngjarjeje tragjike kundër shqiptarëve ishte e ndaluar dhe me pasoja, pas këtij viti me miratimin e pluralizmit, heshtja apo anashkalimi i masakrës së Tivarit nuk mund të arsyetohet me asgjë. Ajo duhet të jetë leksion i veçantë në tekstin shkollor në lëndën e historisë si për shkollat fillore dhe të mesme, duke qenë mesazh për kohën tonë dhe të ardhmen, për të kuptuar sfidat dhe mbijetesën e shqiptarëve në hapësirën e tyre etnogjeografike.  Nëse në kohën e monizmit për shkaqe jo vetëm ideologjike kjo masakër nuk është theksuar në tekstet shkollore, tash në pluralizëm është obligim profesional, për të kuptuar krimet e pushtetit jugosllav kundër shqiptarëve! Sepse nxënësve duhet t‘u shpjegohet e vërteta, pa paragjykime, ku shkolla, përkatësisht arsimi, ka një mision të tillë.

Viti i ardhshëm është 80-vjetori i masakrës

Dhe në fund mbetet të shpresojmë se në vitin e ardhshëm, kur do të jetë 80-vjetori i kësaj ngjarjeje tragjike, institucionet qeveritare e ato shkencore si në Kosovë e Shqipëri do të angazhohen për shënimin e këtij përvjetori me ndonjë konferencë shkencore, që do të ishte si homazh për të gjitha viktimat e kësaj masakre. Çdo hezitim në këtë drejtim nuk mund të arsyetohet me asgjë, sepse punët tona nuk na i kryejnë të tjerët!