“Perceive, Record, Imagine”, si dialog përvojash në hapësirën rrethuese

Duke u angazhuar me secilën nga tri historitë, ekspozita inkurajon spektatorin të reflektojë mbi mënyrat e veta të vëzhgimit, ruajtjes dhe riimagjinimit të mjedisit përreth, duke krijuar një dialog midis përvojave individuale dhe temave që janë “të shkruara” në hapësirën që na rrethon. Në përputhje me misionin e “Shtatëmbëdhjetë”, edhe kjo ekspozitë funksionon si ruajtje dhe riinterpretim, duke vënë në pah historitë personale dhe kolektive që vazhdojnë të formësojnë mozaikun kulturor dhe historik të rajonit

Ekspozita “Perceive, Record, Imagine” përpiqet të pasqyrojë qëllimet e serisë së ekspozitave “Skanimi i Rajonit”, një nismë e konceptuar nga “Shtatëmbëdhjetë” (17), e cila fokusohet në shqyrtimin dhe ruajtjen e historive dhe identiteteve të shumëfishta brenda rajonit. Kjo seri synon të thellohet në narrativat lokale shpesh të lëna pas dore në historitë më të gjera, duke vënë në pah zërat e prekur nga shpërngulja, konfliktet dhe fshirja.

Një rajon, sipas përkufizimit të tij të thatë, është një zonë e përcaktuar që karakterizohet nga kritere ose veçori specifike, të cilat mund të përfshijnë atribute fizike, kulturore, ekonomike ose politike. Megjithatë, kur mendojmë për një rajon, shpesh na vjen ndër mend peizazhi i tij, pasi peizazhet ofrojnë shprehje të prekshme, të dukshme dhe fizike të thelbit të një rajoni, duke formësuar identitetin, aktivitetet dhe kuptimin e tij. Kjo lidhje lind nga ndërvarësia midis mjedisit fizik, ndikimeve kulturore dhe ndërveprimeve njerëzore brenda një hapësire të caktuar. Ndërsa rajonet shpesh janë konstrukte konceptuale të krijuara për qëllime administrative ose analitike, peizazhet shërbejnë si dëshmi fizike e asaj që e bën një rajon të veçantë.

Të menduarit për një rajon përmes peizazheve e lidh idenë abstrakte me realitetin e vëzhgueshëm, gjithashtu përmes prizmit të artit, ku peizazhet nuk janë thjesht regjistrime vizuale, por edhe pasqyrime të ndërveprimit dhe interpretimit të njerëzimit me gjithçka që na rrethon. Ky është gjithashtu interesi kryesor i ekspozitës “Perceive, Record, Imagine” që përmes perspektivës së peizazhit, tregon se si perceptimi ynë informon dokumentimin, si regjistrimi çon në riinterpretim dhe si imagjinata mund të rimodelojë botën që perceptojmë. Si një motiv, peizazhet kanë një traditë të rrënjosur thellë në shprehjen e një game të gjerë temash dhe përmbushjen e qëllimeve të ndryshme.
Qëllimi pas paraqitjes së peizazheve ka ndryshuar në kultura, stile dhe periudha të ndryshme, me artistët që shpesh i përdorin ato për të komunikuar ide personale, sociale, politike ose estetike. Veçanërisht, peizazhet shpesh shërbejnë si mediume për të zbuluar histori që historikisht janë lënë pas dore ose janë shtypur. Pikërisht për këtë arsye, sot peizazhet mbajnë një rëndësi të thellë, duke vepruar si pika qendrore në diskutime të ndryshme kulturore, sociale, ekonomike dhe politike, duke u angazhuar me çështje identiteti, pronësie, shqetësime mjedisore dhe migracion.

Migrimi është fokusi i prezantimit të punës së Jošt Frankos brenda ekspozitës, praktika e të cilit trajton tema të fshehura, të anashkaluara dhe të padukshme. Projektet e tij “Memory Without Evidence” dhe “Until I Become Home”, gazeta bashkëpunuese, eksplorojnë përvojat e komuniteteve dhe individëve që navigojnë në rrugën e refugjatëve në Ballkan. Kjo qasje bashkëpunuese dhe ndërdisiplinore vë në pah sfidat me të cilat përballen njerëzit në lëvizje dhe komunitetet që i mbështesin ata, duke hedhur dritë mbi udhëtimet e gjata dhe shpesh të rrezikshme për të gjetur një hapësirë të sigurt në Evropë. Nëse praktika e Frankos përqendrohet në punën me individë dhe komunitete në margjina të shoqërisë, puna e Mila Panićit mund të shihet më shumë si një narrativë intime, por kritike, që eksploron ndërthurjet e historive të saj personale dhe kolektive. Ajo shpesh trajton çështje si puna, mobiliteti dhe efektet e mbetura të kapitalizmit, duke sfiduar nocionet tradicionale të shtëpisë dhe identitetit. Në veprën e saj “Burning Field”, e paraqitur në këtë ekspozitë, Panić ngre pyetje mbi përgjegjësinë e saj ndaj trashëgimisë dhe të drejtës përballë shpërnguljes dhe se si marrëdhënia jonë me peizazhin shpesh pasqyron një mall të thellë për tokën që ka formuar identitetin tonë — një vend që e njohim në mënyrë intime dhe që mund të ketë qenë ose ende është i yni.

Intimiteti i mendimit mund të lidhet gjithashtu me punën e Blerta Hashanit, qasja e së cilës ofron një perspektivë të saj intime mbi natyrën përreth, që tejkalon përshkrimin e thjeshtë të peizazhit, duke shërbyer si një eksplorim i thellë i lidhjeve njerëzore me natyrën, kujtesën dhe kontemplimin. Peizazhet shpesh përcjellin jo vetëm gjeografinë fizike, por edhe peizazhet e brendshme të emocioneve, perspektivave dhe nënvetëdijes së artistit. Duke përzier format natyrore, transformimet e mjedisit të përditshëm të Hashanit me emocionet njerëzore, ajo na fton të angazhohemi si me aspektet fizike, ashtu edhe me ato metafizike të botës, duke i ofruar spektatorit një shteg drejt një imazherie që mund të rimodelojë botën që perceptojmë. Pikërisht për këtë arsye, peizazhet e saj në ekspozitë nuk janë thjesht përfaqësime të gjeografisë, por bëhen “porta” drejt kujtesës, kontemplimit dhe imagjinatës.

Duke u angazhuar me secilën nga tri historitë, ekspozita inkurajon spektatorin të reflektojë mbi mënyrat e veta të vëzhgimit, ruajtjes dhe riimagjinimit të mjedisit përreth, duke krijuar një dialog midis përvojave individuale dhe temave që janë “të shkruara” në hapësirën që na rrethon. Në përputhje me misionin e “Shtatëmbëdhjetë”, edhe kjo ekspozitë funksionon si ruajtje dhe riinterpretim, duke vënë në pah historitë personale dhe kolektive që vazhdojnë të formësojnë mozaikun kulturor dhe historik të rajonit. Pikërisht për këtë arsye, “Perceive, Record, Imagine” nuk duhet lexuar thjesht si një sekuencë, por si një cikël.

Tevž Logar (1979) është kurator i pavarur, redaktor dhe autor. Ai ka kuruar ose bashkëkuruar një numër ekspozitash grupore dhe individuale dhe ka bashkëpunuar me institucione, galeri, koleksione dhe botues. Ky është teksti kuratorial i tij, për ekspozitën “Perceive, Record, Imagine”, e cila u hap në “Galerinë 17” në Prishtinë të mërkurën e 22 janarit. Botohet me leje të fondacionit “Shtatëmbëdhjetë”. Titulli është i Redaksisë së KOHËS.