Ontologjia e krimit gjenocidal: Rasti i Çamërisë

Dallimi, si kategori përmbajtjesore e konceptit të gjenocidit, është mjeti motivues e justifikues për legalizimin dhe natyralizmin e kuptimit të ushtrimit të krimit kundrejt tjetrit. Vetëm duke e konceptuar gjenocidin si kategori veprimore për kuptimin e zgjerimit të grekëve dhe të serbëve në hapësirë dhe fuqizimin e tyre në kohë, mund të kuptohet vazhdimësia e derdhjes mbi pjesë të ndryshme të trupit shqiptar në kohë - në mënyrë të përsëritur, në sintoni e sinergji - të të njëjtave metoda për arritjen e të njëjtave qëllimeve politike greke e serbe

Hyrje

Gjenocidi është kategoria udhëzuese dhe orientuese e koherencës së diskursit për krimin, në bazë të të cilit politika greke - ashtu sikur edhe ajo serbe - pas përfundimit të luftës ruso-turke në shekullin XIX, do t’i organizojë dhe t’i orientojë synimet, metodat dhe veprimet kundrejt qenies dhe ekzistencës shqiptare. Dallimi, si kategori përmbajtjesore e konceptit të gjenocidit, është mjeti motivues e justifikues për legalizimin dhe natyralizmin e kuptimit të ushtrimit të krimit kundrejt tjetrit. Vetëm duke e konceptuar gjenocidin si kategori veprimore për kuptimin e zgjerimit të grekëve dhe të serbëve në hapësirë dhe fuqizimin e tyre në kohë, mund të kuptohet vazhdimësia e derdhjes mbi pjesë të ndryshme të trupit shqiptar në kohë - në mënyrë të përsëritur, në sintoni e sinergji - të të njëjtave metoda për arritjen e të njëjtave qëllimeve politike greke e serbe.

Pse pushtimi i territoreve të shqiptarëve për fqinjët e tyre ballkanik do të jetë i pamjaftueshëm për aq sa do të ketë prani të ekzistencës shqiptare në to dhe pse mosprania e ekzistencës së shqiptarëve në territoret e pushtuara do të jetë një domosdoshmëri qëllimore e fqinjëve të tyre?

Përtej termave të ngushtë të biopolitikës, të historisë e të gjeopolitikës, problemi i krimit gjenocidal kërkon një refleksion në rrafshin ontologjik të shqyrtimit të kategorive që e kanë përcaktuar përmbajtjen e marrëdhënies së fqinjëve tanë me ne dhe të marrëdhënies sonë me qëndrimet që fqinjët tanë kanë pasur ndaj marrëdhënies me ne.

Si një kategori udhëzuese dhe orientuese e ligjërimit të krimit, koncepti i krimit gjenocidal në këtë trajtesë shërben si mjet reflektimi për kuptimin e realitetit të gjendjes sonë morale dhe për vlerësimin e kapaciteteve të vullnetit tonë për vetëbërje në histori.

Gjenocidi si mohimi i kontributeve të kombeve në qytetërimin botëror

Gjenocidi fillon në momentin kur tjetri perceptohet dhe konceptohet, fillimisht, si i parëndësishëm për historinë e qytetërimit botëror, për të kaluar më pas në fazën e përkufizimit konceptual të ekzistencës së qenies së tij si faktor pengues për përparimin e një uni superior në botë (Perandoria Romake, Perandoria Bizantine, Perandoria Osmane) dhe, rrjedhimisht, si pengues i realizmit të aspiratave të një qytetërimi superior botëror.

Juristi polak Raphael Lemkin – inauguruesi i nocionit të gjenocidit - në Traktatin e tij për Gjenocidin (1946) thekson se dëmi i veçantë që e shkakton gjenocidi është humbja e kontributeve të një kombi në qytetërimin botëror. Mohimi i vlerës së qenies së tjetrit në botë, duke e nxjerrë atë jashtë sferës së interesit komunikues dhe vlerës së tij për bashkësinë botërore njerëzore, është parakusht për ushtrimin e gjenocidit ndaj tij.

Lufta për mohimin e vlerës së qenies shqiptare në Ballkan do të jetë në raport të drejtë me fuqinë hermeneutike që shqiptarët do ta shfaqin për kuptimin dhe vlerën e qenies dhe të ekzistencës së tyre në qytetërimin botëror, fillimisht përmes Kuvendit të Lezhës (1444), e më pas edhe përmes Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878). Konsumimi dhe dobësimi i forcave aktive të vullnetit për bërje të shqiptarëve subjekt në histori - si pasojë e luftërave të pa ndërprera kundër pushtimit otoman - pas pushtimit nga Perandoria Osmane do të rezultojë me rrëgjimin e atyre forcave në shkallën e forcave reaktive të vullnetit shqiptar për mbijetesë në hapësirë. Dehumanizimi, si metodë e gjenocidit, fillimisht e praktikuar mbi shqiptarët nga otomanët përmes rrënimit dhe zëvendësimit të praktikave sociale (morale, fetare, gjuhësore, kulturore, ekonomike, institucionale etj.) arbërore me ato otomane, do të jetë mënyra e ideimit dhe e veprimit për deterritorializimin e qenies shqiptare nga konteksti i vullnetit për bërje në kushtet e vullnetit për mbijetesë; nga situata primare e të qenët kërkues të statusit të subjektit në histori në kontekstin e të qenët objekt në histori. Aspiratat e grekëve dhe serbëve të paraqitura ndarazi në gjysmën e shekullit XIX, në njërën anë, përmes “Naçartanija” (1844) të Ilija Garashaninit dhe, nga ana tjetër, përmes platformës politike të Megalo-Idesë greke, do të unifikohen në maj të vitit 1913 përmes Traktatit të Aleancës midis Greqisë dhe Serbisë për ndarjen e Shqipërisë midis tyre, me ç’rast, sipas këtij Traktati, veriu do t’i takojë Serbisë, ndërsa jugu - Greqisë. Konferenca e Londrës më 1913 do t’i japë legjitimitet ndërkombëtar, në njërën anë, aneksimit të Çamërisë nga Greqia dhe, nga ana tjetër, aneksimit të Kosovës nga Serbia.

Dy parimet ontologjike të gjenocidit

Në një prerje historike, marrëdhënia e shqiptarëve me grekët mund të klasifikohet në dy tipologji: 1) me ardhjen e Perandorisë Osmane në Ballkan e deri në gjysmën e parë të shekullit XIX, tipologjia e marrëdhënies së shqiptarëve dhe grekëve do të jetë sinonimike, sepse nuk do të bazohet në parimin e pastërtisë së racës e kulturës, ndërsa marrëdhënia e tyre në raport me Perandorinë Osmane do të jetë dikotomike, sepse do të bazohet në parimin e pastërtisë dhe theksimit të dallimeve kulturore e etnike me këtë të dytën; dhe 2) tipologjia e marrëdhënies e ndërtuar mbi parimin dualitetit, e cila fillon me Traktatin e Shën Stefanit dhe me Kongresin e Berlinit, për t’u kodifikuar juridikisht në Konferencën e Londrës.

Veçori e parimit sinonimik të marrëdhënies është se ai i njeh dhe i pranon dallimet, ndërkaq, veçori e parimit dikotomik është se ai i thekson dhe i fuqizon dallimet mes entiteteve të ndryshme për ta përdorur vetë dallimin si logjistikë epistemologjike për justifikimin e përjashtimit të tjetrit. Përkundër kësaj, parimi i dualitetit, dallimin e trajton si një gjendje absolute të rendit natyror, me ç’rast tjetri i dulaizuar e ka tretmanin e një qenie natyrore inferiore, të padenjë për të qenë në marrëdhënie me bashkësinë tjetër njerëzore. Parimi sinonimik, si kategori ontologjike në marrëdhëniet shqiptaro-greke, këtu shënjon unitetin e aspekteve të kundërta të të qenët në botë të së njëjtës substancë gjeopolitike greko-shqiptare, pavarësisht dallimeve etnike e kulturore, përballë një substance tjetër: Perandorisë Osmane; me ç’rast, e para, nga e dyta, perceptohet dhe vlerësohet si “primitive”, ndërsa e dyta veten e percepton si subjekt me mision “hyjnor” për qytetërimin botëror në kurriz të racave “inferiore”. Parimi sinonimik në konstituimin e strukturës së marrëdhënies greko-shqiptare konsiston në faktin që dy substanca të ndryshme etnike (ajo shqiptare dhe ajo greke), të tretura në një objekt të përbashkët qëllimor: lirinë; vihen përballë negacionit të objektit të tyre qëllimor nga një substancë tjetër e drejtuar jashtë tyre: robërisë së drejtuar nga Perandoria Osmane.

Sipas tipologjisë së parë të marrëdhënies, grekët dhe shqiptarët karshi Perandorisë Osmane, njëri-tjetrin do ta shohin si qëllim të bashkë-të qenët në botë. Në analet e historisë është i njohur organizimi greko-shqiptar kundër invadimit të Mehmetit II pushtuesit në More, pastaj kryengritjet antiosmane të Kronkondil Kladhës bashkë me Gjon Kastriotin, të birin e Skënderbeut, në Himarë më 1481, ashtu si edhe organizimi i Kuvendit gjithëballanik i mbajtur në Kuç të Malësisë së Madhe në shtator të vitit 1614. Për shkak se do të fuqizohet marrëdhënia sipas parimit dikotomik: ballkanasit e vjetër (grekët dhe shqiptarët)/osmanët pushtues; në fundin e shekullit XVIII dhe fillimin e shekullit XIX do të krijohet institucioni i vëllamërisë midis grekëve dhe shqiptarëve. Si rezultat i institucionit të vëllamërisë, kryeheroi i Revolucionit grek të vitit 1821, Teodor Kollokotroni, do t’i vijë në ndihmë shqiptarit mysliman Ali Farmaqit nga Lala e Moresë në luftën e tij kundër Valiut të Moresë, Veli Pashës, aq sa ata do ta instalojnë idenë për ngritjen e një mbretërie shqiptaro-greke në More. Projektet të tilla do të vazhdojnë me organizatën revolucionare “Shoqëria e miqve”, e cila, nën ndikimin e idealeve të Revolucionit francez, ishte frymëzuar nga revolucionari demokrat grek Riga Fereos dhe që njëkohësisht do ta ketë edhe mbështetjen e Ali Pashë Tepelenës. (Të gjitha të dhëna historike të lartcekura janë nxjerrë nga: Shkelzen Raça, “Në margjinat e kontakteve shqiptaro-greke”, në Gjurmime në historinë shqiptare, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 2009).

Përkundër parimit sinonimik të marrëdhënies greko-shqiptare, parimi i dualizmit është i drejtuar nga ideja e përjashtimit të tjetrit dhe zhvendosjen e tij nga sfera e historisë në sferën e natyrës. I vendosur në gjendjen e natyrës, tjetri natyrohet. Tjetri, në kuadrin e parimit të dualitetit, përcaktohet sipas esencës së tij natyrore, e jo sipas konstitucionit kulturor e historik në rendin e shoqërisë njerëzore. Tjetri nuk është njeri, por pjesë e botës së kafshëve në natyrë. Ai është kafsha në natyrë me rrezik për natyrën dhe “pronarin” e natyrës.

Parimi i dualitetit në marrëdhëniet shqiptaro-greke në shekullin XIX shënjon ekzistencën e dy substancave të pavarura etnike e kulturore, sipas të cilit grekët shqiptarët do t’i shohin si material përdorimi për realizmin e vetes në botë, tashmë jo sipas modelit të bashkë-të qenët në botë, por të të kundërtës së tij. Parimi i dualitetit do të shërbejë si motivim dhe justifikim i idesë se shqiptari është pamundësia e lirisë së grekëve.

Në qoftë se nga shekulli XIV e deri në shekullin XIX Perandoria Osmane veten do ta konsiderojë subjektin e vetëm në botë me rolin “hyjnor” për formësimin e historisë dhe të qytetërimit të ri botëror, ndërsa të tjerët (në këtë rast shqiptarët dhe grekët) do t’i konceptojë si objekte në këtë proces formësimi, nga gjysma e dytë e shekullit XIX, janë grekët dhe serbët ata që veten do të projektojnë në rolin e formuesit të historisë në hapësirën e Ballkanit, ndërsa shqiptarët, material për realizimin e atij projeksioni.

Ndërrimin e tipit të marrëdhënies nga ai sinonimik në atë dikotomik do t’i japë nxitje dhe motivim politikës së shtetit grek për shkombëtarizimin e trevës së Çamërisë përmes luftës raciale, sanksioneve ekonomike ndaj çamëve dhe ushtrimit të dhunës përmes çetave terroriste greke. Kështu, më 1913, kapiteni famëkeq Deli Janaqi në Paramithi do t’i ekzekutojë 72 krerë të Çamërisë dhe qindra persona të tjerë. Me reformën agrare të vitit 1918, Greqia do të krijojë kushte juridike për legjitimimin e aktit të grabitjes së mijërave hektarëve tokë buke të çamëve, e të cilat më pas do të bëhen pronë e grekëve. Më 1923 kemi përpjekjen e madhe për shpërnguljen me forcë të çamëve për në Turqi. Me instalimin e diktaturës fashiste të Joan Metaksait më 1936, viktimë e parë e tij do të jetë popullata çame. Para konfliktit italo-grek, Qeveria fashiste e Metaksait, të gjithë meshkujt nga 16-70 vjeç, mbi 5000 burra çamë, i burgos dhe i dërgon në ishujt e Egjeut. Nga ky kontingjent viktimash, 350 veta u masakruan, 400 të tjerë vdiqën nga torturat dhe uria (Të dhënat e lartcekura historike janë nxjerrë nga “Historia e Çamërisë”, përgatitur nga Isuf B. Bajrami).

Çfarë është ajo që do ta përcaktojë ndryshimin thelbësor dhe kalimin radikal nga parimi sinonimik në parimin dualist të marrëdhënies?

Nacionalizmi etnocentrik-fetar përballë nacionalizmit iluminist përtejfetar

Kalimi ontik nga njëri parim i marrëdhënies në tjetrin në raportin midis shqiptarëve dhe grekëve do të jetë rrjedhojë e ndryshimit të objekteve qëllimore, të cilat do ta sjellin edhe ndryshimin e karakterit të vetëdijes së këtyre dy subjekteve. Pavarësimi nga Perandoria Osmane, si përvojë e re, grekët e serbët do t’i shpije në gjendje të re të mospërputhjes midis objektit të vet qëllimor dhe karakterit të vetidentitetit, i cili kryesisht do të përcaktohet dhe orientohet prej përmbajtjes religjioze. Vetidentiteti kombëtar i grekëve, ashtu si edhe i serbëve, bazën e vet do ta ketë te feja, krishterimi ortodoks. Vetidentiteti shqiptar do të jetë i karakterit përtejfetar.

Nacionalizmi grek dhe serb, për shkak se bazën e vet do ta ketë te ndjenja fetare ortodokse, ai do t’i kundërvihet çfarëdo lloj prirjeje përbashkuese të diversiteteve kulturore, fetare e gjuhësore. Përkundrazi, nacionalizmi, qoftë si vetëdije kombëtare, qoftë si lëvizje politike, te shqiptarët do të përdoret si instrument për përbashkimin e divesiteteve kulturoro-regjionale e fetare brenda botës shqiptare. Vetëm përmes një nacionalizmi të tillë iluminist përtejfetar e përtejkulturoro-regjional, shqiptarët do të mund të kalojnë nga shkalla e patriotizmit të tyre regjional ( i rrënjosur nga stërkeqja vetëruajtëse përballë rrënimit të rendit sociale mbi 400-vjeçar, që do të sjellë pushtimi osman në shoqërinë shqiptare përmes rrënimit të institucioneve publike arbërore, gjuhës, fesë, kulturës e arsimit etj.), në shkallën e patriotizmit kombëtar. Për sqarim duhet theksuar se patriotizmi regjional është patriotizëm natyror, i dhënë brenda kufijve mjedisor, ku njerëzit lindin, veprojnë e rriten. Ndërsa nacionalizmi si ideologji politike dhe vetëdije kombëtare bazohet në aftësitë reflektive për vetëbërje në histori të një subjekti që synon të jetë i ndërgjegjshëm për rolin e vet në botë. I pari është esencialist, i dyti kontekstualist. Patriotizmi regjional ka të bëjë me ndjenjën e dashurisë për tokën, për shtëpinë dhe për të gjithë hapësirat dhe objektet konkrete, me të cilat, individët apo një grup social, janë në kontakt të drejtpërdrejtë me to. Nacionalizmi, si vetëdije kombëtare dhe si lëvizje politike, përkundrazi, është konceptualizues. Ai nuk është refleks ndjenjor ndaj partikulares konkrete, por refleksion konceptual për universalen e synuar.

Anthony D. Smith, në veprën e tij “Teoria e nacionalizmit”, natyrën e nacionalizmit e përkufizon, ndër të tjera, si instrument për sigurimin e vëllazërisë dhe unitetit të njerëzve të të njëjtit komb si qytetarë dhe integrimin e tyre në një tërësi homogjene territoriale. I bazuar në religjionin, si burim i energjive centripetale për krijimin e njësisë së kombit, nacionalizmi grek dhe ai serb do të jetë i karakterit etnocentrik dhe i përshtrirë në masë. I bazuar në vetëdijen sekulariste, sepse e vetmi mekanizëm për tejkalimin e forcave centrifugale në shoqërinë shqiptare tejet të fragmentuar e jokohezive, nacionalizmi shqiptar do të jetë nacionalizëm i inteligjencës. Në kushtet e vdekjes klinike të praktikave sociale që shqiptarët do të pësojnë nga pushtimi i gjatë otoman, nacionalizmit iluminist shqiptar me prirje universale – siç do ta quante Durkhemi – në synimet e veta sendërtuese do të jetë në disavantazh përballë agresivitetit të nacionalizmit etnocentik (partikularist) grek dhe atij serb.

Nacionalizmit shqiptar, si vetëdije kombëtare dhe si lëvizje politike, do t’i duhen investime të mëdha energjie vullneti - edhe sot e kësaj dite - për të bërë kapërcimin kualitativ nga shkalla e patriotizmit regjional në shkallën e vetëdijes kombëtare shtetformuese.

Përfundim

Për serbët dhe grekët ushtrimi i gjenocidit ndaj shqiptarëve do të jetë forma më e sigurt për arritjen e sigurisë së tyre për të qenë subjekt në histori, e kjo do të thotë të të qenët subjekt në procesin vetëprodhimit në kohë të qenies greke e serbe, pa hijen e frikës së konkurrencës së tjetrit: shqiptarit.

Tokat shqiptare të pushtuara pa shqiptarë do ta përbëjë sigurinë absolute për fuqitë vetëprodhuese të qenies greke e serbe në histori në hapësirën e Ballkanit. Ajo do të jetë siguria metafizike për vetëprodhimin e qenies së tyre në kohë.