Në intervistën e realizuar në vitet ‘90 nga Susannah Hunnewell dhe Ricardo Augusto Setti, shkrimtari Mario Vargas Llosa flet për mëngjesin e rehatshëm që kalon në zyrë gjatë gjithë javës. Në vjeshtën e vitit 1988, megjithatë, ai vendosi ta ndërpresë këtë orar për të kandiduar si kandidat i partisë Libertad për president në Peru. Vargas Llosa kishte kohë që fliste për politikën peruane, duke e bërë atë temë të romaneve të tij. Deri në kohën kur konkurroi për president, ai nuk i kishte përfillur asnjëherë sugjerimet për të kandiduar për poste politike. Gjatë fushatës u gjend në pozitë të vështirë përballë boshllëkut emocional dhe retorikës që përshkon gjuhën e politikës zgjedhore. Pas zgjedhjeve shumëpartiake, ai humbi në balotazh nga Alberto Fujimori, më 10 qershor, 1990. Kjo intervistë – që vjen në pjesën e dytë – në mesin e shumë intervistave të tij, paraqet në mënyrën më të plotë profilin e shkrimtarit Vargas Llosa i cili vdiq më 13 prill të këtij viti
Vijon nga numri i kaluar i Shtojcës për kulturë
Në një ese që keni botuar disa vjet më parë, keni shkruar se letërsia është një pasion, dhe se pasioni është i veçantë dhe kërkon të bëhen të gjitha sakrificat, ndërsa vetë nuk bën asnjë. “Detyrë parësore nuk është për të jetuar, por për të shkruar”, që më kujton diçka nga poeti portugez Fernando Pessoa, i cili shkruan: “Të lundrosh është e nevojshme, të jetosh është e panevojshme”
Mario Vargas Llosa: Ju mund të thoni se për të shkruar është e nevojshme dhe për të jetuar është e panevojshme. Unë ndoshta duhet t’ju tregoj diçka për vete, në mënyrë që njerëzit të më kuptojnë më mirë. Letërsia ka qenë shumë e rëndësishme për mua atëherë kur isha fëmijë. Por edhe pse kam lexuar dhe shkruar shumë gjatë viteve të mia shkollore, kurrë nuk kam imagjinuar se një ditë do t’ia kushtoja veten ekskluzivisht letërsisë, sepse në atë kohë kjo do të dukej më shumë një luks për një amerikano-latin, veçanërisht për një peruan. Tjetër gjë kisha në mend: të studioja drejtësi, të bëhesha profesor ose gazetar. Isha pajtuar me atë se ajo që ishte esenciale për mua do të zbriste në sfond. Por kur kam ardhur në Evropë me një bursë, pas mbarimit të universitetit, kam kuptuar se në qoftë se do të vazhdoja të mendoja në këtë mënyrë, unë kurrë nuk do të bëhesha shkrimtar, kështu që e vetmja mënyrë do të ishte për të vendosur zyrtarisht se letërsia do të jetë jo vetëm preokupimi im kryesor, por profesioni im. Kjo ndodhi kur unë vendosa t’ia kushtoja veten tërësisht letërsisë. Dhe që të mos varem nga ajo, kam kërkuar punë të atilla që më linin kohë të mjaftueshme për të bërë letërsi. Ky vendim shënoi një pikë kthese në jetën time, sepse prej atëherë pata fuqi për të shkruar. Pata një ndryshim psikologjik. Kjo është arsyeja pse letërsia duket më shumë si një pasion për mua se sa një profesion. Natyrisht, kjo është një profesion. Por edhe në qoftë se nuk mund të mbështetem në të, unë ende do të vazhdoj të shkruaj. Letërsia është më shumë se një modus vivendi. Unë besoj që një shkrimtar zgjedhjen e bën për t’u dhënë tërësisht pas punës së tij, për të vënë gjithçka në shërbim të letërsisë. Disa njerëz mendojnë për atë si për një lloj të veprimtarisë plotësuese ose dekorative në një jetë të përkushtuar për gjëra të tjera, apo edhe si një mënyrë për të fituar prestigj dhe pushtet. Në këto raste, ka pengesa, ka hakmarrje të vetë letërsisë, duke mos ju lejuar për të shkruar me liri, guxim, apo origjinalitet. Kjo është arsyeja pse unë mendoj se është aq e rëndësishme për t’iu përkushtuar tërësisht letërsisë. Ajo që më duket e çuditshme është se në rastin tim, kur kam marrë këtë vendim, e kam ditur që kjo do të thotë se kam zgjedhur një jetë të vështirë, sepse kurrë nuk e kam imagjinuar se letërsia mund të ma mundësojë të jetoj mjaftueshëm, e jo më të jetoj më mirë. Më kujtohet kur frustrohesha dhe ndihesha i pakënaqur me vetveten, kur nuk arrija të shkruaja, atëherë kur isha duke jetuar në Peru para se të nisesha për në Evropë. U martova kur isha shumë i ri dhe mora punën e parë që gjeta. Kisha më shumë se shtatë orë punë. Kjo nuk më linte kohë për të shkruar. Praktikisht nuk arrija të shkruaja. Kam shkruar të dielave, festave, por shumicën e kohës e kam kaluar në punën e zymtë, që nuk kishte të bënte me letërsinë dhe u ndjeva tmerrësisht i frustruar nga kjo. Sot, kur zgjohem në mëngjes, shpesh çuditem kur mendoj se mund ta kaloj jetën duke bërë atë që më jep kënaqësi më të madhe.
Ju ka bërë të pasur letërsia?
Llosa: Jo, unë nuk jam njeri i pasur. Nëse i krahasoni të ardhurat e shkrimtarit me ato të një presidenti të ndonjë kompanie, ose me ato të një njeriu që ka bërë një emër në një nga profesionet, apo me një toreador ose një atlet të lartë, ju do të shihni se letërsia ka mbetur një profesion pak i paguar.
Njëherë keni thënë se Hemingway ndihej njëkohëshisht bosh, i trishtuar dhe i lumtur pasi përfundonte një libër. Si ndiheni ju në të tilla rrethana?
Llosa: Pikërisht të njëjtën gjë. Kur përfundoj një libër, ndjej një zbrazëti, një sëmundje, sepse romani është bërë një pjesë e imja. Nga një ditë në tjetër, e shoh veten të privuar nga ai, si një alkoolist që heq dorë nga pija. Kjo nuk është thjesht dekor, është vetë jeta që griset papritmas nga unë. Ilaçin e gjej duke u marrë menjëherë me disa punë të tjera, të cilat nuk është e vështirë për t’i bërë, pasi që kam një mijë projekte me të cilat mund të merrem. Por gjithmonë duhet t’i kthehem punës menjëherë, duke mos lënë zbrazëti mes librit të mëparshëm dhe një tjetri.
Kemi përmendur disa nga shkrimtarët punën e të cilit ju e admironi. Tani le të flasim për punën tuaj. Ju keni thënë disa herë se “Lufta e Fundit të Botës” është libri juaj më i mirë. A mendoni ende ashtu?
Llosa: Është roman në të cilin kam punuar më së shumti dhe për të cilin kam dhënë maksimumin nga vetja. Ai m’i mori katër vjet për ta shkruar. Kam bërë kërkime të mëdha për të, kam lexuar sasi të mëdha, dhe kam kapërcyer vështirësi të mëdha, sepse ishte hera e parë që kam shkruar për një vend të ndryshëm nga i imi, për një epokë që nuk ishte e imja, dhe kam punuar me karaktere që flasin një gjuhë që nuk ishte e librit. Por kurrë asnjë subjekt tjetër nuk më ka ngacmuar aq shumë. Gjithçka në lidhje me të më ka magjepsur, nga gjërat që kam lexuar në udhëtimin tim nëpër verilindje. Kjo është arsyeja pse unë e dua shumë këtë libër. Subjekti gjithashtu më lejoi që të shkruaj llojin e romanit të cilin gjithmonë kam dashur ta shkruaja, një roman aventurë, ku aventura është thelbësore - jo një aventurë thjesht imagjinare, por e lidhur thellësisht me problematikën historike dhe shoqërore. Kjo është ndoshta arsyeja pse unë e konsideroj Lufta e Fundit të Botës librin tim më të rëndësishëm. Sigurisht, gjykimet e tilla gjithmonë janë subjektive. Një autor nuk është i aftë ta shohë punën e tij objektivisht për të krijuar një lloj të hierarkisë. Romani u bë një sfidë e tmerrshme që kam kërkuar gjatë për ta kapërcyer. Në fillim, unë kam qenë shumë i shqetësuar. Më merreshin mendtë nga shuma kolosale të materialeve kërkimore të bëra… drafti im i parë ishte i madh, me siguri dyfishi i madhësisë së romanit. Pyesja veten se si do t’i koordinoja masat e të gjitha skenave, mijëra histori të vogla. Për dy vjet, unë kam qenë i mbushur me ankth. Por pastaj, kam bërë udhëtimin në verilindje, në të gjithë Sertaon, dhe kjo ishte një pikë kthese. Unë kisha bërë tashmë një skicë. Mundohesha ta imagjinoja tregimin e parë, mbi bazën e materialit kërkimor, dhe pastaj të bëja udhëtimin. Shumë njerëz më ndihmuan. Fillimisht, subjekti nuk ishte menduar për një libër, por për një film drejtuar nga Ruy Guerra. Në atë kohë, Paramount në Paris ishte e drejtuar nga dikush të cilin e njihja kur më thirri një ditë dhe më pyeti nëse kam kërkuar të shkruaj skenarin për një film për Guerran. E kisha parë një nga filmat e tij, “Tender Warriors”, që më kishte pëlqyer shumë, kështu që unë shkova në Paris dhe e takova atë. Ai më shpjegoi se çfarë dëshironte të bënte. Më tha se kishte në mendje një histori që ka të bëjë në një mënyrë apo një tjetër me luftën në Canudos. Ne nuk mund të bënim një film për Canudos, subjekti ishte shumë i gjerë, por për diçka që ishte në një farë mënyrë në lidhje me atë. Unë nuk dija asgjë për luftën në Canudos. Kurrë nuk kisha dëgjuar për të. Fillova të hulumtoja për të lexuar në lidhje me të, dhe një nga gjërat e para që kam lexuar në portugalisht është “Os Sertões” nga Euclides da Cunha. Kjo ishte një nga kënaqësitë më të mëdha në jetën time si lexues, ngjashëm me leximin e romanit “Tre Musketerët” kur isha fëmijë, apo “Lufta dhe Paqja”, “Madame Bovary”, dhe “Moby-Dick” si i rritur. Me të vërtetë një libër i madh, një përvojë themelore. Unë kam qenë i habitur absolutisht nga kjo vepër, që, për mua, është një nga veprat më të mëdha në Amerikën Latine. Është një libër i madh për shumë arsye, por mbi të gjitha, sepse është një manual për “Latin-amerikanizmin” - ju e zbuloni për herë të parë se çfarë nuk është Amerika Latine. Ajo nuk është shuma e importeve të saj. Ajo nuk është Evropë, Afrikë, Amerikë para-hispanike, apo shoqëritë vendase, por në të njëjtën kohë, ajo është një përzierje e të gjitha këtyre elementeve të cilët bashkëjetojnë në një mënyrë të ashpër dhe ndonjëherë të dhunshme. E gjithë kjo ka prodhuar një botë që veprat e kanë trajtuar me shumë inteligjencë dhe mrekulli letrare si “Sertões Os”. Me fjalë të tjera, njeriu të cilit i kam borxh me të vërtetë për ekzistencën e “Luftës së Fundi të Botës” është Euclides da Cunha. Mendoj se kam lexuar pothuajse çdo gjë të botuar në lidhje me luftën në Canudos deri në atë kohë. Së pari, kam shkruar një skenar për film që nuk u prodhua për shkak të problemeve të ndryshme e të natyrshme për industrinë e filmit. Projekti i arritur në një fazë shumë të avancuar, të prodhimit kishte filluar, por një ditë Paramount vendosi që filmi nuk do të bëhej dhe ashtu mbeti. Kjo ishte një zhgënjim për Ruy Guerran, por unë kam qenë në gjendje të vazhdoj të punoj në një subjekt që më kishte mbajtur të hipnotizuar për kaq shumë kohë për një rezultat - skenari nuk është mbi gjithçka. Kështu që kam filluar të lexoj përsëri, për të bërë kërkime, dhe kam arritur kulmin e entuziazmit që disa libra kanë frymëzuar në mua. U mësova të punoja 10-12 orë në ditë në të. Megjithatë, kisha frikë nga reagimi i Brazilit për të. Shqetësohesha se do të konsiderohej si ndërhyrje në një çështje private veçanërisht pasi që një shkrimtar klasik brazilian tashmë e kishte mbuluar këtë temë. Ka pasur disa komente të pafavorshme për librin, por në përgjithësi, ai u prit me një bujari dhe një entuziazëm - nga publiku, - që më preku shumë. Ndjeva të shpërblehem për përpjekjet e mia.
Vijon në numrin e ardhshëm të Shtojcës për kulturë
Përktheu nga anglishtja: Ag Apolloni. Intervista u botua për herë të parë në revistën letrare “Jeta e re”, nr. 3, viti XLI, Prishtinë 2010.
© KOHA Ditore
