Historianët mund t’i ndërtojnë linjat e së ardhmes

“Ne historianët kemi më pak apo më shumë një lloj monopoli mbi të kaluarën, dhe meqë kemi këtë monopol, atëherë ne luajmë edhe një rol të rëndësishëm për të ardhmen. Mendoj se historianët në shoqëritë ballkanike luajnë rol më të madh sesa historianët në shoqëritë evropiano-perëndimore. Për këtë arsye, historianët këtu kanë përgjegjësi më të mëdha si për zhvillimet aktuale, ashtu për zhvillimet e ardhshme. Historianët mund t´i ndërtojnë linjat e së ardhmes. Po kështu, historianët duhet të tregojnë se identiteti nacional i njerëzve nuk është i vetmi, por ka edhe identitete të tjera”, do të thoshte historiani i shquar austriak Karl Kaser në një intervistë për “KOHËN Ditore” në qershor të vitit 2001. Studiuesi i shquar, i cili vdiq të hënën e kësaj jave në moshën 68-vjeçare, kishte folur për situatën e atyre viteve në Kosovë, përderisa në Prishtinë kishte mbajtur edhe ligjëratën “E ardhmja e Kosovës: Çfarë mund të kontribuojë një historian për këtë?"

Prishtinë, 20 qershor, 2001 – Kontribut të veçantë në historiografinë e popujve të Evropës Juglindore, në këtë mes edhe të popullit shqiptar, kanë dhënë shkencëtarët evropianë, sidomos ata nga hapësira gjermanofone, të cilët, mbase për faktin që Perandoria Austro-Hungareze dominoi për kohë të gjatë mbi popujt e Ballkanit, janë marrë intensivisht me raportet e popujve të këtij rajoni konfliktuoz. Edhe për historinë e shqiptarëve, kontributi i albanologëve dhe i dijetarëve austriakë ka qenë dhe vazhdon të jetë i jashtëzakonshëm. Ky interesim i historianëve dhe i albanologëve austriakë është i pranishëm edhe tash.

Në këtë mes duhet veçuar, sidomos prof. dr. Karl Kaserin, ligjërues ordinar i historisë së Evropës Juglindore në Universitetin e Grazit, i cili deri më tash ka shkruar një sërë monografish dhe punimesh shkencore për historinë e shqiptarëve. Në vijimësinë e botimeve të tjera vlen të përmendet monografia: “Kosova – mitet, faktet, datat...”, të cilën e botoi në vitin 1999 së bashku me Wolfgang Petritschin dhe Robert Pichler. Në muajin gusht (2001 v.j.) ky autor do të botojë librin “Miqësia dhe armiqësia në Ballkan". Profesori i njohur austriak, Karl Kaser, është njëkohësisht edhe drejtor i “Center for the Study of Balkan Societies”. Këto ditë (qershor 2001 v.j.) ai ishte në Kosovë, të cilën e viziton pas një periudhe gati dhjetëvjeçare, me ç’rast në Prishtinë, në Bibliotekën Kombëtare, mbajti një ligjëratë me temën “E ardhmja e Kosovë: Çfarë mund të kontribuojë një historian për këtë”, të cilën e kishte organizuar Zyra e WUSS-it në Prishtinë.

Historianin nga Austria, prof.dr. Karl Kaser, e kishim lënë të takohemi në hollin e hotelit “Grand” në Prishtinë dhe paraprakisht ishim pajtuar të zhvillonim një bisedë ekskluzive për gazetën “Koha Ditore”, si dhe për projektin tim shkencor “Kosova dhe Perëndimi”. Para se të zhvillonim këtë bisedë, historiani austriak, prof.dr. Karl Kaser, ishte takuar me një sërë personalitetesh eminente të jetës sonë kulturore e shkencore. Në bisedën e zhvilluar për “KOHËN Ditore”, u përqendruam më shumë në aspekte të ndryshme nga historiografia kosovare, për mundësinë e kontributit të historianit në zhvillimet e shoqërisë kosovare dhe për mundësinë e zgjerimit të bashkëpunimit midis Universitetit të Prishtinës dhe Universitetit të Grazit.

“KOHA Ditore”: Zoti Kaser, ditë më parë keni mbajtur një ligjëratë jashtëzakonisht brilante, “E ardhmja e Kosovës: Çfarë mund të kontribuojë një historian për këtë?" A mund të flisni diç për përmbajtjen dhe intencën e kësaj ligjërate?

Karl Kaser: Në radhë parë, unë jam i lumtur që po vizitoj Kosovën dhe që kam rastin të komunikoj me studentë dhe historianë shqiptarë. Dhe shpresoj se pas këtij qëndrimi do të fillohet me një bashkëpunim më intensiv midis Universitetit të Prishtinës dhe Universitetit të Grazit. Tani t´i kthehemi pyetjes, kur mendojmë për historian, në të njëjtën kohë mendojmë edhe për të kaluarën. Historianët gjithmonë kanë shkruar pozitivisht dhe negativisht mbi të ardhmen e një vendi. Punimet e tyre negative shpeshherë nuk i kanë shkruar me dëshirë, por kanë qenë të imponuara nga politika ditore.

Ne historianët kemi më pak apo më shumë një lloj monopoli mbi të kaluarën, dhe meqë kemi këtë monopol, atëherë ne luajmë edhe një rol të rëndësishëm për të ardhmen. Mendoj se historianët në shoqëritë ballkanike luajnë rol më të madh sesa historianët në shoqëritë evropiano-perëndimore. Për këtë arsye historianët këtu kanë përgjegjësi më të mëdha si për zhvillimet aktuale, ashtu për zhvillimet e ardhshme. Historianët mund t´i ndërtojnë linjat e së ardhmes. Po kështu, historianët duhet të tregojnë se identiteti nacional i njerëzve nuk është i vetmi, por ka edhe identitete të tjera. Prandaj, mendoj unë, në Kosovë përgjegjësia e historianëve është më i madh sesa te ne në Austri. Historianët dhe historiografia nuk duhet të jetë në shërbim të politikës ditore.

Nëse e bëjmë një formulim gjeneral, së pari kanë folur armët, pastaj historianët. Prandaj, kërkesë e rëndësishme e kohës është që të nënvizohet vlera e historiografisë, ajo vlerë do të ishte pavarësia e historiografisë. Pavarësia e saj duhet të jetë një e mirë dhe vlerë që duhet ta ruajmë dhe kultivojmë. Pra, një gjë e tillë vlen edhe për historianët e Kosovës.

KD: Kur flasim mbi historinë e Kosovës, gjithmonë konfrontohemi me dy versione mbi të kaluarën e saj: versionin shqiptar dhe atë serb. Si e shihni Ju si historian austriak këtë problem historiografik?

Kaser: Mua, si historian austriak, ajo që më befason më së shumti është shtruarja e pyetjes rreth asaj se kush ka jetuar i pari në tokën e Kosovës, me pretendimin që i pari duhet të ketë më shumë të drejta dhe avantazhe kundrejt palës apo grupit tjetër, që ka ardhur më vonë aty.

Për mua një debat i tillë është i çuditshëm dhe krejt i parëndësishëm. Ne historianët duhet të pranojmë se për periudhën e antikës, respektivisht për periudhën midis ilirëve dhe dyndjes së sllavëve, ka aq shumë hapësira interpretimi, sa që ne nuk mund të përgjigjemi në mënyrë absolute në të gjitha pyetjet. Dhe, ne si historianë nuk duhet të lejojmë që kjo rrethanë që shfrytëzohet për motive politike. Sipas mendimit tim, çështja e kontinuitetit të ilirëve në territorin e Kosovës, është ende çështje hipotetike, me gjithë gjasat për një kontinuitet iliro-shqiptar janë të mëdha. Mirëpo, fundja çfarë domethënë kontinuitet?

Bartja e gjeneve nga një brez te tjetri. Periudha në fjalë është karakterizuar me thyerje të mëdha kulturale e demografike.

Në anën tjetër, pala serbe paraqet versionin e saj krejt të kundërt me atë të palës shqiptare, megjithëse në raste të caktuara ajo edhe nuk e përjashton krejtësisht mundësinë e kontinuitetit iliro-shqiptar në Kosovë. Mirëpo, serbët, sidomos regjimi i Millosheviqit e ka keqpërdorur historiografinë, historianët serbë janë vënë në shërbim të politikës agresive dhe kanë shtrembëruar dhe keqinterpretuar Betejën e Kosovës (1389). Megjithëse, prijësi kryesor ka qenë serb, aty kanë marrë pjesë edhe shqiptarët dhe të tjerët. Mbi të gjitha, kur flasim për Betejën e Kosovës, duhet të kemi parasysh një fakt: në atë periudhë ende nuk kemi pasur kombe të formësuara në kuptimin e sotëm, domethënë më shumë ka qenë fjala për një lloj identiteti konfesional sesa nacional.

Pos tjerash, unë mendoj se historia e këtyre dy popujve të Ballkanit nuk është e përshkuar gjithmonë me luftëra, ashtu siç paraqitet ajo nganjëherë. Mirëpo, shqiptarët dhe serbët në kohën më të gjatë të historisë kanë jetuar në paqe. Historia e këtyre dy popujve është e mbingakuar me vuajtje për kombin përkatës dhe ky keqinterpretim edhe ka ashpërsuar më pas edhe raportet politike në Kosovë. Një interpretim i këtillë i historisë ka mobilizuar lehtë masat për qëllime politike.

KD: Deri më tani, keni shkruar shumë monografi dhe punime shkencore mbi historinë e shqiptarëve. Ndërsa, para një viti e më tepër librin “Kosova: mitet, faktet, datat...” keni shkruar, po me Robert Pichler, edhe një politikan e diplomat të lartë austriak, Wofgang Petrisch, i cili, mbase edhe ka mundur të ushtrojë ndikim te Ju. Sa keni qenë aty i paanshëm dhe cilat burime i keni shfrytëzuar. Keni përdorur vetëm burime perëndimore apo edhe burime shqiptare dhe serbe?

Kaser: Ndoshta kam përdorur më shumë literaturë shkencore serbe sesa shqiptare, por nuk i kam numëruar asnjëherë sa burime serbe e sa shqiptare kam shfrytëzuar. Unë jam përpjekur të paraqes pikëpamjet e mia historike mbi zhvillimet në Kosovë. Aty nuk paraqes as pikëpamjet serbe dhe as ato shqiptare, por vetëm pikëpamjet e Karl Kaserit.

Derisa nga intelektualët shqiptarë libri është pritur kryesisht mirë, intelektualët serbë janë shprehur tepër negativisht, por shpresoj se edhe në Beograd do të ketë evoluime dhe do të paraqiten intelektualë që do ta vlerësojnë realisht këtë libër.

KD: Zoti Kaser, para kësaj here Ju keni qenë edhe njëherë tjetër në Kosovë, diku para dhjetë vjetësh. Brenda kësaj periudhe, Kosova dhe shqiptarët kanë përjetuar aparteidin, shtypjen dhe terrorin serb dhe së fundi edhe prezencën ushtarake e civile të OKB-së. Çfarë ndryshimesh shihni Ju për këtë periudhë?

Kaser: Si para dhjetë vjetësh edhe tani në Kosovë ka një prezencë të sforcuar ushtarake-policore. Mirëpo, prezenca e tanishme ndryshon prej asaj serbe, meqë tani këtu po bëhen përpjekje të komunitetit ndërkombëtar për të vendosur paqe të qëndrueshme. Mirëpo, edhe prezenca aktuale ushtarake e policore ka edhe anën e saj shqetësuese. Përse është e nevojshme një prezencë kaq e madhe ushtarake e policore në Kosovë?

KD: Meqë spiralja e dhunës ende është e lartë dhe për këtë shqiptarët bëjnë bashkëfajtore administratën ndërkombëtare, e cila, sipas tyre, i ka në ingerencat në duar për ta luftuar krimin dhe dhunën.

Kaser: Po, është e vërtetë se shqiptarët nuk i kanë kompetencat që i përmendni ju. Mirëpo, po t´i kishin ata në duar këto kompetenca, a do të kishim një administrim më të mirë në Kosovë. Unë do të thosha, jo. Siç dihet, në dhjetë vjetët e fundit shqiptarët ishin të përjashtuar nga të gjitha institucionet e Kosovës, pra edhe nga policia, dhe për këtë arsye ata kanë humbur deri diku ndjeshmërinë për të marrë menjëherë përsipër kompetencat dhe me këtë edhe përgjegjësinë. Në këtë kontekst, unë mendoj se është jo e qëllueshme që tani shqiptarët të kenë në duar të gjitha kompetencat.

KD: Në anën tjetër, shumë analistë perëndimorë tërheqin vërejtjen se pa një vendim mbi statusin e ardhshëm politik të Kosovë, administrata ndërkombëtare e KB-së nuk do të jetë në gjendje të vendosë qetësinë e dëshirueshme.

Kaser: Unë mendoj se është e kundërta. Para se të vendoset mbi statusin e ardhshëm të Kosovës, duhet të ketë një administratë efikase dhe, mbi të gjitha, një administratë që nuk do të drejtohej nga Kombet e Bashkuara, por një administratë të organizuar nga vetë shqiptarët. Pra, çështja e sigurisë nuk mund të lidhet duke marrë parasysh çështjen e statusit të ardhshëm të Kosovës.

KD: Mirëpo, ka mendime, bile edhe në mesin e shqiptarëve, se mbetja pezull e statusit të Kosovës e bën gjendjen të tendosur dhe të paqëndrueshme.

Kaser: Mirëpo, gjithashtu duhet thënë se bashkësia ndërkombëtare e ka bërë shumë të qartë se Kosova të paktën do të ketë një autonomi substanciale. Kjo do të thotë se shqiptarët do ta kenë fjalën kryesore në qeverisjen autonome të Kosovës. Gjithashtu, kjo do të thotë se edhe pakica serbe do të ketë një rol të caktuar në shoqërinë kosovare. Prandaj, argumentimet e tilla janë të paqëndrueshme. Fundja, është e sigurt se në Kosovë nuk do të ketë më sundim serb. Veç tjerash, derisa këtu janë trupat ndërkombëtare paqeruajtëse, është e parëndësishme se çfarë statusi do të ketë Kosova.

KD: Mirëpo, sa mund të flitet për një bashkëjetesë shqiptaro-serbe, kur lufta ka mbaruar vetëm që dy vjet, njerëzit këtu ende i kanë të freskëta plagët e luftës, të zhdukurit, varret masive, të burgosurit ...?

Kaser: Natyrisht, unë nuk i vë në dyshim këto vuajtje të shqiptarëve: dëbimet, vrasjet, vuajtjet, përndjekjet, dhunën, varret masive, të cilat janë përjetime të tmerrshme dhe s’mund të harrohen shpejt.

KD: Që prej disa muajsh (2001, v.j.) po vazhdojnë luftimet në Maqedoni. Mijëra shqiptarë janë detyruar të braktisin vatrat e tyre në Maqedoninë lindore dhe perëndimore dhe të vendosen në Kosovë. Si qeveria e Shkupit, ashtu edhe Ushtria Çlirimtare Kombëtare (UÇK) këmbëngulin në pozicionet e tyre. Cili është mendimi Juaj për këtë konflikt?

Kaser: Shikuar nga zhvillimet aktuale, situata atje është jashtëzakonisht serioze edhe pse këto ditë (qershor, 2001) kanë pushuar luftimet dhe janë intensifikuar bisedimet. Luftimet do të zgjasin për aq kohë derisa të gjitha palët relevante të tregohen të gatshme për zgjidhjen e statusit të ardhshëm të popullatës shqiptare në Maqedoni. Mendoj se edhe Ushtria Çlirimtare Kombëtare (UÇK) nuk do të jetë e gatshme t´i lëshojë armët pa zgjidhjen e këtij statusi. Prandaj, do të kalojë edhe një kohë e konsiderueshme derisa të gjitha palët ushtarake dhe politike të tregohen të gatshme për negociata substanciale dhe brenda kësaj kohe do të ketë shumë viktima. Madje, nëse nuk përkeqësohet situata shteti maqedonas mund të shpërbëhet. Natyrisht, kjo do të ishte një katastrofë e madhe për tërë rajonin, meqë flakët e luftës do të mund të përhapeshin edhe gjetiu.

Intervistë e Karl Kaserit e botuar në “KOHA Ditore” më 21 qershor të vitit 2001. Ribotohet në vend të përkujtimit me rastin e vdekjes së tij, më 11 prill të këtij viti

 

---

---

Homazh për albanologun austriak, mikun tonë

Sylë Ukshini

Më moshën 68-vjeçare të hënën e 10 prillit ka vdekur edhe një albanolog i shquar, profesori i Universitetit të Grazit (Austri), Karl Kaser, autori i veprave dhe studimeve të rëndësishme mbi historinë shqiptare dhe mentor i shumë i historianëve shqiptarë nga Kosova dhe Shqipëria.

Karl Kaser punonte si bleta, i palodhur dhe i heshtur. Ishte i rregullt në zyrën e tij në Institutin për Studimeve të Evropës Juglindore në Graz, një qytet i bukur dhe shumë i veçantë austriak. Ai ishte një shkencëtar i pasionuar. Punonte pa pushim tërë ditën, deri në mbrëmje vonë. Ushqimi i tij kryesor ishte shkenca.

Kaser ishte i përkushtuar ndaj historisë së shqiptarëve, albanologjisë dhe historinë e marrëdhënieve familjare dhe gjinore në hapësirën shqiptare dhe ballkanike. “Shqipëria. Jeta fisnore midis traditës dhe modernitetit”, ishte njëri nga librat e tij për shqiptarët.

Që nga viti 1983, ai kishte drejtuar më shumë se tridhjetë projekte kërkimore kombëtare dhe ndërkombëtare. Shumica e tyre lidheshin me historinë e marrëdhënieve familjare dhe gjinore në Ballkan dhe me historinë e kulturave pamore në Ballkan. Që në takimin e parë më la përshtypjen si studiues dhe njëkohësisht si njeri shumë modest, siç janë shumica e ekspertëve të vendeve perëndimore.

Ishte 20 qershori 2001, në hollin e Hotel “Grand“ e kishim lënë takimin tonë të parë me prof. dr. Karl Kaser, i cili një ditë më parë në Bibliotekën Kombëtare në Prishtinë kishte mbajtur një ligjëratë me temën “E ardhmja e Kosovë: Çfarë mund të kontribuojë një historian për këtë”, organizuar nga Zyra e WUSS-it në Prishtinë.

Biseduam fillimisht për tema të përgjithshme historike, për zhvillimet e atëhershme në Kosovë si dhe për vizitën e tij te Kompleksi Memorial “Adem Jashari” në Prekaz. Biseduam për projektin tim shkencor “Kosova dhe Perëndimi”, për të cilin do ta kisha përkujdesjen dhe mentorimin e veçantë të prof. Kaserit. Gjithashtu, do të zhvillonim edhe një intervistë ekskluzive për gazetën “Koha Ditore”.

Historianët, thoshte Kaser në bisedën tonë të zhvilluar në Prishtinë në qershor 2001, kanë më pak apo më shumë një lloj monopoli mbi të kaluarën, dhe meqë kanë këtë monopol, atëherë ata duhet të luajnë edhe një rol të rëndësishëm për të ardhmen. Ai ishte i vetëdijshëm se historianët në shoqëritë ballkanike luajnë rol më të madh sesa historianët në shoqëritë evropiano-perëndimore. Për këtë arsye, vlerësonte ai, historianët në Ballkan kanë përgjegjësi më të mëdha si për zhvillimet aktuale, ashtu për zhvillimet e ardhshme. Historianët mund t´i ndërtojnë linjat e së ardhmes, historianët duhet të tregojnë se identiteti nacional i njerëzve nuk është i vetmi, por ka edhe identitete të tjera. Prandaj, thoshte ai, në Kosovë përgjegjësia e historianëve është më e madhe sesa te në Austri. Historianët dhe historiografia nuk duhet të jetë në shërbim të politikës ditore.”

Ky ishte njëkohësisht takimi që e hapi portën për të vazhduar kontaktet me institutet dhe universitetet austriake dhe gjermane, si dhe qëndrimi im në Institutin për Studime të Evropës Juglindore në Graz ishte një përvojë e jashtëzakonshme, kur u njoha me emra të shumtë të studiuesve që tashmë kishin bërë emër si Ulf Brunnbauer, pastaj me Robert Pichler si dhe historianet e reja Gentiana Kera, Enriketa Papa, Barbara Derler e shumë të tjerë.

Ishte i rregullt dhe punonte i palodhur në zyrën e tij të Institutit të Historisë Juglindore dhe si ligjërues në Karl-Franzens-Universiti Graz, mbante edhe postin e shefit të Departamentit për Historinë dhe Antropologjinë e Evropës Juglindore.

Zakonisht në zyrë vinte me biçikletën e tij, ndryshe nga profesorët tanë shqiptarë, madje edhe mua më kishte ofruar një mundësi të tillë. Ai edhe kafenë e përgatiste vetë dhe e kishte zakon që të paktën një herë në ditë të gjithë ta pinim së bashku kafenë, një ritual që na jepte mundësi të shkëmbenim mendime për tema të ndryshme dhe të merrnim edhe ndonjë këshillë të vlefshme nga prof. Kaseri, të cilit i detyrohem jashtëzakonisht shumë për mbështetjen dhe mësimet e dhëna. Lamtumire prof. Karl Kaser! Prehu në paqe, miku ynë!