Frika nga pavarësia e Kosovës si një “precedent i rrezikshëm”

Sipas Giovani Poggeschi, ndoshta mund të bëhet një krahasim i situatës së Kosovës nën sundimin serb me situatën në rajonet katalanase dhe baske gjatë luftës civile të viteve tridhjetë të shekullit XX, por në këtë rast dallimi është i madh, pasi lufta civile nuk ishte një luftë midis Spanjës dhe Katalonjës, përkatësisht midis Spanjës dhe rajonit. Nëse rasti i Kosovës nuk është i krahasueshëm me këto dy rajone të Spanjës, rastet e tjera në Sllovaki, Rumani apo Qipro nuk mund të përmenden. Prandaj, frika e këtyre shteteve se pavarësia e Kosovës është një “precedent i rrezikshëm” për pakicat e tyre nuk është i qëndrueshëm as politikisht dhe as në aspektin ligjor

Rumania nuk e ka njohur pavarësinë e Kosovës dhe ka paraqitur një argument gjithëpërfshirës kundër saj në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë (GJND). Rumania refuzon njohjen me arsyet të shumta; disa bazohen në rrethana objektive, çka pasqyrojnë faktorë të interesit nacional të vendit, të tjerat lidhen fort me situatën e brendshme politike. Së pari, Rumania konsideronte se shpallja e njëanshme e pavarësisë shkelte të drejtën ndërkombëtare – dhe duke e përkrahur parësinë e së drejtës ndërkombëtare në kontekst global, ku shkeljet dhe interpretimet e sërishme po shumohen, nuk do të ishte vetëm e moralshme, por po ashtu do t’u shërbente interesave të një vendi me madhësi mesatare si Rumania.

Para Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, në vitin 2009, sekretari i Shtetit i Ministrisë së Punëve të Jashtme, Bogdan Aurescu paraqiti argumentin që, ndonëse Serbia vërtet kishte shkelur të drejtat njerëzore të popullit të Kosovës gjatë kohës së Millosheviqit, kjo nuk po ndodhte më me shpalljen e pavarësisë. Vetë Serbia në vitin 2008 ishte vend krejtësisht ndryshe prej vitit 1999 dhe shpallja e pavarësisë nuk mund të bazohej në rrethanat që kishin ekzistuar 10 vjet më parë. Edhe pas nxjerrjes së vendimit nga GJND-ja, Rumania përkrahu mendimin se Kosova nuk kishte të drejtë të shkëputej. Një këndvështrim më politik është ai që e konsideron Kosovën si precedent të rrezikshëm për integritetin territorial të vetë Rumanisë – ose atë të Republikës së Moldavisë, që dikur ishte krahinë e Rumanisë.

Këshilli i Sigurimit i Organizatës së Kombeve të Bashkuara dështoi të votonte për Planin e Ahtisaarit, duke iu frikësuar vetos së Rusisë dhe Kinës dhe përkundër dështimit të treshes ShBA-Rusi-BE për arritjen e zgjidhjes me marrëveshje për Serbinë e Kosovën, rezoluta e miratuar nga vendimmarrësit sllovakë praktikisht e mbylli mundësinë e qeverisë për të vepruar në pajtim me shumicën e BE-së për pavarësinë e Kosovës. Para GJND-së ishte Sllovakia, e cila nga njëra anë nuk kundërshton shkeljet serioze të së drejtës ndërkombëtare nga Jugosllavia, e cila në të kaluarën në trajtimin e kosovarëve, por sipas mendimit të saj nuk e justifikon në mënyrë legjitime ndryshimin e statusit të Kosovës. Në këtë kontekst, deklarata sllovake konkludon se “Rezoluta 1244 e KD-së përsërit në mënyrë eksplicite formulimet e dakorduara të autonomisë thelbësore” dhe “vetadministrimit kuptimplotë” për Kosovën. Formulime të tilla, të kombinuara me mosveprimin e vazhdueshëm të çdo referimi ndaj parimit të vetëvendosjes, tregojnë përfundimisht se nuk ka asnjë bazë ligjore për llojin e shtetësisë së pavarur që është deklaruar dhe njohur në mënyrë të njëanshme nga disa shtete. Nuk ka asnjë autoritet për një sundim të ligjit që lejon “ndëshkimin” e shteteve, veçanërisht nga diçka si humbje e territorit, për shkelje të ligjit.

Vendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, në korrik të vitit 2010, ku thuhej se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk e ka shkelur të drejtën ndërkombëtare, nuk shkaktoi shumë ngazëllim në Sllovaki dhe kaloi pothuajse në heshtje. Pjesërisht, sepse kjo ishte për faktin që erdhi në kohën kur qeveria e re ishte duke u vendosur në zyra dhe politikanët, mediat dhe publiku ishin të zënë me çështje të tjera.

Politika dhe refuzim i Greqisë

Greqia është në mesin e pesë shteteve anëtare të BE-së që nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës nga shpërbërja e Jugosllavisë në vitin 2008 pas luftës Kosovë-Serbi 1998-1999. Një faktor në rritje për pozicionin politik të Greqisë është frika e vendosjes së një precedenti për Qipron. Nga pikëpamja greke, shpallja e njëanshme e pavarësisë konsiderohej një akt i paligjshëm. Argumentimi i sëmundjes u justifikua nga fakti se rasti i Kosovës ndikohet edhe nga turqit qipriotë. Qëndrimi politik i Greqisë kundër pavarësisë së njëanshme të Kosovës bazohet në argumentin se njëanshmëria është shkelje e ligjit të popullit dhe parimeve ndërnjerëzore.

Qëndrimi zyrtar i qeverisë greke për pavarësinë e Kosovës është si më poshtë:

“Greqia nuk e ka njohur shpalljen e njëanshme të pavarësisë së Kosovës. Ne besojmë se çështjet e këtij lloji duhet të zgjidhen përmes diplomacisë dhe konsensusit. Stabiliteti i rajonit më të gjerë mbetet themeli i politikës sonë.

Në të njëjtën kohë, ne shohim përpara. Politika greke është e inspiruar nga vullneti ynë i sinqertë për të ndërtuar një mjedis paqeje dhe prosperiteti për të gjithë popujt e rajonit, ku do të respektohen të drejtat e njeriut dhe liritë themelore. Përmirësimi i standardit të jetesës, mbrojtja e pakicave dhe respektimi i trashëgimisë kulturore dhe fetare janë prioritete të larta. Ne i japim rëndësi rritjes ekonomike paralelisht me stabilitetin. Ne mbështesim plotësisht procesin e dialogut ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, që do të lehtësohet nga BE, në pajtim me vendimin e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së të 9 shtatorit 2010, që është marrë pas mendimit përkatës Këshillëdhënës – të nxjerrë më 22 korrik 2010 – nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë në Hagë”.

Citimi në faqen e internetit të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Greqisë tregon qartë tiparet kryesore të politikës zyrtare greke për pavarësinë e Kosovës. Greqia nuk e përjashton njohjen e pavarësisë së Kosovës, por e lidh atë me normalizimin e marrëdhënieve midis Kosovës dhe Serbisë.

Ndërkohë, gjendja shpirtërore në shumë vende evropiane ka ndryshuar kohët e fundit për shkak të luftës kundër Ukrainës. Tani ka më shumë bashkëpunim midis Greqisë dhe Kosovës, edhe pse Greqia ende nuk e ka njohur Kosovën. Greqia njeh pasaportat kosovare, dhe për dallim nga Spanja, pozicioni i Greqisë kundër pavarësisë nuk ishte aq i ashpër. Në këtë kontekst, duhet të shpjeguar edhe abstenimin e Greqisë në procesin e GJND-së. Greqia ishte i vetmi vend nga pesë shtetet anëtare të BE-së që nuk paraqiti një kërkesë në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë, nëse pavarësia e Kosovës është në përputhje me të drejtën ndërkombëtare.

Rasti i pakrahasueshëm

Në qasjen refuzuese të pesë vendeve të BE-së ndaj pavarësisë së Kosovës, ka një largim nga qasja e përbashkët e vendeve të BE-së në shkurt 2008 se “Kosova është një rast sui generis” dhe se nuk sfidon parimet e OKB-së dhe Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së. Në këtë drejtim, rasti i Qipros, rasti i Katalonjës ose i Baskisë në Spanjë, ose rasti i hungarezëve në Rumani, ose rasti i Sllovakisë, është shumë i ndryshëm nga Kosova, si historikisht ashtu edhe politikisht dhe ligjërisht. Këto vende tani janë demokratike dhe marrëdhëniet me rajonet e lartpërmendura janë absolutisht të pakrahasueshme me sjelljen e Serbisë ndaj shqiptarëve gjatë shekullit XX, dhe në veçanti në periudhën e shtypjes brutale nga regjimi i Milosheviqit 1989-1999.

Sipas Giovani Poggeschi, ndoshta mund të bëhet një krahasim i situatës së Kosovës nën sundimin serb me situatën në rajonet katalanase dhe baske gjatë luftës civile të viteve tridhjetë të shekullit XX, por në këtë rast dallimi është i madh, pasi lufta civile nuk ishte një luftë midis Spanjës dhe Katalonjës, përkatësisht midis Spanjës dhe rajonit. Nëse rasti i Kosovës nuk është i krahasueshëm me këto dy rajone të Spanjës, rastet e tjera në Sllovaki, Rumani apo Qipro nuk mund të përmenden. Prandaj, frika e këtyre shteteve se pavarësia e Kosovës është një “precedent i rrezikshëm” për pakicat e tyre nuk është i qëndrueshëm as politikisht dhe as në aspektin ligjor. Në dallim tjetër, që vlen të përmendet, është edhe qëndrimi i BE-së për referendumin katalanas për pavarësinë në shtator 2017, i cili përjashtoi ngjashmëritë dhe paralelet me rastin e Kosovës.

“Kur bëhet fjalë për njohjen e Kosovës, ky ishte një kontekst shumë specifik. Ky qëndrim u miratua nga deklarata të ndryshme të OKB-së dhe rezoluta të ndryshme të OKB-së dhe komunitetit ndërkombëtar. Një kontekst shumë specifik, me arsye specifike”, thoshte zëdhënësi i KE-së Margaritis Schinas – por pa shpjeguar se cilat deklarata dhe rezoluta të OKB-së ai kishte në mendje – ose cilat çështje“ specifike” kishin qenë.

Për më tepër, shtypja dhe spastrimi etnik në Kosovë nga qeveria serbe e Millosheviqit nuk mund të krahasohet aspak me qeveritë demokratike në vendet e tjera evropiane. Mbi të gjitha, nuk ka argumente politike apo ligjore që dëshmojnë se rasti i Kosovës është i krahasueshëm me rastet në rajonet e tjera. Prandaj, rruga e pavarësisë së Kosovës është unike dhe ndjek ndërhyrjen e NATO-s dhe vendosjen e çështjes brenda kornizës së administratës ndërkombëtare civile dhe ushtarake, e cila nuk kishte për qëllim ndarjen ose aneksimin e Kosovës nga një vend tjetër. Përveç kësaj, deri në fund të vitit 2020, shteti i ri i Kosovës u njoh prej 117 nga 192 shtete, por për shkak të vetos ruse, qëkur u bë pavarësia jashtë Këshillit të Sigurimit, Kosova ende nuk është anëtare e Kombeve të Bashkuara. Ndarja e Kosovës është legjitime, siç është bërë në mënyrë paqësore dhe në bazë të rregullave dhe parimeve të vendosura nga Grupi i Kontaktit dhe përfaqësuesi i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së. Duhet të theksohet se në Evropë, pas Luftës së Ftohtë, tashmë ekziston një model për një ndarje tjetër të civilizuar të një strukture të përbashkët shtetërore. Në vitin 1993, çekët dhe sllovakët ranë dakord të shpërbëjnë Republikën e tyre të përbashkët dhe të krijojnë dy shtete të pavarura. Rusia kundërshton pavarësinë e Kosovës, por justifikon aneksimin ilegal ushtarak të Krimesë dhe territoreve të tjera të Ukrainës Lindore, duke mbështetur të drejtën etnike për vetëvendosje.

GJND-ja dhe pavarësia e Kosovës

Në këtë kontekst, rikonfirmimi i legjitimitetit të shpalljes së pavarësisë së Kosovës nga GJND ishte gjithashtu një fitore e favorshme për vendet që e kishin njohur tashmë pavarësinë e saj dhe të cilat kishin dhënë një kontribut të rëndësishëm në menaxhimin e adresimit të statusit përfundimtar, që Serbia vazhdon ta sfidojë.

Përveç kësaj, GJND-ja pritej t'u përgjigjej shumë pyetjeve juridike, por siç do ta shohim më poshtë, kjo gjykatë nuk do ta interpretojë çështjen e vetëvendosjes apo nëse shpallja e pavarësisë është në përputhje me ndonjë rregull të legjislacionit vendor, por vetëm nëse është në përputhje me të drejtën ndërkombëtare. Gjykata së pari shqyrtoi çështjen nëse ajo ka juridiksion për ta dhënë mendimin këshillimor të kërkuar nga Asambleja e Përgjithshme më 8 tetor 2008. Kompetenca e Gjykatës për të dhënë mendimin këshillimor në nenin 65, paragrafi 1, të statutit të saj, i cili parashikon që:

“Gjykata mund të jap mendimin këshillimor për çdo çështje juridike me kërkesë të cilitdo organ që mund të autorizohet nga ose në pajtim me Kartën e Kombeve të Bashkuara për ta bërë një kërkesë të tillë”.

Prandaj, Gjykata konsideroi se kishte juridiksion për të dhënë mendimin këshillimor në përgjigje të kërkesës së bërë nga Asambleja e Përgjithshme e KB-së. Dhe opinioni i saj pritej të ndikonte në shumë drejtim:

- Opinioni këshillimi i GJND-së pritej të ndikonte në procesin e njohjes ndërkombëtare, të cilën Serbia dhe shtetet mosnjohëse të BE-së shpresonin ta ndalonin dhe të dënonin indirekt ato shtete që tashmë e kishin njohur Kosovën. Edhe pala serbe shpresonte se vendimi i GJND-së do të jetë në favor të tyre.

- Opinioni i GJND-s do të ishte gjithashtu baza për marrëdhëniet midis Kosovës dhe Serbisë dhe një vendim pozitiv pritej të lehtësonte rrugën për Kosovën për të fituar njohjen e plotë ndërkombëtare dhe anëtarësimin në Kombet e Bashkuara. Nëse GJND-ja vendos kundër ligjshmërisë së shpalljes së pavarësisë së Kosovës, kjo do të ishte një goditje ndaj procesit të pavarësisë dhe njohjes së BE-së dhe komunitetit ndërkombëtar.

- “Ne presim një deklaratë nga e cila, me vullnet të mirë, të gjitha palët mund të thithin mjaltë politik”, thotë një diplomat evropian në Hagë. "Me sa duket, kjo do të provojë pjesërisht se Serbia ka të drejtë, por në të njëjtën kohë e bën të qartë se status quo-ja nuk mund të shkundet më."

- Opinioni këshillimor i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë duhej të ndikonte në paqen dhe stabilitetin në rajon dhe nuk mund të përbënte një dështim politik dhe ligjor të angazhimit shumëvjeçar të bashkësisë ndërkombëtare dhe BE-së në Kosovë. Më pas, ministri i Jashtëm francez Bernard Kushner, i tha një sesioni të posaçëm të parlamentit në Prishtinë: “Askush nuk mund ta ndryshojë këtë rrjedhë të historisë dhe ju duhet ta pranoni atë”. Kosova dhe Serbia një ditë do t'i bashkohen BE-së si shtete të pavarura. Nga ana tjetër, dikush do të përpiqet t’i ofrojë Serbisë një bonus për të ruajtur fytyrën e elitës politike në Beograd, ta sjellë Serbinë përsëri në tryezën e bisedimeve dhe të ofrojë kompromise të tjera. Ata shpresonin gjithashtu në Beograd se opinioni i Gjykatës së Drejtësisë të OKB-së do të miratonte një rezolutë të re të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së që do të hapte udhën për negociata të reja mbi këtë çështje.

SHBA-ja dhe BE-ja kishin paralajmëruar tashmë Ballkanin për një veprim të tillë. Ai do të çojë në konfrontimin e hapur të Serbisë me shtetet që e kanë njohur Kosovën.

Vijon në numrin e ardhshëm të Shtojcës për Kulturë