Fjalia esenciale: Kosova është një rast sui generis

Në konkluzionet e Këshillit për Kosovën më 18 shkurt 2008 ekziston një fjali thelbësore: “Kosova është një rast ‘sui generis’’. Sipas këtij paragrafi të konkluzioneve të Këshillit të BE-së, pra është një përjashtim që nuk mund të përdoret si precedent për konfliktet e tjera të pakicave. Megjithatë, pesë shtetet anëtare të Bashkimit Evropian që kanë refuzuar deri tani të njohin shtetësinë e Kosovës kanë frikë se pavarësia e saj mund të jetë një precedent që mund të rrezikojë shtetet e tyre

Në përputhje me nenin 65 (2) të Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara i paraqiti Gjykatës së Shkallës së Parë më 30 janar 2009 një dosje që përmbante dokumente që mund të hidhnin dritë mbi çështjen e ngritur. Brenda afateve kohore të përcaktuara nga Tribunali i Hagës, 29 shtete të interesuara, përfshirë Shtetet e Bashkuara, Francën, Mbretërinë e Bashkuar dhe Rusinë, kishin shprehur pikëpamjet e tyre mbi pavarësinë e Kosovës dhe kundër pavarësisë së saj me deklarata ose parashtresa me shkrim dhe duke marrë pjesë në seanca dëgjimore. Po ashtu, Gjykata kishte kërkuar nga Kosova që të paraqesë seanca dëgjimore me shkrim dhe vërejtje gojore në seanca dëgjimore prej 1 deri më 11 dhjetor 2009, së bashku me 29 shtete të tjera.

Deklaratat me shkrim u dorëzuan gjithashtu nga vendet e mëposhtme: Republika Çeke, Franca, Qipro, Republika Popullore e Kinës, Zvicra, Rumania, Austria, Egjipti, Gjermania, Sllovakia, Rusia, Finlanda, Polonia, Luksemburgu, Libia, Greqia, Spanja, Irani, Estonia, Norvegjia, Holanda, Sllovenia, Letonia, Japonia, Brazili, Irlanda, Danimarka, Argjentina, Azerbajxhani, Maldivet, Sierra Leone dhe Bolivia.

Katërmbëdhjetë shtete kanë dorëzuar deklarata dhe komente me shkrim: Franca, Norvegjia, Qipro, Serbia, Argjentina, Gjermania, Holanda, Sllovenia, Zvicra, Bolivia, Mbretëria e Bashkuar, Shtetet e Bashkuara dhe Spanja. Kosova ka paraqitur edhe mbrojtjen e saj me shkrim më 17 prill 2009.

Pavarësia si produkt i tri proceseve

Ekipi i Republikës së Kosovës udhëhiqej nga eksperti ligjor Sir Michael Wood. Rëndësi e veçantë e kësaj procedure para Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë është se pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit (Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Mbretëria e Bashkuar, Franca, Federata Ruse dhe Kina) morën pjesë në një proces këshillimor, i cili u karakterizua gjithashtu nga një numër i madh i shteteve anëtare të OKB-së. Në këtë mënyrë, Kosova dhe Serbia u përballën në Gjykatën e Hagës në dhjetor 2009 në lidhje me opinionin ligjor mbi ligjshmërinë e Deklaratës së Pavarësisë. Pala kosovare në Planin e Ahtisaarit shihte bazën për shtetësinë dhe pavarësinë si një vendim të pakthyeshëm, me arsyetimin se ishte e paimagjinueshme të flitej përsëri me Serbinë për të ardhmen e Kosovës:

“Kjo do të ishte shumë shkatërruese dhe madje mund të shkaktonte një konflikt të ri në rajon” , deklaroi asokohe ministri i Jashtëm i Kosovës, Skender Hyseni.

Pala kosovare argumentoi se pavarësia e Kosovës është një zgjidhje që ka krijuar paqe dhe siguri në rajon, duke shtuar se pas shtypjes së dhunshme dhe brutale të Beogradit kundër shqiptarëve të Kosovës, shteti serb kishte humbur të drejtën për administrimin e mëtejshëm të Kosovës. Po kështu, ajo mbronte pozicionin se shpallja e pavarësisë së Kosovës ishte produkt i një akti, por i tri proceseve të ndërthurur historike: shpërbërja e Jugosllavisë, shkelja brutale e të drejtave të njeriut në Kosovë dhe administrimi nëntë vjeçar i OKB-së. Ndërsa, pala serbe vazhdonte të mbronte pozicionin e saj tashmë të njohur se shpallja e pavarësisë së Kosovës përbënte një shkelje e së drejtës ndërkombëtare dhe kështu një akt i paligjshëm kundër sovranitetit shtetëror të Serbisë.

Dy shkolla mendimi për rastin e Kosovës

Ekzistojnë gjithashtu dy shkolla mendimi për rastin e Kosovës. Përkrahësit e pavarësisë, nga ana tjetër, besojnë se në persekutimet gjenocidale si në Kosovë, e bënë të pamundur autonominë brenda shtetit të mëparshëm. Sipas kësaj pikëpamjeje, shqiptarët e Kosovës u nxitën në pavarësi nga politika e shtypjes serbe. Studiuesi i së drejtës ndërkombëtare Christian Tomuschat, një profesor në Universitetin Humboldt të Berlinit, mendon se shqiptarët e Kosovës kishin të drejtën e shkëputjes, sepse ata u trajtuan tepër keq nga Serbia.

“Momenti nxitës ishte rezistenca e shqiptarëve të Kosovës kundër politikës serbe të shtypjes. Kjo lëvizje u mbështet nga Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara, i cili e vendosi Kosovën në tërësi nën mbikëqyrjen e bashkësisë ndërkombëtare. Së fundi, Deklarata e Pavarësisë e 17 shkurtit 2008 u njoh në vazhdimësi të shpejtë nga shumë shtete (...). Mbështetja kaq masive tregon se, përkundër garancive formale në tekstin e Rezolutës 1244, nuk mund të flitej më për një sundim të padiskutueshëm de jure nga qeveria e Beogradit në Kosovë” , përfundon Christian Tomuschat.

Nga ana tjetër, për disa studiues të së drejtës ndërkombëtare nuk njihet e drejta e ndarjes së shtetit. Kjo është e papranueshme pa pëlqimin e palëve në konflikt dhe OKB-së. Ky është mendimi i ekspertit të së drejtës ndërkombëtare të Frankfurtit Michael Bothe dhe profesorit të drejtësisë në Potsdam, Andreas Zimmermann, i cili përfaqëson interesat e Serbisë para GJND-së.

Deklaratat e shteteve pjesëmarrëse të BE-së në GND

Shpallja e pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008 dhe njohja e saj ndërkombëtare ndanë vendet e BE-së para dhe gjatë shqyrtimit nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë në Hagë. Ndërsa shumica e vendeve të BE-së, përfshirë të gjithë vendet evropiane të Grupit të Kontaktit, mbështetën njohjen dhe legjitimitetin e Deklaratës së Pavarësisë, pesë vendet e BE-së që nuk e njohën pavarësinë e Kosovës dhe në këtë mënyrë ato iu bashkuan qëndrimit të Serbisë, Rusisë, Kinës, Iranit, Venezuelës dhe vendeve të tjera që pretenduan se pavarësia e Kosovës ishte në kundërshtim me Rezolutën 1244. Por kishte edhe shtete që nuk kishin një pikëmbështetje të fortë. Rasti i Kosovës është i veçantë për njohjen e shteteve të tjera të themeluara në kontekstin e shpërbërjes së Jugosllavisë. Pavarësia e Kosovës mbështetet nga një grup i madh shtetesh. Deri më tani, 117 shtete e kanë njohur shtetin e Kosovës. Midis shteteve që njohën pavarësinë e Kosovës ishin tre nga pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit – Franca, Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara, si dhe 23 shtete anëtare të BE-së.

Në BE, megjithatë, do të ishte e dobishme që megjithatë, të arrihej një deklaratë e përbashkët mbi pavarësinë e Kosovës. Edhe para takimit të vështirë, spanjollët u sinjalizuan prej shteteve të tjera anëtare se ishin të interesuara për një zgjidhje konstruktive. Në konkluzionet e Këshillit për Kosovën më 18 shkurt 2008 ekziston një fjali thelbësore: “Kosova është një rast ‘sui generis’”. Sipas këtij paragrafi të konkluzioneve të Këshillit të BE-së, pra është një përjashtim që nuk mund të përdoret si precedent për konfliktet e tjera të pakicave. Me kërkesë të Spanjës, u deklarua në mënyrë eksplicite se BE-ja do të vazhdojë të jetë e lidhur me Kartën e OKB-së dhe Aktin Final të Helsinkit, traktatet më të rëndësishme ndërkombëtare që vendosin integritetin territorial të shteteve. Ministri i Jashtëm gjerman, Steinmeier tha: “Ndryshimet kufitare nuk ndikohen nga ky vendim, ky është një zhvillim i veçantë nga shpërbërja e ish-Jugosllavisë”.

Megjithatë, pesë shtetet anëtare të BE që kanë refuzuar deri tani të njohin shtetësinë e Kosovës kanë frikë se pavarësia e saj mund të jetë një precedent që mund të rrezikojë shtetet e tyre. Shtetet që nuk e njohin shtetësinë e Kosovës gjithashtu e konsiderojnë pavarësia e saj paraqet shkelje të së drejtës ndërkombëtare dhe njohja e saj nga shtetet e tjera përbën një precedent të rrezikshëm. Miratimi nga Asambleja e Përgjithshme e një kërkese serbe për një opinion këshillimor nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë u pa nga këto shtete si një mjet për të justifikuar këto pikëpamje dhe ide të gjera politike për vetëvendosjen, shkëputjen dhe integritetin territorial.

Megjithëse opinioni ligjor i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë nuk do të ishte detyrues, ai kishte një rëndësi të madhe për Kosovën, pasi do të forconte ose dobësonte ligjshmërinë ndërkombëtare të pavarësisë së Kosovës dhe në një farë mase do të përcaktonte dinamikën e procesit të njohjes. Nga 36 vende që paraqitën komente me shkrim, shumica e shteteve anëtare të BE-së kanë paraqitur pikëpamje me shkrim dhe me gojë mbi legjitimitetin e shpalljes së pavarësisë së Kosovës. Ishte gjithashtu hera e parë që të pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit morën pjesë në të njëjtën procedurë. Shumica e shteteve anëtare të BE-së, përfshirë të gjithë anëtarët evropianë të Grupit të Kontaktit, mbështetën dhe njohën shtetësinë e Kosovës, siç është deklaruar nga përfaqësuesit e zgjedhur në mënyrë demokratike të popullit të Kosovës. (“Ne, udhëheqësit e zgjedhur në mënyrë demokratike të popullit tonë...”) . Më 17 maj 2009, trembëdhjetë shtete anëtare nga shtatëmbëdhjetë shtetet anëtare të BE-së: Republika Çeke, Franca, Austria, Gjermania, Finlanda, Polonia, Luksemburgu, Britania e Madhe, Estonia, Holanda, Sllovenia, Lituania, Irlanda dhe Danimarka paraqitën argumentet e tyre në GJND për mbrojtjen e legjitimitetit të pavarësisë së Kosovës. Shtetet dhe organizatat që kanë bërë deklarata me shkrim u lejuan të bëjnë deklarata me shkrim për deklarata të tjera deri më 17 korrik 2009. Deklarata më gjithëpërfshirëse me shkrim u bë nga Mbretëria e Bashkuar, e ndjekur nga Gjermania dhe Franca. Përfaqësuesit e këtyre vendeve thanë se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk ishte një shkelje e ligjit ndërkombëtar.

Argumentet me peshë të Mbretërisë së Bashkuar

Kishte dy argumente të rëndësishme ligjore në deklaratën me shkrim të Mbretërisë së Bashkuar, e cila asokohe akoma ishte pjesë e BE-së. Së pari, Këshilli i Sigurimit, i cili kishte dënuar me forcë abuzimin e të drejtave të njeriut nga regjimi i Beogradit në Kosovë, as nuk e kishte penguar pavarësinë e Kosovës paraprakisht dhe as nuk e kishte ndëshkuar atë në deklaratën e saj përfundimtare. Së dyti, e drejta ndërkombëtare nuk e ndalonte një deklaratë të tillë të pavarësisë. Në deklaratën e saj, Gjermania argumentoi se rasti i Kosovës ishte i veçantë dhe nuk kishte asnjë lidhje me kundërshtarët e pavarësisë së Kosovës. Në këtë kontekst, pala gjermane iu referua edhe në parashtresën e saj me shkrim deklaratës së ministrave të jashtëm të vendeve të BE-së, të cilët ishin pajtuar për natyrën sui generis të çështjes së Kosovës:

Këshilli nënvizon bindjen e tij se duke pasur parasysh konfliktin e viteve 1990 dhe periudhën e zgjatur të administratës ndërkombëtare sipas Rezolutës 1244, Kosova përbën një rast sui generis, i cili nuk i vë në dyshim këto parime dhe rezoluta.

Edhe në deklaratën franceze, u theksua se nuk ka arsye të pretendohet se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk është "në përputhje me të drejtën ndërkombëtare". Përkrahësit më tej argumentojnë se e drejta ndërkombëtare në parim dhe në përgjithësi nuk ndalon shkëputjen dhe pavarësinë e një vendi, dhe në këtë kontekst shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk mund të jetë e paligjshme dhe procesi politik që çoi në shpalljen e pavarësisë ishte sui generis në karakter. Në të njëjtën kohë, duke pasur parasysh faktorët e mësipërm, Franca deklaroi se Bashkimi Evropian vazhdon të ofrojë mbështetje të plotë ligjore për autoritetet e Kosovës, gjë që tregon, ndër të tjera, se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk është marrë parasysh si një kërcënim për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare në rajon.

Kjo përfshinte pikëpamjet e shteteve të tjera anëtare të BE-së në favor të pavarësisë së Kosovës, si dhe dëgjimet mbi ligjshmërinë e Kosovës në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë, e cila u zhvillua nga 1 deri më 11 dhjetor 2009. Republika Çeke, Franca, Austria, Gjermania, Finlanda, Polonia, Luksemburgu, Britania e Madhe, Estonia, Holanda, Sllovenia, Lituania dhe Danimarka u deklaruan me shkrim në favor të pavarësisë së Kosovës. Këto shtete evropiane, të cilat e kishin njohur shtetin e ri të Kosovës, deklaruan se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk shkelte të drejtën ndërkombëtare. Ata gjithashtu kurrë nuk mohuan se Rezoluta 1244 i referohej sovranitetit dhe integritetit territorial të Jugosllavisë së mbetur, por pretenduan se ajo u përmend vetëm në preambulën e saj pa përcaktuar çështjen e statusit përfundimtar të Kosovës. Vendet mbështetëse evropiane konsideruan se ekzistenca e shtetit të Kosovës nuk mund të injorohet dhe se ekzistenca e tij bazohet në të drejtën e vetëvendosjes së popullit të Kosovës. Parimi i efektivitetit është “parimi i vetëm që mund të zbatohet në rastin e Kosovës, pasi Kosova përmbush elementet e shtetësisë dhe qytetarët, territori dhe qeveria e saj kanë cilësi kushtetuese.

Vijon në numrin e ardhshëm të Shtojcës për kulturë