“Çfarë po bën këtu? Po zbukurohesh? Shko në Kosovë! Baraba”

Nuk isha i vetmi që ndihesha i marrosur. Sasha, një ditë në bulevardin pranë shtëpisë sonë, u përball me Ivan Markoviqin, zëdhënësin e atëhershëm të qeverisë apo që atë kohë po mbante ndonjë pozitë të ngjashme në nomenklaturën e pushtetit. Ai ishte me gruan dhe po krihej në vitrinën e një dyqani. Ajo ka “nisur“ t’i ulërijë: “Çfarë po bën këtu? Po zbukurohesh? Shko në Kosovë! Barabë!. As vetë ajo nuk e mbante mend se çfarë i ka klithur. Ai filloi t’i ikte nga ana e Gvozdiqev, afër lulishtes “Lipovog Lada”, kurse ajo gjatë gjithë kohës e ndiqte dhe i fliste nga pas

Si mundesh vallë ta bësh kujtesën e largët më të freskët? Unë jetoj i ngërthyer nga  “njollat” që më kanë lënë në kujtesë ngjarje të ndryshme. Rëndësia e këtyre ngjarjeve nuk mund të përcaktohet nga madhësia e këtyre njollave.

Përvjetori i lindjes duket se ma shtoi dëshirën të vazhdoj të shkruaj historinë që kam lënë pas dore. Ajo që kam shkruar për veten më del si një dëshmi që sot merr një kuptim krejtësisht të ndryshëm. Kjo për shkak se kam vazhduar të jetoj i rrethuar nga të njëjtit njerëz e në të njëjtën hapësirë. Sot shoh se sa shumë kanë ndryshuar njerëzit, madje edhe hapësira ku jetojmë. Gjatë marsit, prillit dhe majit të vitit 1999 vazhdonte pa ndërprerje ndonjë punë komunale. Në bulevard u zbrazën dyqanet e veshjeve dhe u transformuan në disa objekte të reja, shkaku i rregullimeve të të cilave do të zbulohet vetëm në vitet në vijim. Kjo fshirje e sipërmarrjes komunale sigurisht që nuk ishte aksidentale. Në kulmin e mobilizimit dhe të histerisë së luftës u përhapën perandoritë e biznesit, që punonin në Bambiland në Pozharevac (34) në Beograd, Nish e Novi-Sad. Ne lëvizëm për kah një drejtim i panjohur, i cili hapi historitë e suksesshme të jetës së Mishkoviqit, Kariqit, Peconit, Bekas (35). Mrekullia e zotësisë në këto kohë!

Stefani është gjashtë - shtatë vjet më i ri se Ivani. Ne e njohim qëkur ishte dy ose tre vjeç. Ai jeton me të ëmën në lagjen tonë. Stefani kishte frikë se mos e merrnin në ushtri, edhe pse nuk kishte kaluar ende as edhe fazën e rekrutimit. Pothuajse çdo natë shkojmë te Stefani, pasi e ëma ndodhet o në punë, o në rrugë. Stefani i ka ulur grilat dhe i ka hapur krejt dritaret. I mban kështu pa ndërprerje, pavarësisht nëse është apo jo në gjendje gatishmërie. (Dritaret i mban të hapura me qëllim që të mos thyhen xhamat nëse shpërthimi i bombës do të ndodhë në afërsi të lagjes.) Në njërën prej shtëpive dykatëshe pranë nesh, mes dritareve, qëndroi edhe për shumë vite pas bombardimit i suvatuar një shirit i madh ngjitës që përdoret për paketim, në formën e një ”X” të madh. Dikush që e urrente si pamje ka menduar të mos e heqë apo ndoshta thjesht: “Le të jetë aty, sido që të ndodhë”.

Një pasdite, tamam në fund të prillit kur dita zgjatet, shkova tek ai me kushëririn që ta nxjerr jashtë. Megjithëse me ngurrim të madh, pranoi të vijë me ne në këtë ekspeditë. Objektivi: tur zbulues dhe rikonjicioni rrotull ngrehinës së Shtabit të Përgjithshëm (36), apo asaj që ka mbetur prej saj.

U nisëm teposhtë kodrës, përmes drejtimit të Kryqit të Kuq. Prej rrugës “Filip Filipoviq”, e cila tani kushedi mban ndonjë emër të ri – apo është ruajtur i vjetri, arritëm te “Maksim Gorki” dhe pastaj zbritëm disa blloqe më larg, nëpërmjet Bulevardit të Jugut, ku është rrënuar një shtëpi, me sa duket gabimisht për shkak se mbrojtja kundërajrore ka qëlluar kundër ndonjë Tomahawku (37). Nuk besoj më në të bëmat heroike të ushtrisë sonë, ashtu si edhe në qëndresën, madje as në prishjen e ngadaltë të raketave tona patrulluese, por ishte dukshëm e qartë se shtëpia në rrugën “Maksim Gorki” nuk përbënte ndonjë lloj objektivi ushtarak. E gjithë skena ishte natyrisht krejtësisht joreale. Dukej sikur shtëpia të qe rrënuar vetë. Mu sikur të kishte rrëshqitur poshtë shpatit. Ishte mbledhur aty rrotull një botë mjaft e çuditshme që këqyrte se si ekskavatorët po i pastronin rrënojat. Ne vazhduam udhëzën paralele me “Filip Filipoviqin”, dolëm te rruga “Nebojšina” dhe nga atje te “Pasteur” , zik-zak direkt e në “Nemanjine”. Para nesh ngrihej një kanion i dëmtuar rëndë. Stefani u kënaq me madhësinë dhe saktësinë e rënies së ujit. Mua e gjitha kjo më ndikon si një shfaqje e neveritshme teatrale, në të cilën gënjeshtarët dhe frikacakët konkurrojnë me njëri-tjetrin për të lënë përshtypjen më të mirë. Makinat në “Knez Millosh” kalojnë fare rrallë. Ajo ka filluar të erret dhe i gjithë peizazhi ngadalë filloi të mbushet me një mjegull të zbehtë. Arritëm në ndërtesën e policisë, për të cilën unë gjithmonë kam ndier mjaft neveri. Mbaj mend përvojën e thirrjeve të vazhdueshme dhe dhënien e dëshmive. (Viti ’99 në “Knez Milosh”). Unë kam qenë rreth njëzet vjeç, studioja në Fakultetin e Filozofisë dhe i përkisja asaj bërthamës së të ashtuquajturve studentëve “të veçantë”. Kjo mjaftonte të më mbërthenin nga qafa dhe të më shqetësonin vazhdimisht. Atje kanë hyrë dhe miqtë e mi më të ngushtë, të cilëve u janë konfiskuar pasaportat apo i kanë rrasur në burg me pretendimin për kundërvajtje verbale. Cili do të mund t’i harronte vallë këto ndonjëherë? Kjo qeveri, e cila edhe tani përdor Shërbimet e dikurshme Sekrete. Sa shumë mizori, krime dhe gënjeshtra kanë gjalluar në katakombet e tyre! (Natyrisht, më vjen keq për ata që janë persekutuar për shkak se i kapën, por ndoshta për shkak të së njëjtës ndërtesë dhe sidomos simbolit të ndërtesës, në përgjithësi nuk më vjen fare keq.) Kutërbon djegie. Nuk dëgjohet as edhe një zë i vetëm, as edhe një zhurmë motori apo ndonjë bilbil paralajmërues. Përvoja personale është gjithmonë diçka që nuk mund të përgjithësohet, por nga ajo në njëfarë mënyre duhet të fillojë të ngrihet diçka. Kështu ndodhi edhe për inventarizimin e jetës sonë. Ndjeva tani dëshpërimin që sapo kish filluar të peshonte ngado.

Bombardimi do të ngelet gjatë i ngulur jo vetëm tek unë, por edhe te shumë breza të tjerë që do të vijnë më pas. Për të do të flitet si për kombin, si për një shenjë të pashlyeshme më shumë se për Jasenovacin (38) apo bombardimet gjermane të gjashtë të prillit 1941 (39). Gazetat, përveç kësaj, në atë kohë ishin të mbushura plot me krahasime dhe analogji historike. Bombardimet më të këqija, si rregull janë ato të aleatëve. Kjo “Aleate”, veçanërisht theksohet si diçka e rëndësishme. Gjermanët ngadalë janë duke u bërë zotërinj të stilit të lartë, të cilët e dinë se ç’është rregulli dhe që kanë guximin që personalisht të luftojnë vetëm për kauzën e tyre. Ky nuk ishte rasti për zotërit e tanishëm të botës – kryesisht të përfaqësuar nga amerikanët. Unë kam qenë i zhytur në këto mendime me të cilat me sa duket po argumentoja apo kam diskutuar me veten në rrugë. Pashë se si një komb i tërë ngadalë është bërë i fiksuar me idenë se është i flijuar pafajësisht dhe se është një viktimë e shënuar përgjithmonë. E tmerrshme! Sa e tmerrshme dhe e pashlyeshme të shohim se sa bëhet për të sajuar stereotipa dhe marrëzi të reja pa as edhe një lloj mundësie për t’i ndaluar ato.

Nuk isha i vetmi që ndihesha i marrosur. Sasha (40), një ditë në bulevardin pranë shtëpisë sonë, u përball me Ivan Markoviqin, zëdhënës i atëhershëm i qeverisë apo që atë kohë po mbante ndonjë pozitë të ngjashme në nomenklaturën e pushtetit. Ai ishte me gruan dhe po krihej në vitrinën e një dyqani. Ajo ka “nisur“ t’i ulërijë: “Çfarë po bën këtu? Po zbukurohesh? Shko në Kosovë! Barabë! (41)... As vetë ajo nuk e mbante mend se çfarë i ka klithur. Ai filloi t’i ikte nga ana e Gvozdiqev, afër lulishtes “Lipovog Lada”, kurse ajo gjatë të gjithë kohës e ndiqte dhe i fliste nga pas. Pastaj në dritare është shfaqur edhe Stefani, të cilin e ka thirrur Sasha dhe i kërkoi një armë. I gjori nuk ka pasur asnjë armë, përveç, ndoshta, një thike të dhëmbëzuar për bukë. Kur kaloi koha e mjaftueshme për të harruar këtë ngjarje, së bashku, ne qeshnim me absurditetin e gjithë situatës.

Ndërkohë, në sheshin “Republika” mbaheshin koncerte mosbindjeje si shprehje e sfidës “spontane” të vullnetit popullor. Për të shkuar në punë mua më duhej të kaloja afër sheshit “Republika” . Për fat të mirë, “koncertet” u zhvendosën më vonë, me kohë diku pas mesditës. Kam përballur një ditë një skenë të hapur dhe një grumbull njerëzish me kostume të cilët po vërdalloseshin. Mbaj mend se një mëngjes tjetër hasa me një xhaj, në fakt shumë vital, veshur me rrobat klasike fshatare serbe, me gjithë shajkaçën dhe opingat origjinale, teksa po kërcente mu përballë hyrjes kryesore të Teatrit Kombëtar. I thashë: po çfarë po bën këtu o xhaj, po luan ndonjë film?

Shko më mirë e kujdesu për nipërit dhe familjen sesa që bën këtu budallain! Ai u zhduk në anën tjetër.

Vijon në numrin e ardhshëm të Shtojcës për kulturë

Përktheu nga origjinali: Ben Andoni. Botohet me leje të autorit.

Velimir Ćurgus (1948, Novi-Sad – 11 nëntor 2018, Beograd). Gazetar dhe personalitet i njohur i publicistikës serbe. Drejtor i “Ebart Consulting” që nga viti 2002. Ishte redaktor i kolonës kulturore në gazetën “Politika” nga viti 1988 deri në 1996. Para kësaj, punoi si redaktor dhe botues për tetë vjet në Qendrën Kërkimore dhe Botuese të Rinisë serbe në Beograd. Ai është një nga themeluesit e Shoqatës së Pavarur të Gazetarëve të Serbisë dhe autori i rreth dhjetë librave me prozë dhe ese me temën e kulturës dhe politikës kulturore. Esetë dhe librat e tij janë përkthyer në anglisht, frëngjisht, gjermanisht, spanjisht, polonisht, japonisht dhe disa gjuhë të tjera më të vogla. Ai është autor i disa librave mbi marrëdhëniet me median, politikën dhe kulturën dhe po ashtu hartues i disa projekteve në fushën e kërkimit të mediave dhe kulturës. Velimir Ćurgus ka marrë Çmimin Ndërkombëtar për Ese në “Lettre International”, në Weimar, në vitin 2000. Ishte anëtar i Qendrës serbe – PEN prej vitit 1987. Por, Ćurgus ishte gjithashtu piktor, veçanërisht në llojin e teknikës së kombinuar në letër. Me emrin e tij janë të lidhura pesë ekspozita. Ai ishte edhe autori i dy skenarëve të filmave të shkurtër.

(34) Bambipark ose Bambiland është një park argëtimi për fëmijët në Pozarevac. U ndërtua në vitin 2000, në zonën e qendrës së panaireve. Fillimisht quhej "Bambiland" dhe më pas "u la me argjend" duke u kthyer në "Bambipark". Ajo u ndërtua me fonde nga buxheti i komunës të Pozarevac dhe kompania “Bambi”, atëherë një ndërmarrje në pronësi shoqërore, dhe u inaugurua si pjesë e fushatës zgjedhore presidenciale të Slobodan Milosević. Më pas, ajo u menaxhua nga Marko Milosević, i biri i Slobos, si një pronë private.

(35) Personazhe të njohur të biznesit sllav që u pasuruan shumë veçanërisht gjatë luftës...
 

(36) Ndërtesa e Shtabit të Përgjithshëm (serb. Zgrada Generalštaba) është një ndërtesë ku ka qenë më parë Ministria e Mbrojtjes e Jugosllavisë, përgjegjëse për mbrojtjen e Republikës Federale të Jugosllavisë nga kërcënimet ushtarake të brendshme dhe të jashtme.  Konsiderohej si një kryevepër e arkitekturës së pasluftës, ajo u bombardua dhe u dëmtua rëndë gjatë bombardimit të NATO-s në 1999. Sot, vetëm një pjesë e vogël jo e dëmtuar e ndërtesës përdoret ende nga Ministria e Mbrojtjes e Serbisë.

(37) Raketa Tomahawk është një raketë, e cila përdoret nga toka, deti në distanca të gjata, gjatë gjithë llojeve të moteve, e që përdoret kryesisht nga Marina e Shteteve të Bashkuara dhe Marina Mbretërore e lëshohet nga toka, anijet dhe nëndetëset në operacione sulmi.

(38) Në Jasenovac janë ekzekutuar qindra-mijëra viktima gjatë Luftës së Dytë Botërore në Kampin e Përqendrimit të Jasenovac, i cili ishte i ngritur në këtë vend, në brigjet e lumit Sava, nga shteti i pavarur i Kroacisë (NDH) dhe administrohej nga forcat fashiste Ustaše. Sot, aty, është një monument në formë luleje, që njihet me këtë emër ose më qartë “Lulja e gurtë” (Kameni Cvijet)

(39) Operacioni Reagues (gjermanisht: Unternehmen Strafgericht), i njohur gjithashtu si Operacioni Ndëshkimor ishte bombardimi gjerman i 6 prillit 1941 i Beogradit, kryeqyteti i Mbretërisë së Jugosllavisë, në shenjë hakmarrjeje për grushtin e shtetit që përmbysi qeverinë që kishte nënshkruar Paktin Trepalësh. Bombardimi ndodhi në ditët e para të pushtimit të Boshtit të Boshtit të Jugosllavisë të udhëhequr nga gjermanët gjatë Luftës së Dytë Botërore.

(40) Bashkëshortja e autorit, Natasha.

(41) Baraba – është një fjalë hebraike që daton nga Krishti dhe ka kuptimin e nofkave për hajdutët, maskarenjtë ose larot. Në Bibël (Testamenti i Ri, Ungjilli i Markut), Pontius Pilate u kërkoi njerëzve që të zgjidhnin kë dëshironin të lironin në kryq: Jezu Krishtin ose një plaçkitës, plehrë, një përdhunues dhe një vrasës të quajtur Barabas.

LEXO EDHE: