Borxhi i Llosas

A ishte një rrëfimtar klasik, apo një eksperimentues modern? Një shkrimtar apo një gazetar? Një politikan apo një ëndërrimtar? Kot shtrojmë këso pyetjesh, përpara instinktit të tij të fortë për fiksionin. Llosa shkroi sikur donte të shpëtonte diçka, sikur të kishte një borxh ndaj shtypjes së njeriut, siç kemi secili një borxh për të lënë një shenjë, një gjurmë, për vete e për të tjerë

Loja e letrave, dhe loja e artit, ekziston përherë si kërkesë imanente e qenies. Dikush e quan dhunti të qenies, dikush e quan prani, por pajtohen se ajo është e dimensionit shpirtëror, një prani a dhunti shpirtërore. I biri i Perusë, Mario Vargas Llosa, bartësi i një shpirti që s’gjente dot paqen, u kthye në rrëfimtarin e epokave të errëta dhe ëndrrave të pamundura. Loja e letrave dhe artit të tij zuri tharm në labirintin njeri dhe e manifestoi atë në gjuhën, fjalën, shkrimin. 

Por gjuha e letrave aq sa është vetë qenia, është njëkohësisht edhe instrument, dhe që shpesh di të prekë të padukshmen. Kështu lexohet edhe letërsia e shkrimtarit që shkroi kronikën e lirisë e të dhimbjes latine. Një lumë që buroi mes Andeve, rrodhi nëpër pyjet tropikale për t’u derdhur përfundimisht në ujërat e letrave botërore. Letërsia e Llosas përshkoi kazermat ushtarake ku disiplina është maskë e dhunës, qytetet ku qentë lehin për shpirtin e zënë rob dhe diktaturat ku fjala është më e rrezikshme se plumbi. “Qyteti dhe qentë”, “Bisedë në Katedrale”, “Festa e cjapit” – këto nuk janë sall romane, por rrëfime të një epoke e cila u mundua ta kuptojë veten në një pasqyrë të ndryshkur e të copëzuar.

Duket sikur Llosa shkroi për ta shpëtuar dinjitetin e njeriut përballë makinerisë së pushtetit, ose mbase për ta shpëtuar të vërtetën, atë të vërtetë që rrezikon të zhduket siç zhduket tymi i cigares. Mund të jetë se shkrimtari nuk pretendon asnjëherë të shpëtojë asgjë, ama bash asgjë pos vetes, atëherë kur rreket në terrin e natës a në terrin e shpellës së vet dhe të vetmin shpëtim ka shkrimin. Mbase, ai pavetëdijshëm bëhet dëshmitar i një kohe, një historie të cilën të tjerët kanë frikë ta rrëfejnë. Këtë bëri Llosa, zgjodhi të krijojë rrëfime e storje që krijojnë pamje e situata të kaosit. Zgjodhi të kuptojë labirinthin njeri.

A ishte një rrëfimtar klasik, apo një eksperimentues modern? Një shkrimtar apo një gazetar? Një politikan apo një ëndërrimtar? Kot shtrojmë këso pyetjesh, përpara instinktit të tij të fortë për fiksionin. Llosa shkroi sikur donte të shpëtonte diçka, sikur të kishte një borxh ndaj shtypjes së njeriut, siç kemi secili një borxh për të lënë një shenjë, një gjurmë, për vete e për të tjerë.

Por Vargas Llosa nuk është vetëm një gjuhë në një faqe letre. Ai është zëri që kundërshtoi, që jehoi kur të tjerët heshtën. Shkrimtari që kandidoi për president, duke pohuar se fjala ka më shumë fuqi se sa pushteti – përtej më shumë. Ai ishte i thellë, i lirë, i rreptë. Shkrimtari me kurorën e Çmimit Nobel mbi kokë. Njeriu që e mësoi se rruga drejt lirisë është gjithnjë e vetmuar. Njeriu që na mësoi se letërsia aq sa është strehë individuale, është dhe armë, dhe urë. Se ai që nuk ka frikë nga e vërteta, mund të ndezë një fener në terr dhe se fjalët e thëna në kohë të errëta, ato fjalë që thuhen pa frikë, japin shpresë për liri. Dhe ngjan që ky është misioni i letërsisë së tij: të banojë e të na mësojë si të banojmë në liri.

© KOHA Ditore