Blasfemia dhe islami

Pyetja e parë që shtrohet kur bëhet fjalë për blasfeminë është definicioni dhe funksioni i saj. Blasfemia gjithmonë ka ngelur e padefinuar plotësisht dhe vështirë e përcaktuar. Ky nuk është rast vetëm në islam, por edhe në krishterim dhe judaizëm. Shenjë kryesore e blasfemisë është sulmi i dhunshëm dhe përbuzës mbi themelet e fesë, me anë të të cilave sulme fyhen ndjenjat e besimtarëve që i përkasin asaj feje

Qasjen time lidhur me këtë temë do ta filloja me qëndrimin përgjithësues se e drejta klasike islame për blasfeminë dhe apostazinë e ka paraparë dënimin me vdekje. Literatura juridike dhe burimet e fihkut, te të gjitha methhebet, nuk lënë kurrfarë dyshimi për këtë dënim. Mirëpo, përkundër konsistencës së veçantë lidhur me këtë çështje, dënimi me vdekje për apostazinë është kontrovers dhe për këtë ekzistojnë mendime të ndryshme qysh nga kohët e mëhershme të islamit. Ideja ime themelore lidhur me këtë debat mbështetet në premisën se dënimi me vdekje për apostazinë është i gabuar dhe se një vendim i tillë është në konflikt eksplicit me thirrjen e Kuranit mbi lirinë në besim. Mendoj se njëra prej mënyrave të zgjedhjes së këtij konteksti është dallimi midis apostazisë dhe blasfemisë nga njëra anë dhe të veçuarit e aspektit religjioz të apostazisë nga aspekti politik nga ana tjetër, për shkak se kjo ka qenë arsyeja bazë për rekomandimin e dënimit me vdekje në epokën e mëhershme të islamit.

Sulmi i dhunshëm dhe përbuzës mbi themelet e fesë

Pyetja e parë që shtrohet kur bëhet fjalë për blasfeminë është definicioni dhe funksioni i saj. Blasfemia gjithmonë ka ngelur e padefinuar plotësisht dhe vështirë e përcaktuar. Ky nuk është rast vetëm në islam, por edhe në krishterim dhe judaizëm. Madje kjo është vështirë të bëhet, sepse në veprat e fikhut, blasfemia është trajtuar si nëntip i apostazisë dhe kjo çështje gjithmonë është shfrytëzuar në kapitujt që kanë pasur të bëjnë me apostazinë. Shenjë kryesore e blasfemisë është sulmi i dhunshëm dhe përbuzës mbi themelet e fesë, me anë të të cilave sulme fyhen ndjenjat e besimtarëve që i përkasin asaj feje. Në këtë bazë, blasfemia mund të dallohet nga apostazia, ngase kjo e fundit mund të bëhet pa sulme përbuzëse dhe pa sakrilegj. Në përgjithësi ulemaja e ka karakterizuar blasfeminë si nëntip të apostazisë, duke vlerësuar se gjithsecili që bën blasfemi i fyen bazat e besimit dhe me këtë në mënyrë të pashmangshme e përjashton besimin e tij. Ky qëndrim gjithsesi që është i saktë, por blasfemia patjetër duhet të definohet dhe të trajtohet në veçanti për shkak të jomyslimanëve, të cilët mund ta bëjnë ndonjërin nga mëkatet e lartpërmendura, por jo edhe të tjerët.

Sipas “Encyclopedia of Religion and Ethics” (II, 672), blasfemia në islam e paraqet një nocion të gjerë i cili përfshin në vete “të gjitha dëshmitë, me anë të të cilave manifestohet mospërfillja ndaj Allahut, emrave të tij, atributeve, ligjeve, urdhëresave dhe ndalesave…Një shembull prej këtyre është: nëse myslimani thotë se është e pamundur që Allahu të dëgjojë apo të shohë, apo që Allahu nuk është i amshueshëm, apo se nuk është i vetmi (Vahid). Gjithashtu çdo përqeshje apo tallje me profetin Muhammed apo me cilindo nga profetët e Zotit, në Islam gjithashtu vlerësohet si blasfemi”. Pra, vërehet qartë se në citatin e lartpërmendur, blasfemia është përshkruar gjerësisht apo se në të përfshihen një mori konceptesh. Në të nuk është bërë distinkcioni i qartë midis blasfemisë dhe koncepteve të tilla, siç janë apostazia (ridde), herezia (zendeka) dhe mohimi i islamit (kufr). Është interesante se në judaizëm ka përpjekje që blasfemia të kufizohet në mënyrën që ajo nuk e përfshin në vete mohimin e zakonshëm të besimit. Identike me këtë, edhe në jurisprudencën bashkëkohore blasfemia nuk përfshin në vete mohimin e zakonshëm të besimit.

Përpjekja që blasfemia të vështrohet si qasje e veçantë siç edhe e pamë, së pari mbështetet në faktin se ajo në vete përmban fyerjen dhe urrejtjen, që do të thotë se nuk duhet të jetë rast tjetër kur bëhet fjalë për format e tjera të mosbesimit (kufr). Po ashtu, blasfemia mbështetet në parimet se me anë të saj fyhen ndjenjat e besimtarëve. Pra, duket se në të shumtën e rasteve blasfemia përmban në vete apostazinë, ndërkaq kjo e fundit nuk mund të shndërrohet në blasfemi, veçmas kur bëhet fjalë për braktisje të zakonshme të besimit, që në vete nuk përmban kurrfarë sakrilegji apo fyerje të Zotit. Prandaj mund të thuhet se blasfemia, kur bëhet fjalë për besimtarin mysliman e përfshin edhe apostazinë, sepse jomyslimani sipas definicionit nuk mund të bëjë shkelje apostazie në islam. Në anën tjetër, blasfemi mund të bëjnë si myslimanët, po ashtu edhe jomyslimanët. Megjithatë, veprat dhe fjalët duhet të jenë në mënyrë eksplicite fyese dhe të dhunshme ndaj ndjenjave fetare të myslimanëve, nëse dëshirohet që ato të kualifikohen si blasfemi. Jomyslimani nuk mund të blasfemojë nëse e propagandon doktrinën fetare, e cila është në kundërshtim me besimin islam dhe me parimet fetare të islamit. Për shembull, mësimi i krishterë mbi Isahun a.s. (Jezusin) si bir i Zotit mund të vlerësohet si blasfemi kundër islamit, sepse një mësim i tillë ndodhet në kundërshtim, në kontradiktë të qartë me tekstin e qartë kuranor, ku thuhet se Zoti nuk ka pasardhës (Kur’ani, CXII:3). Mirëpo, pasi mësimi i lartpërmendur është pjesë përbërëse e besimit të krishterë, dhe se ai mësim nuk e ka për qëllim fyerjen e myslimanëve dhe të ndjenjave të tyre fetare, një mësim i tillë nuk paraqet akt blasfemie. Në kundërshtim me këtë, kur myslimani blasfemon, ai njëkohësisht e mohon edhe besimin e tij. Një qëndrim të tillë e  ndajnë shumica e ulemasë dhe disa prej tyre janë të mendimit se lidhur me këtë çështje ekziston edhe konsensusi i përgjithshëm (ixhma).

Çështje tjetër që juristët e shqyrtojnë ka të bëjë me dilemën se a duhet që jomyslimani (dhimmi)  të trajtohet ndryshe prej myslimanit, kur është fjala për blasfeminë, më pastaj a mund të jetë dënimi i njëjtë për këtë mëkat si për burrat, si për femrat, dhe se a duhet të trajtohet fyerja e grave dhe as-habëve të profetit Muhammed a. s. si fyerje e vetë profetit?

Herezia dhe perspektiva e lirisë së shprehjes në shtetet myslimane

Herezia është koncept paralel që e hasim në literaturën mbi mosbesimin (kufr). Marrë në përgjithësi, heretikë (zendeka) janë të gjithë individët që shtiren se kinse janë myslimanë, madje si shembull më i mirë i heretikëve merret qëndrimi i tyre gjatë jetës së profetit Muhammed a. s. kur ata me qëllim e kanë fshehur besimin e tyre të vërtetë, duke u sjellë me dyfytyrësi (munafikun). Hipokritët, në thelb, i përhapin gënjeshtrat dhe mashtrimet midis besimtarëve. Kuptimi dhe definicioni preciz i herezisë (zendeka) akoma nuk është përcaktuar. Mirëpo, sipas mendimeve të ndryshme, duke përfshirë edhe implikimet e komploteve kundër përfaqësuesve sundimtarë, lemaja e ka caktuar qëndrimin e rreptë kur është fjala për dënimin për herezinë (zendeka).

Në shumë kushtetuta të shteteve moderne myslimane janë aprovuar dispozita të cilat e konfirmojnë lirinë e fjalës dhe të besimit, si bazë të së drejtës së qytetarëve. Edhe pse është fakt se shumica e këtyre dispozitave dhe e deklaratave janë krijuar dhe janë inspiruar nga modelet perëndimore, përpjekjet kanë qenë të tilla që gjithçka të jetë në harmoni me orientimet e Kuranit dhe synetit, që në njërën anë e ndalojnë dhunën në besim, ndërsa në anën tjetër prej individit kërkojnë që të jetë pjesëmarrës aktiv i vendosur në kërkim të integritetit moral dhe të së vërtetës. Të gjithë ata me të cilët kanë të bëjnë këto norma islamike e gëzojnë të drejtën e plotë të lirisë së shprehjes, por prej tyre kërkohet gjithashtu që duhet ta kenë parasysh se kufizimet janë të domosdoshme, pasi që me anë të tyre sigurohet gëzimi me përgjegjësi i kësaj lirie dhe me anë të këtyre kufizimeve mbrohet keqpërdorimi i lirisë së shprehjes. Dispozitat kushtetuese moderne për të drejtat bazike konceptualisht janë të besueshme dhe të vlefshme, por ato assesi nuk mund të jenë të kënaqshme kur është fjala për implementimin e tyre. Përjetësimi i dispozitave ligjore për liritë qytetare akoma nuk është arritur që të bëhet në shumicën e vendeve myslimane, prandaj ato duhet që të inkorporohen si pjesë e së drejtës dhe e ligjeve të zbatueshme në këto vende. Gjithashtu ekziston nevoja e ndërmarrjes së masave të reja, me anë të të cilave do të zgjerohej kuptimi thelbësor i lirisë së shprehjes.

Liria e shprehjes është temë bazë e përmbajtjes demokratike të cilitdo ligj apo kushtetutë dhe se progresi në këtë fushë është treguesi më i mirë se sa reprezentuese është qeveria e caktuar. Për artikulimin e qasjes ligjore islame në lidhje me dinjitetin njerëzor dhe të drejtat e njeriut, sikurse dhe për obligimet dhe përgjegjësitë e tyre, pa dyshim se është e domosdoshme përpjekja për angazhim dhe përkushtim social. Shpërblimi do të duket në faktin nëse veçoria dhe kultura myslimane do ta gjejnë shprehjen e saj në sferat ligjore dhe politike të shteteve moderne kombëtare.    

Marrë nga libri “Freedom of Expression in Islame” Cambridge, Islamic Text Society, 1997  Mohammad Hashim Kamali (1944) është drejtor gjeneral i Institutit Ndërkombëtar për Studimet Progresive Islame (IAIS) në Kuala Lumpur.  Përgatiti: Skënder Latifi