Një seri ngjarjesh serioze dhe të rralla që ndodhën gjatë vitit 2022.
1. Vlera e kompanisë Apple
Në janar, vlera e Apple-s për pak kohë arriti në 3 trilionë dollarë, duke e bërë atë kompaninë e parë të tregtuar publikisht që e bën këtë. Vlera e saj ka rënë që atëherë, pasi ajo dhe kompanitë e tjera përballen me një ekonomi të rrëmujshme që ende po lëkundet nga efektet e pandemisë COVID-19 dhe inflacioni rekord. Apple ishte gjithashtu kompania e parë që u vlerësua në 1 trilion dollarë në vitin 2018, dhe 2 trilionë dollarë në vitin 2020.
2. Formimi i yjeve në sistemin diellor
Shkencëtarët mund të shpjegojnë për herë të parë se çfarë shkaktoi formimin e yjeve në Rrugën e Qumështit, sipas një punimi të botuar në “Nature” në muajin janar. Studiuesit kanë shpjeguar se një reaksion zinxhir i supernovave rreth 14 milionë vjet më parë çoi në krijimin e një flluske 1000 vjet dritë të gjerë, në qendër të së cilës shtrihet galaktika jonë. Megjithëse shkencëtarët e dinin se kjo flluskë ekzistonte, ata zbuluan kohët e fundit se të gjitha rajonet lokale formuese të yjeve ulen në sipërfaqen e saj, sepse reaksioni zinxhir largoi pluhurin dhe gazin e nevojshëm për të prodhuar yje të reja në skajet e flluskës.
3. Modelja me sindromën Down
Modelja portorikane, Sofía Jirau, është gruaja e parë me sindromën Down që bëhet modele e Victoria's Secret. Ajo shfaqet në fushatën reklamuese të kompanisë së modës “Love Cloud”, e cila thekson diversitetin dhe përfshirjen.
4. Mikroplastika në gjakun e njeriut
Një studim i publikuar në mars në “Environment International” ka zbuluar se ka mikroplastikë në gjakun e njeriut. Rreth gjysma e pjesëmarrësve në studim kishin polietileni tereftalat - polimer i përdorur në shishet e ujit dhe në ambalazhet e ushqimit, mes gjërave të tjera të përditshme - në qarkullimin e tyre të gjakut. Shkencëtarët kishin vërtetuar më parë se njerëzit janë të ekspozuar ndaj grimcave mikroskopike të plastikës përmes ushqimit që hanë, ujit që pinë dhe ajrit që thithin.
5. Akulli i madh shembet në Antarktidën Lindore
Akulli Conger u shemb në mes të marsit, kolapsi i parë i tillë në pjesën lindore të Antarktidës që kur satelitët filluan të regjistronin aktivitetin atje në vitin 1979. Copëtimi i akullit prej 450 miljesh katrore ndodhi më shpejt sesa pritej, sipas ekspertëve dhe në një pjesë të kontinentit që konsiderohet më pak i ndjeshëm ndaj efekteve të ndryshimeve klimatike.
6. Fotografia e vrimës së zezë në Rrugën e Qumështit
Në maj shkencëtarët kanë zbuluar imazhin e parë të Shigjetarit A*, një vrimë e zezë në qendër të galaktikës sonë. Ishte rezultat i një përpjekjeje ndërkombëtare të njohur si projekti i teleskopit të horizontit të ngjarjeve. Në vitin 2019, i njëjti ekip shkencëtarësh e ka zbuluar imazhin e parë të një vrime të zezë në qendër të galaktikës M87, e cila është 1500 herë më e madhe se Shigjetari A*.
7. Gjyqtarja në ndeshjen e meshkujve
Stéphanie Frappart e Francës u bë gjyqtarja e parë femër në një ndeshje të Kupës së Botës për meshkuj, kur ajo drejtoi një ndeshje mes Kosta-Rikës dhe Gjermanisë në Katar muajin dhjetor. Kjo ishte gjithashtu ndeshja e parë e Kupës së Botës për meshkuj që kishte një ekip gjyqtarësh vetëm femra: ndihmësit e zonjës Frappart ishin Neuza Back nga Brazili dhe Karen Diaz Medina nga Meksika.
8. Një ekran i mëndafshit
Një ekran mëndafshi i fytyrës së Marilyn Monroe nga Andy Warhol, “Shot Sage Blue Marilyn”, ka arritur 195 milionë dollarë në një ankand të Christie's në maj, duke thyer një rekord të vendosur në vitin 2017 nga një pikturë e Jean-Michel Basquiat si çmimi më i lartë i paguar për një vepër arti amerikane e shitur në ankand.
9. Sateliti i Koresë së Jugut
Koreja e Jugut ka lëshuar me sukses një satelit duke përdorur raketën e saj Nuri, të ndërtuar nga Instituti i Kërkimeve të Hapësirës Ajrore të qeverisë dhe kompanitë vendëse. Ngjarja çoi në një epokë të re ambicioze hapësinore për vendin dhe ishte një pikë grumbullimi e krenarisë komunale. Koreja e Jugut synon të ulë një anije kozmike në Hënë deri në vitin 2030.
10. Eutanazia në Itali
Në qershor, Federico Carboni, një burrë 44-vjeçar i paralizuar për 12 vjet pas një aksidenti trafiku, u bë personi i parë në Itali që bën vetëvrasje të asistuar ligjërisht. Në vitin 2019, gjykata më e lartë e Italisë vendosi se vetëvrasja e asistuar është e ligjshme në rrethana të caktuara, çështje e debatuar gjerësisht në një vend kryesisht katolik romak.
11. Zbulimi i baktereve që shihen me sy
Në një studim të botuar në qershor në revistën “Science”, studiuesit identifikuan ekzistencën e një bakteri që mund të shihet pa mikroskop, duke përmbysur narrativin e pranuar shkencor se bakteret janë me natyrë mikroskopike. Mesatarisht, specia Thiomargarita magnifica rritet në rreth 9000 mikronë në gjatësi. Megjithëse Thiomargarita magnifica u zbulua fillimisht në vitin 2009 në një pyll rizofor të Karaibeve, studiuesve iu desh kohë për të përcaktuar se ishte një specie bakteri për shkak të madhësisë së saj befasuese.
12. Humbjet e Facebookut
Meta, kompania mëmë e Facebookut, raportoi në korrik rënien e saj të parë të të ardhurave që kur kompania u bë publike 10 vjet më parë. Kompania e mediave sociale, dikur një mrekulli e Wall Street-it, kohët e fundit ka kërkuar ta rikrijojë veten si një lojtar i fuqishëm në përvojën gjithëpërfshirëse 3-D të njohur si metaverse. Por është përballur me një bazë përdoruesish në rënie, teksa po përballet me më shumë konkurrencë nga aplikacione si TikToku.
13. Emërimi i grave në Vatikan dhe Al Azhar
Për herë të parë tri gra u emëruan në një komitet të Vatikanit që këshillon Papa Françeskun për kandidatët për peshkopë në Kishën Katolike. Dhe në Egjipt, Xhamia Al Azhar emëroi një grua si këshilltare të imamit të madh, sheikh Ahmed el-Tayeb, e para në historinë 1000-vjeçare të institucionit islamik.
14. Më shumë amerikanë pinë marihuanë sesa cigare
Një raport i “Gallupit” i publikuar në gusht zbuloi se më shumë amerikanë pinë marihuanë sesa cigare për herë të parë në rekord. Rreth 16 për qind e amerikanëve të anketuar kanë thënë se aktualisht pinë marihuanë, më shumë se ata që raportuan se pinin cigare. Përdorimi i cigareve ka vazhduar të bjerë që nga kulmi i tij gjatë mesit të viteve 1950, kur 45 për qind e amerikanëve raportuan se pinin duhan.
15. Katolikët shumicë në Irlandën e Veriut
Sipas numrave të regjistrimit të publikuar në shtator, më shumë katolikë jetojnë në Irlandën e Veriut sesa protestantë për herë të parë që nga krijimi i territorit të Mbretërisë së Bashkuar më shumë se një shekull më parë – ndryshim që ka shkaktuar zhurma për një referendum të mundshëm për ribashkimin e Irlandës.
16. Thyerja e shkopit mbretëror
Në Britani, thyerja simbolike e shkopit të zyrës u transmetua për herë të parë në televizion gjatë shërbimit të përkushtimit të Mbretëreshës Elizabeth II, 11 ditë pas vdekjes së saj në shtator. Për të nënkuptuar fundin e mbretërimit të mbretëreshës, Lordi Chamberlain theu shkopin që përfaqësonte sundimin e saj.
17. Biçikleta fluturuese
Një start-up japonez demonstroi Hoverbike-in e tij në fluturim për herë të parë në shtator në panairin e automjeteve në Detroit. Xturismo hoverbike, biçikletë fluturuese që mund të qëndrojë lart për 40 minuta, do t’ia kthejë blerësit më shumë se gjysmë milioni dollarë. Planet për një motoçikletë elektrike më të përballueshme, me vlerë 50 mijë dollarë do të vihen në funksion.
18. Përplasja e satelitit me asteroid
NASA lëshoi qëllimisht një anije kozmike drejt një asteroidi në shtator, duke ndryshuar trajektoren e asteroidit në një mision provë që ka implikime për asteroidet e ardhshme që mund ta kërcënojnë Tokën. Testi i ridrejtimit të dyfishtë të asteroidit, ose DART, ishte “testi i parë i mbrojtjes planetare” të planetit, sipas NASA-s.
19. Franca dërgon gaz në Gjermani
Për herë të parë Franca po dërgon gaz natyror direkt në Gjermani në këmbim të energjisë elektrike. Të dy vendet po ndihmojnë njëra-tjetrën, pasi Rusia ndërpreu furnizimin e saj me gaz në Evropë, në atë që kritikët thonë se është ndëshkim për sanksionet e Perëndimit pas pushtimit të Rusisë në Ukrainë.
20. Mbetjet e neandertalëve zbulohen në Rusi
Shkencëtarët kanë zbuluar mbetjet e para të njohura të një klani Neandertal në një shpellë në Rusi, sipas një studimi të botuar në revistën “Nature” në tetor. Gjetjet kanë çuar në një nga studimet më të mëdha gjenetike të një klani Neandertal - duke përfshirë një baba dhe një vajzë - deri më sot. Shkencëtarët besojnë se ky grup prej rreth 11 Neandertalësh ka të ngjarë të ketë vdekur në të njëjtën kohë 54 mijë vjet më parë, ndoshta nga uria.
21. Kryeministri i parë me ngjyrë në Britani
Rishi Sunak ka lindur në Anglinë Jugore nga prindër që emigruan nga Afrika Lindore koloniale britanike. Gjyshërit e tij ishin nga rajoni Punjab i Indisë. Në tetor ai hyri në histori si personi i parë me ngjyrë që u bë kryeministër i Britanisë. Ai është gjithashtu personi i parë i besimit hindu në atë zyrë - dhe mund të jetë edhe kryeministri i parë që vjen në këtë detyrë me më shumë pasuri se familja mbretërore britanike. Sunak, ish-bankier dhe gruaja e tij, babai i të cilit bashkëthemeloi kompaninë e teknologjisë së informacionit “Infosys”, vlerësohet se vlejnë rreth 870 milionë dollarë. Pasuria e mbretëreshës së ndjerë Elizabeth II vlerësohej në rreth 440 milionë dollarë, sipas Listës së Pasur të “Sunday Times”. Sunak ishte kancelar i Thesarit nën udhëheqjen e Boris Johnsonit. Ai e zëvendësoi Liz Truss, kryeministren që shërbeu vetëm 44 ditë.
22. Kupa e Botës për herë të parë në Lindjen e Mesme
Kupa e Botës 2022 u mbajt në Katar, e para për vendin dhe për Lindjen e Mesme. Kjo është edhe Kupa e parë Botërore që zhvillohet në dimër në hemisferën veriore. Katari shpenzoi miliarda dollarë për ndërtimin e objekteve dhe për përmirësimin e infrastrukturës së tij përpara ngjarjes.
Përgatiti: Blerta Haxhiu
