“Të gjashtët kundër Turqisë” në Prishtinë: Frika (s’)fitoi

Kur jeni frikësuar për të fundit herë? A jeni frikësuar ndonjëherë për jetën tuaj? Ia keni mbathur apo keni luftuar?

“Të gjashtët kundër Turqisë” me tekst të Jeton Nezirajt, nën regji të Blerta Nezirajt, produksion i “Qendrës Multimedia” të Prishtinës, është rrëfim për guximin. Për njerëzit në hall, për të cilët – përveç kur shërbejnë për klika – kryesisht heshtet. 

E, më 2018, gjashtë persona u arrestuan në Kosovë dhe u ekstraduan në Turqi, me dyshimin se ishin pjesëtarë të lëvizjes së Fetullah Gülenit, i cili akuzohet se nxiti grusht shtetin kundër regjimit të Erdoganit në vitin 2016.

Më e rëndësishmja, “Të gjashtët kundër Turqisë" është një rrëfim për luftën për pushtet, marrëdhëniet e pushtetit, abuzimin me pozitën, brishtësinë e demokracisë e cila qysh në Greqinë antike ka rënë në qorrsokakët e autokracisë. Prandaj titulli parafrazon dramën e Eskilit ”Të shtatë kundër Tebës”. 

Jeton Neziraj ka shkruar dramë frymëzuese satirike në të cilën, në tre akte – “Fragmente të jetës në Stamboll”, "Fragmente të grusht shtetit të dështuar, “Fragmente të historisë së rrëmbimit me marrëveshje paraprake“ – përshkruan sfondin e vetë ngjarjes rreth ekstradimit të shtetasve turq nga Kosova, duke i konsideruar ata si të pafajshëm dhe të arrestuar padrejtësisht.

Jetoni përdor metodën e sprovuar me të cilën artisti ka të drejtë t’i quajë personazhet realë si të trilluar, ndonëse çdo ngjashmëri me ta është e qëllimshme, në kuptimin e provokimit karakteristik të teatrit politik bashkëkohor.

Futja në përdorim e personazheve si Karagjozi dhe Haxhivati, për të cilët legjenda thotë se u ekzekutuan me urdhër të Sulltanit, për t’u bërë shenjë mbrojtëse e teatrit turk të hijeve, nismon interpretimin se shpirti i popullit nuk thyhet dot, se arti është një realitet më i lartë sesa vullneti i sundimtarit a i perëndive, në rastin e tregimit grek për Tebën. 

Nivel i veçantë tërheqjeje dhe madje absurditeti i gjithë persekutimit të terroristëve të dyshuar është se në mesin e tyre është edhe macja Zoja, e cila në mënyrë të veçantë e përjeton dhe përfaqëson botën e njerëzve. Është fort emocionuese marrëdhënia e saj me Emelin, vajza babai i së cilës, mësues kimie, është një nga të arrestuarit dhe të ekstraduarit. 

Me çmimin e pamundësisë për të ndjekur tërësinë e rrëfimit, me ndërrim skenash në rafal dhe vazhdueshëm ku aktorët ndryshojnë rrjedhën e ngjarjes, Blerta Neziraj arrin një nivel edhe më të lartë satire dhe absurditeti në shfaqje. Rrit ndjenjën e përhumbjes kur bëhet fjalë për individë në kaosin e ngjarjeve të caktuara politike.

Regjia është edhe më fragmentare sesa teksti, duke e bërë lojën të ngjeshur. Dua të them të gjallë e të çmendur për nga kreativiteti, aq sa estetika e saj, pos te kukullat (që u japin aktorëve të mrekullueshëm një angazhim shtesë) është shumë afër teatrit të kërcimit dhe të lëvizjes (koreografia e Gjergj Prevazi).

Kostumografi Blagoj Micevski realizoi kostume po aq të “çmendura” të cilat personazhet, pra njerëzit që portretizojnë, herë i shndërrojnë në tullumbace, herë në peshq. Në një moment, maskat e Erdoganit dhe Gülenit shumohen në maskat e Trumpit, Putinit, Netanyahut, Orbanit, duke “mjegulluar” se sa lehtë njerëzit mund të bien nën “tonën dhe të tyren”.

Mbase skena kryesore është ajo e shkruara. Jeta bën regji. Apo siç thuhet në skenë prej aktorëve – në sojin dokumentar a la (Oliver)Frljiq / (Andras) Urban – për nevojat e shfaqjes, me audicione janë angazhuar disa aktorë turq, të cilët kanë ikur “me listë” prej kastës. Jo fill. Dolën njëri pas tjetrit. 

Kur sot guximi qytetar është i rrallë, edhe më e rëndësishme është ndonjë deklaratë e herëpashershme e lirisë (artistike). Frika fiton!?

Marrë nga dnevnik.rs. Përktheu: KOHA