“Tate Modern” ndryshoi Londrën, 25 vjet pas themelimit përballë krizës

Nata e hapjes në “Tate Modern”, në majin e 25 vjetëve më parë, ishte festë e atij lloji që përcakton një epokë. Yjet e botës së artit dhe politikës, përfshirë kryeministrin Tony Blair, ishin të pranishëm. Të gjithë ishin zbehur nga një merimangë gjigante – skulptura e Louise Bourgeois – e vendosur në korridorin e gjerë dhe të mbushur mbi “Turbine Hall”.

Për Alex Beard, momente të veçanta të gëzueshme bien ende në sy, por jo vetëm nga mbrëmja e hapjes.

“Ishte një natë e jashtëzakonshme, por më kujtohet më qartë kur mëngjesin e 12 majit ecja jashtë shumë herë pranë dyerve dhe pashë njerëz të rreshtuar rreth ndërtesës. Fola me personin e parë në radhë, i cili më tha se kjo ishte diçka që ata kishin pritur gjatë gjithë jetës së tyre”, ka kujtuar Beard, i cili ishte zëvendësdrejtor i “Tate” atë kohë.

“Mbretëresha e kishte hapur zyrtarisht ndërtesën me fjalët: Unë e shpall ‘Tate Modern’ të hapur”, ka shtuar Beard. Kjo ishte thjesht “Tate Modern”.

“Galeria e fundit e propozuar për Londrën ishte në vitin 1936, kështu që kjo mori shumë kohë për t’u bërë”, ka thënë Beard, i cili tani drejton Shtëpinë Mbretërore të Operës.

Kishte shqetësime për financimin dhe për një moment zbuluam azbest në Sallën e Turbinave, por pasaktësia më spektakulare qe në projeksionin e biznesit për vitin e parë.

“Menduam se mund të kishte dy milionë vizitorë dhe ishte më shumë se dyfishi i kësaj”, ka thënë ai.

Javën e kaluar galeria, e ndërtuar me tulla të një ish-termocentrali në bregun jugor të lumit, zbuloi planet për të shënuar përvjetorin e saj me një “fundjavë ditëlindjeje” ngjarjesh. Me këtë rast do të organizojë një festë me art vizual, muzikë dhe performanca live nga 9 deri 12 maj dhe do të mund të ndiqen falas nga publiku.

Merimanga e Bourgeois do të rikthehet siç ishte në vitin 2007 dhe për nder të një çerekshekulli plot ngjarjesh, një shteg prej 25 veprash arti po instalohet rreth galerive duke shfaqur monumente të artit modern si imazhet e Andy Warhol, të Marilyn Monroe, si dhe “Lobster Telephone” të Salvador Dalit.

Historiani i artit, Tim Marlow, drejtor dhe shef ekzekutiv i Muzeut të Dizajnit, mendon se festa është e shumëfishtë. 

“’Tate Modern’ ka ndryshuar krejtësisht fytyrën e muzeve të Londrës. Ne nuk kishim një muze të veçantë për artin modern dhe ai fitoi shumë shpejt statusin, së bashku me ‘Moma’ (Muzeun e Artit Modern në New York) dhe ‘Pompidou’ (në Paris), edhe nëse ka disa pyetje në lidhje me koleksionet e tij”, ka thënë ai.

Marlow beson se “Tate” është gjithçka që donte të ishte,  megjithëse origjinali “Tate Britain” në anën tjetër të lumit mund të ketë vuajtur në kurriz të tij.

Era e ftohtë e marsit sjell lajme të kthjellëta. “Tate”, organizata vartëse, tani është në diskutime serioze për mbijetesë me Departamentin për Kulturë, Media dhe Sport. Po mbështetet në qeverinë qendrore që shpreson t’i vijë në shpëtim derisa kërkon një “model të qëndrueshëm financiarisht”. Raporti i fundit vjetor zbulon se administratorët kanë miratuar një buxhet deficiti për këtë vit financiar.

Pra derisa “Tate Modern” mund të ketë pasur vend të lartë në renditjen vjetore për atraksionet britanike të vizitorëve, sipas publikimeve të së premtes, ajo përballet me një dilemë. Katër galeritë e “Tate” së bashku, kanë humbur 2.7 milionë vizitorë për pesë vjet, sipas shifrave të Shoqatës së Atraksioneve Kryesore të Vizitorëve.

“Tate Modern” është në vendin e katërt me 4.6 milionë vizitorë, tre për qind më pak se vitin e kaluar dhe 25 për qind më ulët sesa në vitin 2019. Vetëm “Windsor” dhe Muzeu i Historisë Natyrore shtrihen midis tij dhe Muzeut Britanik, sërish në vendin e parë. Fqinji i saj lart lumit, “Southbank Centre” që gjithashtu feston 25-vjetorin, qëndron pak më prapa, në vendin e pestë.

Derisa disa atraksione të tjera u kthyen në nivelet e vizitorëve para pandemisë faqja origjinale “Tate Britain” është ende në rënie me 32 për qind në vitin 2019, megjithëse pak ka më shumë se vitin e kaluar. Diskutimet financiare dhe shifrat e vizitorëve vijnë pas raporteve të fundit që përshkruajnë planet për të ulur numrin e personelit me 7 për qind.

Drejtori i “Alva”, Bernard Donoghue, dyshon se “’Tate’ ka qenë shumë e varur nga vizitorët jashtë shtetit” dhe se kështu po goditet nga mungesa e dukshme e turistëve kinezë që nga pandemia.

“Tate” thekson se 2019-a ishte vit rekord pasi “Tate Modern” e rrëzoi Muzeun Britanik nga vendi i parë në Britani për herë të parë në nëntë vjet, në sondazhin vjetor të “Art Newspaper” për muzetë dhe galeritë ndërkombëtare. Suksesi ishte më së shumti për shkak të tërheqjes së ekspozitës së mirënjohur të Picassos të vitit 2018.

Alison Cole, ish-redaktore e “Art Newspaper”, që tani drejton Njësinë e Politikave Kulturore, beson se rinovimi – dhe paratë për ta kryer atë – tani janë jetike. “’Tate’ nuk është i vetmi institucion që përballet me këto çështje dhe duhet të menaxhojë shumë vende për sa i përket tërheqjes së vizitorëve”.

“Është e vështirë të gjallërosh vazhdimisht veten; tani është një çështje ripërtëritjeje. Shumë institucione po e ndiejnë moshën e tyre që nga zgjerimi i madh i muzeut në fillim të mijëvjeçarit, jo vetëm për sa i përket përkeqësimit të ndërtesave, por edhe në moralin e stafit kur financat janë të ulëta”, ka thënë ajo.

Cole do të donte të shihte një ndryshim të përkohshëm në mënyrën se si shpërndahen fondet e lotarisë, në një përpjekje “për të ndihmuar këto organizata të mëdha të vendosin veten në një bazë të qëndrueshme”.

Galeria e parë “Tate” në “Millbank” u themelua në vitin 1897 nga Sir Henry Tate për të mbrojtur artin britanik. Larg aksionit në një zonë rezidenciale dhe me një koleksion të kufizuar veprash të huaja dhe moderne, vetëm në vitet ‘80 u bë tipar i spikatur i botës së artit.

Krijimi i çmimit “Turner” në vitin 1984 i solli asaj, sikurse edhe botës së artit modern, publicitet dhe polemika. Pastaj emërimi i Serotas si drejtor i saj katër vjet më pas ia ndryshoi fatin.

“Që në fillim, në një aplikim të freskët dhe të dyanshëm për punën, Serota paraqiti vizionin e tij”, ka thënë Bears.

“Ai ka pamjen 60 mijë metra, më fantastiken, të rolit që luan arti në shoqëri dhe gjithashtu di t’i bëjë gjërat, me vëmendje të jashtëzakonshme ndaj detajeve”, ka thënë ai. Tani në karrigen e nxehtë si kryetare e Këshillit të Arteve në Angli, Serota po përshtatet me lavdërime më pak entuziaste, pas kritikave për raundin e fundit të shkurtimit të stafit të organizatës.

Fëmijët dhe të rinjtë ishin në zemër të galerisë së re “Tate Modern” që nga fillimi, siç shpjegon Beard. Ideja ishte të shmangej atmosfera e një tempulli të nderuar ndaj arteve. “Hyrja në Sallën e Turbinave ishte ajo hapësirë liminale midis qytetit dhe muzeut dhe pjesë e të gjithë filozofisë. Ai përcaktoi se çfarë ishte kaq ndryshe në ‘Tate Modern’”.

“Ishte vërtet novatore në marrëdhënien e saj me qytetin. Ura për në rrugën  ‘Paul’ u konceptua shumë herët dhe shkaktoi një hapje të madhe të lumit. Është qesharake të mendosh se përpara kësaj nuk mund të ecje lehtë përgjatë tij. Ajo e ka ndihmuar Londrën të zhvillojë besimin e saj, për t'u bërë një nga qytetet më të mëdha në botë, në vend të kryeqytetit jofunksional të një pushteti të humbur”.

Që atëherë të dyja anët e lumit kanë arritur një ekuilibër më të madh duke e kthyer “Thames” në qendër të qytetit.

“Kohët e fundit isha në ‘Southbank’ dhe po lëkundej”, ka thënë Marlow. “Më parë kishte një ndjenjë se të gjitha artet ndodhnin në veri të lumit. Tani është një korridor i gjallë kulturor. Dhe duket e pabesueshme që një qytet me kaq shumë art madhështor që prodhohet në të nuk kishte një muze të veçantë për artin modern deri në vitin 2000”.