Posterët e dashurisë pa viza për Kosovën

E natyrshme që liberalizimi i vizave për shtetasit e Kosovës është festë që përthekon mundësitë, shpresën, hapjen me botën. Ka edhe një anë tjetër: frikën nga boshatisja e vendit. Euforikë janë të rinjtë. Por jo edhe treshja e studenteve të dizajnit grafik: Flandra Kelmendi, Marigona Sverka dhe Era Spahiu. Ato reagojnë me posterë. Dashuria për vendin për to nuk ka viza. Është e pakufishme. “S’ka vend si shtëpia”, është vetëm njëri prej mesazheve

Në kapitullin e ndërlikuar të historisë së Kosovës, të thurur me fijet e luftës dhe të qëndrueshmërisë, një moment transformues erdhi si dritë që përshkon retë e pasigurisë – lajmi për liberalizimin e vizave. Njoftimi monumental jo vetëm që e zhvendosi diskursin mbarëkombëtar, por ofroi edhe një fije shprese që i kapërceu kufijtë e brezave.

Gjatë viteve që u bënë dekada, qytetarët e Kosovës janë përballur me kufizimin e lëvizjes, ku ëndrrat dukej se po shuheshin dhe mundësitë mbetnin të pakapshme. Për gati secilin shtetas të Kosovës, liberalizimi i vizave përfaqëson më shumë se një ndryshim të thjeshtë administrativ. Simbolizon çelësin që hap dyert për mundësi, duke i çliruar nga kufijtë jo vetëm fizikë.

Rëndësia e këtij zhvillimi nuk mund të mbivlerësohet. Me vendimin e shumëpritur ndodhi një zhvendosje nga margjinat e diskutimeve gjeopolitike në një skenë globale, duke rrënjosur besimin e sapogjetur në një komb që ishte ndier prej kohësh i anashkaluar. Izolimi, i përjetuar edhe si metaforik, nisi të zëvendësohej nga një narrativë shprese e zhvillimi. Lajmi për liberalizimin e vizave u rrënjos në vitin 2023. E mori rolin e katalizatorit për një ndjenjë të rinovuar të identitetit dhe përkatësisë.

Implikimet e këtij zhvillimi u përhapën nëpër komunitete, duke nxitur biseda që kapërcejnë lidhjet familjare, përkatësitë politike dhe prejardhjen socio-ekonomike. Ndjenja e ngujimit nisi të zbehej dhe sikur ra në plan të dytë. Dukej sikur u zëvendësua nga një eufori me valë shprese. Kosova, me sa dukej, ishte në prag të një transformimi të gatshëm për të ripërcaktuar narrativën e saj në skenën globale. Por tok me festën e liberalizimit ka edhe një anë tjetër të medaljes: frikën e boshatisjes së vendit.

“Kurrë s’e kam menduar me e braktis Kosovën”

Pjesë e diskutimit të ngjarjes historike u bë edhe festivali ndërkombëtar i posterit “Prishtina 2023”. U mbajt në nëntor të 2023-s dhe për temë pati emigrimin. Aty u kapërcyen kufijtë brenda mureve të Galerisë së Fakultetit të Arteve. Të ekspozuar qenë 95 posterë nga artistë që vijnë prej 20 shteteve të ndryshme të botës. Në mesin e tyre edhe artistë nga Kosova.

Flandra Kelmendi, Marigona Sverka dhe Era Spahiu u paraqitën si rrëfyes të një historie ndryshe. Në frymën ku ndjenja mbizotëruese anon drejt largimit, këto tri artiste të reja janë të vendosura jo vetëm të qëndrojnë, por edhe të krijojnë një rrëfim vizual mbi rëndësinë e kontributit për atdheun.

“Nuk e shoh veten që do ta lëshoj Kosovën. Jam duke i kryer studimet këtu dhe po mendoj që të avancohem më shumë edhe të kontribuoj për vendin tim. Për arsye avancimi edhe për t’i parë kulturat e tjera normalisht që do të udhëtoj, sepse mendoj që është një gjë shumë e mirë me e gjet edhe inspirimin nga shumë artistë të vendeve të ndryshme të botës, por nuk mund ta shoh veten duke jetuar jashtë Kosovës”, ka thënë Flandra Kelmendi, e cila është shpërblyer me çmim në Festival.

Në një realitet që po merr këmbët drejt ndryshimit, fokusi shpesh qëndron në kërkimin e mundësive diku tjetër. Tri studentet e dizajnit grafik e drejtuan vëmendjen nga rëndësia e thellë e ndërtimit dhe formësimit të së ardhmes brenda kufijve të Kosovës. Posterët e tyre, me imazhe që provokojnë mendime dhe mesazhe prekëse, qëndrojnë si dëshmi vizuale të fuqisë së artit si një shtysë për ndryshim.

“Do të kthehem në Kosovë”, “Nuk mund ta blesh lumturinë, por mund të blesh biletën kthyese për në Kosovë” dhe “Mendja, zemra, shtëpia”, shkruan në tre posterët e punuar nga Marigona Sverka. Dhe nuk vjen vetëm si mënyrë e shprehjes artistike të saj. Është bindje.

“Kosovën do ta lija vetëm për një kohë të caktuar, dhe atë për disa arsye. Njëra prej arsyeve mund të jetë përfitimi i mundësive të reja të punës, për të eksploruar kultura të reja e më pas këto njohuri e përjetime të reja do t’i shfrytëzoja këtu në Kosovë”, ka thënë Sverka.

Në çdo goditje të dizajnit të saj, në secilin piksel të vendosur me përpikëri, Era Spahiu pëshpërit një të vërtetë të thellë. Edhe ajo vetë thotë se kuptimi i vërtetë i emigrimit nuk qëndron në largim, por në transformim. Jo në kërkimin e mundësive diku tjetër, por në kultivimin e tyre në shtëpi.

“Kurrë më herët nuk e kam menduar me e lënë Kosovën dhe të shkoj për të jetuar jashtë saj për shkak se jam shumë e lidhur këtu me familjen, me shoqërinë dhe mendoj se këtu duhet provuar të kontribuojmë dhe të arrijmë diçka. Mendoj se duhet të punojmë sa më shumë që mundemi, sepse dikur ajo punë gjithsesi do të vlerësohet”, ka thënë Spahiu.

Premtimi i vitit 2024 – temë e përsëritur

Pesha e një shprese të madhe ka rënë mbi supet e vitit të ri 2024 ende pa ardhur. Gjithandej flitet për lirinë e lëvizjes. Vendet e Perëndimit dhe mundësitë më të mira që ato ofrojnë. Rinia prin me eufori.

Por tri studentet e dizajnit grafik nuk bëjnë vend në atë mes. Flandra Kelmendi ka shpalosur një pikëpamje individualiste në shërbim të një të mire të përgjithshme. Ka thënë se nëse çdonjëri do të mundohej për të mirën e vet, ashtu arrihet në një pikë zhvillimi ku janë edhe vendet e tjera. E ka të vështirë të besojë se është dikush që të paktën një herë nuk ka qenë pjesë e bisedave për ikjen nga Kosova që nga pranvera e vitit 2023, kur u mor vendimi për liberalizimin e vizave për Kosovën.

“Po besoj që secilit nga ne të paktën një herë na ka rastisur të bisedojmë me dikë që nuk pretendon të qëndrojë në Kosovë, nuk i duket që ka mundësi të mira. Por unë besoj që secili duhet të niset nga vetja dhe të mundohet të japë kontributin individual dhe kur bëhemi shumë, mund të kemi ndikim më të madh dhe pa dyshim mund të mbërrijmë diçka që na pëlqen te një vend tjetër. Unë shpesh nuk i përkrah ato ide. Mundohem të mendoj më pozitivisht”, ka thënë Kelmendi.

Era Spahiut fjala “ikje” i duket e rëndë. “Unë besoj që njerëzit në këtë fillim të vitit do të duan të ikin, po e përdori këtë fjalë edhe pse nuk është aq e mirë”, është shprehur Spahiu, e cila mes kakofonisë së aspiratave për një jetë përtej Kosovës, pas liberalizimit të shumëpritur të vizave, e fut diskursin me një kontroll të kthjellët të realitetit. Fjalët e saj njëlloj si krijimet artistike, kontradiktë me ndjenjën mbizotëruese, mbartin një urtësi që tejkalon joshjen e menjëhershme të vendeve të largëta.

“Është shumë e vështirë të gjesh më mirë se në vendin tënd”

Në një moment sinqeriteti, Spahiu artikulon një perspektivë që u largua nga nocionet e romantizuara të një jete utopike jashtë vendit. Thekson një të vërtetë që shpesh u shmanget atyre që janë përfshirë në valën e ëndrrave të largimit – realiteti i jetës jashtë Kosovës nuk është domosdoshmërisht ekzistenca idilike që shumë e mendojnë.

“Po besoj që nuk do të jetë shumë, si është diskutuar gjatë krejt kësaj kohe. Nëse je i suksesshëm do ta gjesh veten kudo. Unë besoj që është shumë e vështirë të gjesh më mirë se në vendin tënd”, ka pohuar Spahiu.

Në këtë deklaratë të thjeshtë, ajo nënvizoi kompleksitetin e nisjes së një jete të re në territore të panjohura. Magjia zbehet, e zëvendësuar nga kuptimi i zymtë se ndërtimi i një jete diku tjetër nuk është ilaçi që mendojnë shumë.

Ajo e përcolli me elokuencë sfidën e natyrshme për të gjetur një vend të krahasueshëm me shtëpinë. Pavarësisht nga ideja e diçkaje të re, komoditeti i njohjes, ngrohtësia e historive të përbashkëta dhe bukuria unike e Kosovës janë të pazëvendësueshme. Fjalët e saj lënë të kuptohet që për shumë, qëndrimi përtej kufijve mund të jetë një eksplorim i përkohshëm dhe jo një zhvendosje e përhershme.

Nuanca e ngulitur në pikëpamjen e Spahiut dha një kundërpeshë të mprehtë ndaj ndjenjës së përgjithshme. Përballë diskutimeve për largimin, fjalët e saj veprojnë si një kujtesë e butë se ndjekja e një ëndrre diku tjetër mund të vijë me koston e lënies së një pjese të vetes pas.

Njëlloj e paraqet edhe posteri i saj ku shihet një zemër së cilës i mungon një copë dhe shkruan: “Një pjesë e jotja do të qëndrojë në shtëpi përgjithmonë”.

“Vetë tema e migrimit është një temë e njohur për secilin nga ne. Për t’i konceptuar posterët unë e kam gjetur inspirimin duke i menduar familjarët që i kemi jashtë vendit dhe mundohesha të mendoja se si ndihen ata dhe për vështirësitë e jetës së atyre që jetojnë larg atdheut. Ato sfida jam munduar t’i paraqes në posterë në mënyrë që edhe të ngre vetëdijen”, ka thënë Spahiu.

Çështjet kolektive nëpërmjet artit

Flandra Kelmendi, Marigona Sverka dhe Era Spahiu shfrytëzojnë fuqinë e artit për të trajtuar një çështje kolektive që bëri jehonë. Arti i çfarëdo forme, ka një aftësi për të prekur ndërgjegjen e masës, akorde, fjalë, ngjyra e forma që rezonojnë thellë brenda individëve. Në këtë rast, posterët, të konceptuar në kontekstin e Festivalit të Posterëve, nuk ishin thjesht shfaqje estetike. Erdhën si manifeste vizuale që flasin shumë për kompleksitetin e një përvoje të përbashkët. Largimi, një temë e përhapur në biseda, u ndesh me rezistencë vizuale. Artistët përdorën simbolikën për të komunikuar lidhjen e qëndrueshme midis një individi dhe atdheut të tyre, duke sfiduar në mënyrë delikate dëshirën e përhapur për një vend tjetër që premton një jetë më të lehtë dhe më të plotë.

“Posteri është një mundësi shumë e mirë për ta shfaqur veten, idetë e tua ose kreativitetin tënd e po ashtu edhe për të përçuar mesazh të mirë te audienca. Është një mënyrë më e veçantë e shfaqjes së emocionit ku nuk ka nevojë për shumë fjalë, por ndjesia është aty dhe krijohet me anë të ngjyrave dhe paraqitjes”, ka thënë Kelmendi.

Nëpërmjet artit të tyre u dha një koment vizual mbi kotësinë e kërkimit të përsosmërisë gjetkë, duke vënë përballë joshjen e peizazheve të huaja me bukurinë e natyrshme që gjendet në vendlindje. Kjo kritikë e shprehur në posterë sfidon supozimet që shpesh shoqërojnë ëndrrat e largimit dhe thekson vlerën e thellë të asaj që është tashmë e pranishme.

“Ne e dimë se Kosova është një vend i vogël. Dhe kjo dëshmohet edhe nga situata ekonomike, zhvillimet nganjëherë jo të favorshme, politika, por gjithsesi ne si rini duhet të japim një reflektim te ata përreth nesh. Kështu kam bërë edhe me posterët ku jam munduar të jap një mesazh se ne duhet të krijojmë dialog përmes artit, sepse dihet që migrimi është një temë shumë komplekse për secilin që e përjeton”, ka thënë Sverka.

Në kapitujt që vijojnë do të dëshmohet se si shpaloset premtimi dhe pritjet e ngulitura në vitin 2024. Se a do të jetë në përputhje me shpresën dhe euforinë që përshkoi pjesën më të madhe të vitit që po shkon. Trajektorja e këtij viti transformues nuk do të formësohet vetëm nga vendimet politike, por edhe nga qëndrueshmëria, kreativiteti dhe angazhimi i individëve si Kelmendi, Sverka e Spahiu.