(Artnews) – Në prill 2019, parisienët panë katedralen “Notre-Dame”, një nga monumentet e tyre më emblematike dhe një nga shembujt më përmbajtjesor të arkitekturës gotike, duke u djegur. E ndërtuar midis viteve 1163 dhe 1345, katedralja katolike ishte dëmtuar një herë më parë, më 1789 gjatë Revolucionit Francez, dhe ishte restauruar në shekullin e 19-të nën kujdesin e Eugène Viollet-le-Duc. Tani, pesë vjet më vonë, “Notre-Dame” është rikthyer në jetë, duke hapur dyert e saj për publikun gjatë fundjavës pas një ceremonie hapjeje ku morën pjesë liderë botërorë dhe të famshëm.
“Unë jam ndier gjithmonë pranë ‘Notre-Dame’ sepse jam parisien, katolik dhe kryesisht i apasionuar pas trashëgimisë”, ka thënë Philippe Jost, presidenti i emëruar së fundmi i “Rebâtir Notre-Dame de Paris”, organizata qeveritare përgjegjëse për ruajtjen dhe restaurimin e ndërtesës. “Tani, është ndryshe, ndërtesa pothuajse është bërë një pjesë e imja”.
Pas zjarrit, kur presidenti Emmanuel Macron u zotua se restaurimi do të zgjaste vetëm pesë vjet, shumë menduan se ky afat kohor ishte i pamundur. Por falë bujarisë së 340 mijë donatorëve dhe punës së rreth 2 mijë vetave, afati u arrit. Sapo zjarri u frenua brenda pak orësh, 800 milionë euro u mblodhën për të rehabilituar strukturën, kulla ikonë prej druri e së cilës u shemb, çatia e saj u shkatërrua.
Familjet më të pasura të Francës, shumë prej tyre koleksionistë kryesorë të artit, ndërhynë: Bernard Arnault dhe kompania e tij “Holding LVMH” dhe familja Bettencourt dhe perandoria e saj kozmetike “L'Oréal” dhuruan secila 200 milionë euro; François Pinault dhe “TotalEnergies” dhanë secili nga 100 milionë euro. Donatorët amerikanë kontribuuan me 62 milionë dollarë në fondet e restaurimit, duke i bërë ata më bujarët jashtë Francës; Fondacioni “Starr” me bazë në New York, i cili fokusohet në filantropinë kulturore, dhe kryetarja e bordit të MoMA, Marie-Josée Kravis dhe bashkëshorti i saj Henry Kravis (nëpërmjet fondacionit të tyre) gjithashtu dhuruan nga 10 milionë dollarë secili.
Fakti që puna e restaurimit përfundoi në kohë, pavarësisht nga një vonesë gjashtëmujore, e lidhur me COVID-in, është kryesisht për shkak të aftësive rigoroze të menaxhimit të Jostit, të cilat disa ia atribuojnë prejardhjes së tij ushtarake. “Ju duhet të dini se ku po shkoni. Kur të kesh vendosur një rrugë veprimi, duhet t'i përmbahesh atij”, ka thënë ai.
“Transparenca dhe besimi janë gjithashtu të rëndësishme. Ne nuk jemi makineri. Unë kam punuar ngushtë me burra dhe gra që paraqitën një front të bashkuar dhe donin të arrinin sukses së bashku. Ju duhet të jeni aty për ata, t'i dëgjoni me kujdes në mënyrë që t'i ndihmoni nëse është e nevojshme. Kjo punë kërkon një vëmendje të vazhdueshme ndaj detajeve”.
Disa nga vendimet e menaxhimit të Jostit në fillim dukej se nuk kishin kuptim, megjithëse synimet e tij u bënë të qarta ndërsa restaurimi përparonte, sipas skulptorit Philippe Giraud, puna e të cilit në stolitë prej guri të Katedrales u prish me raste. “Ishte e çuditshme”, ka thënë ai, “të shihje skela të ngritura e poshtë për t'u hapur rrugë marangozëve, të cilët gjithashtu kishin nevojë për pak hapësirë për të bërë punën e tyre, por në fund të gjithë ia dolëm të bashkëjetojmë mirë”.
Planet e rindërtimit të “Notre-Dame”, megjithatë, kanë shkaktuar polemika. Ministrja franceze e Kulturës, Rachida Dati, propozoi vendosjen e një tarife hyrjeje që do të mblidhte fonde për ruajtjen e disa kishave të tjera të shkatërruara; ajo u tërhoq pasi Kryepeshkopata e Parisit pohoi angazhimin e Kishës Katolike për t'i mbajtur kishat të lira. Sugjerimi i Emmanuel Macron për të vënë në punë një majë të re për katedralen u refuzua në favor të një kopjeje të saktë të asaj 315 këmbëshe që ishte shkatërruar në zjarrin e vitit 2019.
Por “Notre-Dame” e re do të shfaqë disa arte bashkëkohore, pasi u miratua propozimi i Macronit për të zëvendësuar gjashtë dritare me njolla nga Violet-le-Duc me punë nga fituesi i një konkursi ndërkombëtar. (Dritaret nuk ishin dëmtuar nga zjarri) Tetë finalistët përfshijnë Jean-Michel Alberola, Yan Pei-Ming, Daniel Buren dhe Philippe Parreno. Fituesi, që do të zgjidhet nga kryepeshkopi Laurent Ulrich i Parisit dhe Macron, duhet të shpallet së shpejti.
Projekti i restaurimit ka çuar gjithashtu në zbulime të pabesueshme, duke përfshirë 1035 fragmente të skalitura dhe të pikturuara të drurit që u shkatërruan në shekullin e 18-të. Arkeologët zbuluan mbetjet e një ndërtese të shekullit të parë dhe identifikuan mbi 100 varre. Dy arkivole plumbi u gjetën dhe njëri përmban eshtrat e Antoine de la Porte, një shërbëtor i “Notre-Dame” i cili vdiq në 1810, dhe poeti francez Joachim du Bellay, i cili u identifikua nga deformimet e tij kockore dhe u varros në shekullin e 16-të, sipas analizave të Institutit të Mjekësisë Ligjore të Spitalit Universitar të Toulouse.
Megjithëse “Notre-Dame” është rihapur, restaurimi i saj nuk është krejt i plotë. Faza 3 e projektit përfshin mbulimin e bazës së majës me plumb dhe përfundimin e punimeve në kullat e katedrales, e cila do të rifillojë në fillim të vitit të ardhshëm. “Rebâtir Notre-Dame de Paris” ka rreth 140 milionë euro të mbetura në arkën e saj nga donacionet e mëparshme. “Një punë që qëndron në buxhet, qëndron në kohë”, ka thënë Jost.
Pas inaugurimit të saj të shtunën e kaluar, e ndjekur nga hapja publike të dielën, një sërë ngjarjesh do të vazhdojnë për të festuar rimëkëmbjen e “Notre-Dame”. Më 11 dhjetor, një grup prej 80 personash të përfshirë në restaurim do të performojnë një interpretim të “Cantique de Jean Racine” të kompozitorit francez Gabriel Fauré.
“Ne të gjithë ishim të ftuar të merrnim pjesë në këtë nismë dhe të ishim pjesë e korit ‘Notre-Dame Compagnons’. Çfarë mënyrë e bukur për të ringjallur atë që ne të gjithë e quajmë ‘shpirti i Notre-Dame’”, ka thënë sopranoja Marie-Cécile Kfouri.
