“Ajo që ia thotë këngës…” për lidhje gjeneratash në Galeri

Galeria Kombëtare e Kosovës e hap programin vjetor të saj me ekspozitë të frymëzuar nga tradicionalja, që bën homazhe dhe që “manifeston” gjestet e trashëguara. “Ajo që ia thotë këngës…” në kuadër të ekspozitës së 17-të ndërkombëtare të fotografisë dhe imazhit lëvizës “Gjon Mili” mbledh veprat e 23 artistëve kryesisht nga Ballkani, por që “rrënjët” e kontekstit të saj janë në Kosovë. 
Kjo ngase bëhet e ditur se ekspozita është frymëzuar nga “tepsia” – praktikë muzikore tradicionale e Kosovës që ishte performuar kryesisht nga gratë. 

“Kjo formë unike kombinon meloditë vokale me rrotullimin ritmik të tepsisë. Këtu tepsia bëhet metaforë e gjesteve të trashëguara – që janë përcjellë prej nënës tek e bija – që lidhin gjeneratat me brezat e kaluar. E përqendruar në një këngëtare të panjohur, ekspozita eksploron traditat gjinore dhe përmbysjen e tyre të vazhdueshme duke shqyrtuar fotografinë, imazhet lëvizëse dhe praktikat zanore si mediume të fuqishme dhe arkiva që përfshijnë narrativa të brezave të ndryshëm”, bëhet e ditur në komunikatën e Galerisë Kombëtare të Kosovës për ekspozitën me kuratore nga Valentine Umansky  nga “Tate Modern” të Londrës, e cila do të hapet të enjten e 23 janarit. 

Aty shpjegohet se ekspozita në njërën prej veprave bën homazh. “Ekspozita i bën homazh filmbërëses Trinh T. Minh-ha e cila në grua, vendase, tjetra e përshkruan recituesen – tregimtaren, perëndeshën mitologjike, gruan fallxhore – si dikë, të vërtetat e së cilës i shpalos koha. ‘Po pate durimin të dëgjosh, ajo do të gjejë kënaqësi duke folur për ty’. Veprat në ekspozitën ‘Ajo që ia thotë këngës...’ mishërojnë këto arketipa, duke e ftuar publikun të lidhet më thellë me historitë e paraardhësve të cilat na i kanë treguar gjyshet”, shkruhet në komunikatën e së enjtes. 

Artistët pjesëmarrës në ekspozitë janë: Ivana Basiq, Kristina Benjocki, Semâ Bekiroviq, Angela Blazhanoviq, Zheljka Blakshiq, Vera Hadzhiyska, Majlinda Hoxha, Astrit Ismaili, Saodat Ismailova, Shejla Kameriq, Lebohang Kganye, Ana Likar, Glorija Lizde, Maria Mavropoulou, Klodiana Millona e Endi Tupja, Joanna Piotrowska, Stanislava Pinchuk, Iva Radivojeviq, Lala Rashqiq, Simon Shiroka, Huda Takriti dhe Clarissa Tossin.

Në komunikatë është bërë e ditur sipërfaqësisht se çfarë mund të presë publiku në ekspozitën e parë të Galerisë për sivjet. Aty flitet për përmbajtjen e veprave dhe strukturën e ekspozitës. 

“Pjesa hapëse e ekspozitës shpalos vepra të Huda Takritit, Kristina Benjocki, Joanna Piotroëska, Lebohang Kganye dhe Angela Blazhanoviq, secila prej tyre në përfytje me kujtimet e fragmentuara dhe (pa)mundësinë e rigjurmimit të prejardhjeve familjare. Ashtu si rrotullimi i një tepsie, gjestet e tyre të ngadalta dhe të qëllimshme ringjallin tregimet stërgjyshore që janë në rrezik për t’u humbur. Pastaj ngrihet era. Shtohen ulërima dhe gumëzhima. Teksa skulpturat e qelqit të Ivana Bashiqit që u ngjasojnë mushkërive flasin për frymën që i formoi ato, amuletet e Saodat Ismailovës, si hajmali, pëshpëritin një këngë që udhëton përtej kohës”, shkruhet në komunikatë për veprat. 

Bëhet e ditur se titulli i ekspozitës është frymëzuar nga vepra e artistes kroate Lala Rashqiq derisa shpjegohet gjithashtu puna e saj dhe e artistëve të tjerë, përfshirë edhe artistin Astrit Ismaili. 
“Instalacioni i Clarissa Tossinit ringjall instrumentet frymore të Majave parakolumbiane përmes kopjeve të printuara në 3D të atyre që mbahen në koleksionet e muzeut, duke rigjallëruar sistemet e njohurive indigjene, duke lejuar që tingulli të tingëllojë edhe një herë. Lala Rashqiq, puna e së cilës frymëzoi titullin e ekspozitës, së bashku me Sema Bekiroviq dhe Astrit Ismailin, luftojnë me tepsinë si një objekt, duke kërkuar mënyra për të ‘shpërthyer’ traditat shtrënguese dhe strukturat shoqërore shtypëse”, shpjegohet në komunikatë. 

Bëhet e ditur se derisa ekspozita i afrohet fundit, e zhvendos fokusin e saj në “arketipat e rebelimit dhe çlirimit”. 

“Nga puna e pamëshirshme e punëtorëve të fabrikës në veprën e Zheljka Blakshiqit deri te plagët e pashlyeshme të luftës në instalacionin e Stanislava Pinchuk, këto vepra marrin në pyetje figurën e qëndrueshme të shtrigës dhe fallxhores – gra të pamartuara, pa fëmijë, të pavarura që shpesh të përbuzura për veprimet e tyre. Këtu ajo që kallëzon tregimin shndërrohet në gruan merimangë”, shkruhet në komunikatë. 

Me këtë rast do të përzgjidhet artisti fitues i çmimin “Gjon Mili”. Juria përbëhet nga filozofja e artistja sllovene Marina Grzhiniq, historiani i artit e kuratori grek Stamatis Schizakis dhe profesori i historisë së artit dhe i pikturës, Zef Paci, nga Shqipëria. 

Kjo është ekspozita e parë e Galerisë Kombëtare të Kosovës për këtë vit. Vjet Galeria më 19 janar e kishte hapur ekspozitën “Dita Natë, Nata Vjet” të kolektivit “Haveit” e bartur nga programi i vitit paraprak. Më 29 shkurt qe hapur ekspozita kolektive “Ngjarja e një fijeje: Narrativat globale në tekstil” me artistë ndërkombëtarë. Në mars është publikuar vëllimi i tretë i botimeve “Palimpsestet e Historisë” nga Sezgin Boynik dhe Tevfik Rada. Më 15 maj Galeria hapi ekspozitën retrospektivë të artistit Gjelosh Gjokaj të titulluar “Rrugëtimi modernist i Gjelosh Gjokaj“, të kuruar nga Shkëlzen Maliqi. 

Programi i pjesës së dytë të vitit nisi me ekspozitën personale “Udhët që më njohin” të artistit Rron Qena, kuruar nga Lulzim Zeqiri, e cila u hap më 17 korrik. Më 19 shtator u hap ekspozita personale e artistit Dren Maliqi me titull “Spätwerk“, e kuruar nga Catherine Nichols. Programin vjetor e mbylli me artisten kroate Sanja Ivekoviq. Në krejt hapësirat e Galerisë u shtri ekspozita “Shtëpia e grave”.