Nga tradita te barazia: E drejta për përcaktim gjinor dhe edukim seksual në Kushtetutën e Kosovës

Kushtetuta e Kosovës ka krijuar një bazë solide për mbrojtjen e të drejtave të individëve, përfshirë të drejtat për përcaktimin e identitetit gjinor. Edukimi seksual është një faktor kyç për realizimin e këtyre të drejtave dhe për ndihmën në krijimin e një shoqërie që është më e barabartë dhe më e drejtë për të gjithë qytetarët

Çështja e të drejtave të njeriut ka marrë një vëmendje të veçantë, veçanërisht kur bëhet fjalë për të drejtat që lidhen me barazinë gjinore dhe edukimin seksual. Kushtetuta e Kosovës përcakton një mbrojtje të fortë për individët, duke siguruar të drejta të barabarta për të gjithë qytetarët, pa marrë parasysh gjininë, identitetin gjinor, orientimin seksual dhe faktorë të tjerë të mundshëm diskriminues. Ky ka qenë një hap i rëndësishëm për përparimin e shoqërisë kosovare në drejtim të barazisë dhe të respektimit të diversitetit, por, gjithashtu ka hapur rrugën për nevojën e theksuar për edukimin seksual, i cili është një aspekt kyç i përforcimit të këtyre të drejtave. Ndërsa, duhet theksuar se nuk është i mjaftueshëm vetëm edukimi seksual. Tranzicioni dhe reforma shoqërore nuk mund të bëhen vetëm përmes edukimit seksual, por, duhet parë në perspektivë balancuese që njëkohësisht të bëhet edhe edukimi fetar. Duhet theksuar se, ka të bëjë me traditën e shoqërisë kosovare, prandaj duhet gjetur kujdesshëm dhe mençur konsensusin. Nëse shoqëritë e tjera përreth kanë bërë diçka lidhur me edukimin seksual dhe përcaktimet gjinore, në shoqërinë kosovare të përbërë nga shqiptarët dhe të tjerët duhet të bëjmë diçka ose më shumë ose veçantë, jo bash siç kanë bërë të tjerët. Është aspekt mentaliteti. Pra, duhet ta përfshijmë edhe edukimin fetar në shkollat publike. Kështu arrihet qëllimi kushtetues dhe pamundësohet rezistenca e grupeve të tjera shoqërore, të cilat shpeshherë nuk e kanë të qartë pse reagojnë dhe rezistojnë.

Kushtetuta e Kosovës dhe parimet e barazisë gjinore

Kushtetuta e Kosovës (2008), mbështet dhe garanton të drejtat e njeriut, duke siguruar barazi për të gjithë qytetarët e saj, pavarësisht nga gjinia, identiteti gjinor dhe orientimi seksual. Në nenin 24, paragrafi 2 të Kushtetutës, përcaktohet se: “Askush nuk mund të diskriminohet në bazë të racës, ngjyrës, gjinisë, gjuhës, fesë, mendimeve politike ose të tjera, prejardhjes kombëtare a shoqërore, lidhjes me ndonjë komunitet, pronës, gjendjes ekonomike, sociale, orientimit seksual, lindjes, aftësisë së kufizuar ose ndonjë statusi tjetër personal”. Ky përkufizim është një hap i madh përpara në garantimin e të drejtave të individëve që ndihen të diskriminuar për shkak të identitetit të tyre gjinor. Tani edhe pas gjashtëmbëdhjetë vjetëve në fuqi nuk ka gjetur zbatim as minimal. Do të duhen edhe dy dekada për të gjetur zbatueshmëri të duhur.

Rëndësia e edukimit seksual për mbrojtjen e të drejtave gjinore

Në një shoqëri ku diversiteti gjinor është gjithnjë e më shumë i pranuar, edukimi seksual është edhe më i rëndësishëm për të siguruar që individët, në veçanti të rinjtë, të jenë të informuar dhe të dinë se si ta trajtojnë njëri-tjetrin me respekt dhe dinjitet. Edukimi seksual i mirëfilltë i siguron individëve informacion të rëndësishëm në lidhje me shëndetin seksual, të drejtat gjinore dhe pasojat e mundshme të veprimeve të pasigurta apo të papërgjegjshme.

Një nga qëllimet kryesore të edukatës seksuale është që të promovojë barazinë gjinore dhe të eliminojë stereotipat dhe diskriminimin. Kur nxënësit janë të edukuar për diversitetin gjinor, ata mund të kuptojnë më mirë se si funksionojnë identitetet gjinore dhe orientimet seksuale, dhe si të respektojnë të drejtat e individëve të tjerë. 

A është zbërthyer ky koncept në korri-kulen shkollore? Del se, aty ka deformim të koncepteve lidhur me edukimin seksual. Korri-kulen është dashtë ta shkruajnë në frymën kushtetuese të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, e cila Kushtetutë ka për qëllim reformat e mëdha shoqërore. Edukimi seksual ka tjetër qëllim nga ajo çka shkruan në kurrikulë.

Krahasimi i Kosovës me shtete të tjera për të drejtat gjinore dhe edukimin seksual

Në shumë vende të botës, përfshirja e edukimit seksual gjithëpërfshirës në sistemin arsimor ka rezultuar të jetë një hap i rëndësishëm për përparimin e të drejtave gjinore dhe luftimin e diskriminimit. Për shembull, vendet si Suedia dhe Holanda kanë arritur rezultate të mira në përmirësimin e të drejtave për përcaktimin gjinor dhe respektimin e diversitetit, si rezultat i edukatës seksuale të zhvilluar që niset në shkollat fillore dhe thellohet gjatë viteve të shkollimit të mesëm. Në këto vende, edukimi seksual përfshin jo vetëm informacion mbi shëndetin seksual dhe riprodhues, por edhe tema mbi diversitetin gjinor, marrëdhëniet ndërpersonale dhe respektimin e identiteteve gjinore të ndryshme.

Modeli suedez i edukimit seksual

Suedia është shpesh një model referimi, kur flitet për edukimin seksual gjithëpërfshirës dhe efektiv. Edukata seksuale është pjesë integrale e kurrikulës shkollore që nga shkollat fillore dhe përfshin tema që i ndihmojnë nxënësit të kuptojnë seksualitetin, identitetin gjinor dhe të drejtat për përcaktimin e identitetit të vet. Ky model ka sjellë uljen e ndjeshme të diskriminimit ndaj personave me identitete gjinore të ndryshme dhe ka ndihmuar në përmirësimin e mirëqenies së tyre.

Shembulli i Holandës: Qasja gjithëpërfshirëse dhe empatia

Në Holandë, edukata seksuale fillon që në moshë të hershme, me një qasje të bazuar në empati dhe mirëkuptim. Fëmijët mësohen të pranojnë se individët mund të kenë identitete të ndryshme gjinore dhe orientime seksuale, dhe kështu zhvillohet një klimë e përgjithshme e respektit në shoqëri. Përmes përfshirjes së këtyre temave në sistemin arsimor, Holanda ka reduktuar ndjeshëm bullizmin dhe diskriminimin e bazuar në identitetin gjinor, duke forcuar sigurinë dhe vetëvlerësimin te të rinjtë.

Shembulli i Shqipërisë

Shqipëria ka bërë disa hapa përpara në përfshirjen e edukimit seksual, duke e bërë atë pjesë të kurrikulës shkollore. Megjithatë, tema të ndërlidhura me identitetin gjinor dhe orientimin seksual janë ende të kufizuara. Ashtu si në Kosovë, ky proces përballet me rezistencë kulturore dhe të shoqërisë. Në të dy vendet, ka hapësirë për zhvillimin e mëtejshëm të një edukimi gjithëpërfshirës seksual që promovon njohuritë mbi të drejtat e njeriut dhe pranon diversitetin gjinor. Duke parë përvojat e vendeve të tjera, Kosova mund të përfitojë nga një angazhim më i fortë për përfshirjen e edukimit gjithëpërfshirës seksual në shkolla dhe mbështetjen e institucioneve në zbatimin e tij.

Në krahasim me shtetet e tjera të rajonit, Sllovenia dhe Kroacia janë më përparimtare në çështjet e të drejtave për përcaktimin gjinor dhe përfshirjen e edukimit seksual gjithëpërfshirës në shkolla. Ndërkohë, Rumania dhe Bullgaria vazhdojnë me qenë më konservatore, ku temat e identitetit gjinor dhe edukimit seksual janë të kufizuara dhe përballen me kundërshtime të forta nga grupe konservatore dhe fetare. Serbia, Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi janë diku në mes, me disa mbrojtje ligjore për orientimin seksual dhe identitetin gjinor, por me mungesa në përfshirjen e plotë të edukimit seksual në shkolla.

Kosova ka mundësinë të përfitojë nga modelet e progresit të Sllovenisë dhe të Kroacisë, duke synuar një qasje më të përfshirë ndaj edukimit seksual dhe mbrojtjes së të drejtave për përcaktimin gjinor, në mënyrë që të forcojë të drejtat e njeriut dhe barazinë gjinore.

Kontrasti me Kosovën: Ku ndodhet Kosova?

Në Kosovë, edukimi seksual është ende në fazë të hershme të zhvillimit në krahasim me modelet suedeze apo holandeze. Temat që lidhen me diversitetin gjinor dhe orientimin seksual shpesh shmangen, kryesisht për shkak të presionit të traditës dhe perceptimeve kulturore që mbizotërojnë në shoqëri. Kjo rezulton në një mungesë të qasjes gjithëpërfshirëse ndaj edukatës seksuale dhe rritjen e paragjykimeve ndaj individëve që identifikohen ndryshe nga normat tradicionale gjinore.

Paradokset në shoqërinë kosovare

Reagimet lidhur me edukimin seksual në shkollat publike dhe veçanërisht me të drejtën e njeriut për përcaktim gjinor janë të çuditshme. Por, edhe më i çuditshëm është mosreagimi masiv lidhur me shfaqjen e BBVK-së, e cila u ka hyrë në shtëpi shumë familjeve përmes televizionit, youtubes dhe platformave të tjera. Plus qasja e lehtë – lirë në faqet pornografike në vend që këto faqe të ishin të bllokuara, të cilat vizitohen në shumicë nga të rinjtë e shoqërisë kosovare që përbëhet nga shqiptarët dhe të tjerët (përkufizimi kushtetues i shoqërisë kosovare).

Përfundimi

Në Kosovë, shumica e popullsisë identifikohet me fenë islame, ndërsa ekziston edhe një përqindje e vogël që identifikohen me fenë katolike, ortodokse dhe të tjera. Kjo prani e besimeve të ndryshme sjell diversitet kulturor dhe fetar, por ndikon edhe në qasjen ndaj çështjeve si identiteti gjinor dhe edukimi seksual. Në shumë raste, përfaqësuesit fetarë në Kosovë kanë qasje konservatore për sa u përket normave gjinore dhe edukimit seksual, duke e parë edukimin seksual si të panevojshëm ose në kundërshtim me vlerat tradicionale dhe fetare.

Për shkak të ndikimit të madh që feja ka në jetën e përditshme dhe në strukturat e shoqërisë kosovare, shumë individë ndihen të përmbajtur ose madje të frikësuar për të shprehur identitetin e tyre gjinor ose orientimin seksual.

Gjithsesi, ka një numër në rritje të zërave brenda komuniteteve fetare që mbështesin të drejtat e njeriut dhe kërkojnë një qasje më përfshirëse, duke theksuar se edukimi seksual nuk duhet të jetë në kundërshtim me fenë, por mund të jetë një mjet për përforcimin e përgjegjësisë, respektit dhe mirëqenies në shoqëri.

Kushtetuta e Kosovës ka krijuar një bazë solide për mbrojtjen e të drejtave të individëve, përfshirë të drejtat për përcaktimin e identitetit gjinor. Edukimi seksual është një faktor kyç për realizimin e këtyre të drejtave dhe për ndihmën në krijimin e një shoqërie që është më e barabartë dhe më e drejtë për të gjithë qytetarët.

(Autori është profesor i teorisë së shtetit dhe së drejtës në Fakultetin Juridik të Universitetit të Prishtinës).