Hetimi i zgjedhjeve të Polonisë

Komisioni do ta luajë njëkohësisht rolin e shërbimit sekret, prokurorit të shtetit, gjyqtarit dhe jurisë. Nëntë anëtarët e tij do të emërohen (ose shkarkohen) nga Parlamenti i kontrolluar nga PiS dhe rregullat procedurale do të vendosen nga kryeministri. Do të ketë fuqinë për të zbatuar fletëthirrjet e saj me gjoba prej 20,000-50,000 zł (4,500-11,700 dollarë), ose duke ndaluar individët që nuk respektojnë këto fletëthirrje

Partia në pushtet e Polonisë, Ligji dhe Drejtësia (PiS) tani ka bërë një hap tjetër drejt autokracisë në shkallë të plotë. Me afrimin e zgjedhjeve parlamentare të kësaj vjeshte, PiS ka hartuar ligjin për të krijuar komision të posaçëm për të hetuar ndikimin rus mes viteve 2007 dhe 2022, periudhë që përfshin kohën e partisë opozitare, Platforma Qytetare në pushtet (2007-15). Për t’i përkeqësuar gjërat, presidenti polak Andrzej Duda e ka nënshkruar tashmë projektligjin, ndërsa ia ka referuar atë Gjykatës Kushtetuese të nënshtruar ndaj PiS për rishikim të këtij ligji.

Komisioni do të jetë në gjendje t'i ndalojë njerëzit të mbajnë poste publike deri në dhjetë vjet, nëse arrin në përfundimin se ata kanë bërë ndonjëherë diçka “nën ndikimin rus”. Asgjë më shumë nuk duhet të vërtetohet. Ajo do të publikojë raportin e saj të plotë deri më 17 shtator – sikur sezoni i pushimeve verore të sigurojë kohë të mjaftueshme për të shqyrtuar 15 vjet të politikës polake.

Duke e parë këtë veprim si përpjekje të dukshme dhe të pacipë për të shmangur çdo sfidë elektorale nga Donald Tusk i Platformës Qytetare, opozita e ka quajtur legjislacionin “Lex Tusk” (“Ligji Tusk”). Ky nuk është thjesht spekulim. Sekretari i shtetit Janusz Kowalski ka pranuar hapur se shpreson se “rezultati i punës së komisionit do të jetë sjellja e Donald Tuskut në Tribunalin e Shtetit”.

Komisioni do të luajë njëkohësisht rolin e shërbimit sekret, prokurorit të shtetit, gjyqtarit dhe jurisë. Nëntë anëtarët e tij do të emërohen (ose shkarkohen) nga Parlamenti i kontrolluar nga PiS dhe rregullat procedurale do të vendosen nga kryeministri. Ajo do të ketë fuqinë për t’i zbatuar fletëthirrjet e saj me gjoba prej 20,000-50,000 zł (4,500-11,700 dollarë), ose duke ndaluar individët që nuk respektojnë këto fletëthirrje.

Ai gjithashtu ka të drejtë të urdhërojë zyrën e prokurorit të përgjithshëm të kontrollojë shtëpitë dhe ambientet e tjera dhe të regjistrojë dhe zbulojë çdo informacion (përveç rrëfimeve fetare) nga çdo person ose institucion, duke përfshirë sekretet tregtare të korporatave (kategori që do të përfshijë median). Anëtarët e komisionit do të mbulohen nga imuniteti parlamentar dhe kështu nuk mund të mbahen përgjegjës për vendimet e tyre në të ardhmen. Do të jetë prerogativë e tyre të ndryshojnë çdo vendim administrativ të marrë midis 2007 dhe 2022, nëse ata besojnë se ndikimi rus ishte i përfshirë.

Komisioni shkel çdo parim themelor ligjor në Poloni. Autoritetet publike supozohet të veprojnë brenda kufijve të ligjit siç përcaktohet nga neni 7 i Kushtetutës polake, i cili bazohet në ndarje të pushtetit legjislativ, pushtetit ekzekutiv dhe pushtetit gjyqësor. Përgjegjësia penale vlen vetëm për veprat që kanë qenë të ndaluara në kohën e kryerjes së tyre (neni 42), dhe secili ka të drejtën kushtetuese të mbrojë nderin dhe emrin e tij të mirë (neni 47). Megjithatë, në këtë rast, akuzat e komisionit do të jenë fjala e fundit.

Komisioni pasqyron pamëshirshmërinë dhe dëshpërimin e kryetarit të PiS Jarosław Kaczyński për të qëndruar në pushtet. Nëse rrëzohet në zgjedhjet e kësaj vjeshte, ai dhe dhjetëra bashkëpunëtorë të tij mund të përballen me përgjegjësi penale për paligjshmërinë, korrupsionin dhe keqmenaxhim gjatë tetë vjetëve të fundit. Askush nuk është i befasuar për gjatësinë në të cilën ata do të shkojnë për ta parandaluar atë rezultat.

Ajo që është më e çuditshme është mbështetja e Dudas për ligjin. Meqenëse ai tashmë po kryen mandatin e tij të dytë dhe dukej se po shpresonte për post ose mision të respektueshëm ndërkombëtar pasi të largohej nga detyra në vitin 2025, dikush mund të mendojë se ai do të ndikohej më shumë nga Shtetet e Bashkuara sesa nga partia e tij në këtë pikë. SHBA-ja ka histori të gjatë të ndërhyrjes në vendimmarrjen e autoriteteve polake, si kur ndërhyri për të shpëtuar TVN, stacionin më të madh televiziv privat në Poloni, nga përpjekja e Kaczynskit për të marrë kontrollin e këtij televizioni. Amerikanët gjithashtu kanë penguar Qeverinë e PiS-së që t’i spastrojë gradat e larta të ushtrisë.

Për më tepër, përpara pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia, Duda ishte vënë në izolim ndërkombëtar, për shkak të rolit të tij në reformat antidemokratike që PiS ka zbatuar që nga ardhja në pushtet në vitin 2015. Jo derisa Polonia u tregua e domosdoshme në ofrimin e ndihmës për Ukrainën, duke e nxjerrë atë nga i ftohti. Profili i tij global që atëherë është rritur ndjeshëm.

Pra, pse të zhyteni përsëri në ujërat më të errëta populiste? Dhe pse amerikanët nuk janë përpjekur të ndalojnë këtë përpjekje të egër për të eliminuar liderin kryesor të opozitës polake nga grindjet politike? Kur u pyet, përgjigjja më e mirë që mund të merrte ambasadori i SHBA-së në Poloni, Mark Brzezinski, ishte: “Ne e vlerësojmë plotësisht dhe e kuptojmë pse Presidenti Duda e ridrejtoi këtë ligj në Gjykatën Kushtetuese”.

Meqenëse Brzezinski sigurisht e di se ky referim ligjor ishte vetëm mashtrim dhe se Gjykata i nënshtrohet plotësisht PiS, ne duhet të konkludojmë se për sa kohë që ka një luftë në Ukrainë, kjo do të mbetet prioriteti kryesor për SHBA-në, edhe nëse ajo do të thotë se sundimi i ligjit në Poloni do të gërryhet më tej. Përveç kësaj, përse t'ia vështirësojmë jetën një Qeverie polake që shpenzon dhjetëra miliarda dollarë për të blerë armë dhe termocentrale bërthamore amerikane. Mund të konkludojmë gjithashtu se Duda nuk pret më të marrë pozicion të qetë ndërkombëtare, pasi të largohet nga detyra. Meqenëse ai do të jetë vetëm 53 vjeç, do të ketë nevojë për mbështetjen e Kaczyńskit nëse shpreson të mbetet lojtar në politikën polake.

Çfarë do të thotë Lex Tusk për opozitën dhe vetë Tuskun? Shenjat e hershme sugjerojnë se mund të jetë i galvanizuar. Megjithëse nuk është deputet, Tusk u shfaq sfidues në parlament gjatë miratimit të ligjit dhe do të udhëheqë marshin më 4 qershor, i cili mund të sjellë numër rekord të protestuesve. Nëse Tusku eliminohet si kandidat, mund të zëvendësohet nga lideri opozitar edhe më popullor: Kryetari i Bashkisë së Varshavës Rafał Trzaskowski. Me sa duket nuk ka mbetur asgjë për të humbur, a ka tejkaluar përfundimisht Kaczyński? Rreziku në zgjedhjet e këtij viti tani është edhe më i madh.

(Sławomir Sierakowski, themelues i lëvizjes Krytyka Polityczna, është anëtar i lartë në Këshillin Gjerman për Marrëdhëniet me Jashtë. Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”.)