Duhani me shifra

Një cigare mesatarisht peshon rreth një gram, ndërsa ka rreth një milion cigare në një ton metrik. Kosova importon 3.500 tonë metrike cigare në vit e cigare të konsumuara për vit janë 3.5 miliardë. Ndërkaq kostoja mesatare për duhanpirës në vit është 1.200 euro. Totali vjetor i shpenzimeve për cigare në Kosovë përafërsisht është 575 milionë euro

Në vitet 2011-2014 kam shkruar tre artikuj të publikuar në Koha Ditore për duhanin dhe zbatimin e ligjeve kundër duhanpirjes në Kosovë. Kam diskutuar për vuajtjet që sjell duhani, shqetësimet më të gjera shëndetësore, respektin për ligjin dhe dhimbjen time personale duke parë vitet e fundit të jetës së nënës sime, të shënuara nga pasojat e duhanpirjes së saj të përjetshme. Kam shkruar gjithashtu për dështimin e zbatimit të ligjit dhe për faktin se kosovarët, megjithëse vuajnë nga tymi pasiv, duken shumë të sjellshëm për të kërkuar nga duhanpirësit që të respektojnë zonat ku ndalohet duhani.

Kam lënë Kosovën në fund të vitit 2015 dhe kalova nëntë vjetët e ardhshëm në Shtetet e Bashkuara. Tani më pëlqen shumë të jem përsëri në Kosovë. Megjithatë, ka disa gjëra që më shqetësojnë ende. Ju lutem më falni, lexues i dashur, nëse tingëlloj kritik: konsiderojeni këtë artikull si një të dashur që dëshiron më të mirën për të dashurin. Le të fillojmë me një të dhënë tronditëse: në Kosovë konsumohen rreth 3.5 miliardë cigare në vit. Një pjesë e madhe e këtyre bishtave të cigareve përfundon duke ndotur trotuaret, rrugët dhe hapësirat e hapura. Siç thonë disa nga miqtë e mi, “Po e them vetëm...”.

Po shkruaj tani për shkak të një dreke të fundit. Një mik dhe unë u ulëm në një restorant të vogël afër Xhamisë së Jashar Pashës. Pak pasi bëmë porosinë, një kamerier, që pushonte në një tavolinë afër, ndezi një cigare. Ndërsa ushqimi ynë mbërriti, një djalë i ri që po përfundonte ushqimin në një tavolinë tjetër, gjithashtu filloi të pinte duhan. Së shpejti një grua iu bashkua dhe nxori një cigare. Ishte një hapësirë e vogël. Ndoshta, si shumë kosovarë që i gjej shumë të sjellshëm, edhe unë nuk thashë asgjë. Kështu që, ja ku jam, po shkruaj në vend të kësaj. Ky restorant i këndshëm, përndryshe, që po shkel në mënyrë aktive ligjet kundër duhanpirjes në Kosovë, ndodhet afërsisht 200 metra larg Kuvendit të Kosovës, aty ku bëhen ligjet.

Të shohim disa të dhëna.

Duhani në Kosovë: Shifrat

Të përcaktosh saktësisht konsumin vjetor të cigareve në Kosovë është sfiduese për shkak të burimeve të ndryshme të të dhënave dhe mundësisë së raportimeve të paplota. Megjithatë, statistikat në dispozicion japin një përllogaritje të përgjithshme:

• Të rriturit duhanpirës: Rreth 25.7% të të rriturve nga mosha 18-69 vjeç në Kosovë janë duhanpirës aktualë, me një prevalencë më të lartë tek burrat (35.3%) krahasuar me gratë (15.9%). Kjo sugjeron rreth 240.000 duhanpirës.
• Konsumi mesatar ditor: Ndër duhanpirësit e përditshëm, mesatarja e cigareve të konsumuara në ditë është 20.9, me burrat që konsumojnë mesatarisht 23.9 dhe gratë 14.7 cigare.
• Importet vjetore të cigareve: Në vitin 2021, Kosova importoi rreth 3.500 tonë cigare, me një vlerë prej rreth 87 milionë euro. (Sigurisht “kostoja” është shumë më e madhe.)
• Ndërsa këto të dhëna ofrojnë një pasqyrë të zakoneve të duhanpirjes dhe volumeve të importit, ato ndoshta nuk i përfshijnë plotësisht konsumin e papërshkruar ose të paligjshëm të duhanit. Konsumi total vjetor i cigareve në Kosovë ka të ngjarë të jetë më i lartë sesa sugjerojnë të dhënat e importit.

Kostoja e duhanpirjes

Që nga viti 2025, çmimi për një paketë me 20 cigare “Marlboro” në Kosovë është afërsisht 3.29 euro. Le t’i shohim shifrat më në detaje:

• Një cigare mesatarisht peshon rreth një gram; ka rreth një milion cigare në një ton metrik.
• Kosova importon 3.500 ton. metrike cigare në vit.
• Cigare të konsumuara për vit: 3,500,000,000 (3.5 miliardë).
• Pako gjithsej për vit: 175 milionë (3.5 miliardë cigare @ 20 për pako).
• Kosto mesatare për duhanpirës në vit: €3.29 x 365 ditë = €1,200.
• Totali vjetor i shpenzimeve për cigare në Kosovë përafërsisht: €3.29 x 175 milionë pako = €575 milionë.

Ky numër – 240,000 duhanpirës të përditshëm – dhe kostoja e tyre prej 575 milionë eurosh nuk fillon as të trajtojë kostot e tjera: sëmundjet, vitet e humbura të jetës dhe familjet që luftojnë për të vendosur ushqim në tryezë ndërsa sakrifikojnë para për duhanin. Kanceri i mushkërive, i cili shpesh lidhet drejtpërdrejt me pirjen e duhanit, i kushtoi Kosovës 138.24 milionë euro në vitin 2023, sipas një raporti të Bankës Botërore.

Shpresë për ndryshim

Në vitin 1969, shkova në klinikën mjekësore të universitetit tim për një çështje shëndetësore. Gjatë kontrollit doktori më pyeti nëse pija duhan. Unë i thashë “Jo, vetëm një pipë”. Doktori tha diçka si “Epo, pipa nuk të vret aq shpejt sa cigaret”. Nuk piva më kurrë.

Qëllimi i këtij artikulli është i thjeshtë:

• Të inkurajojë njerëzit të mos pinë duhan në praninë e të tjerëve, dhe;
• Të mbështesë zbatimin më të fortë të ligjit.

Ndoshta anëtarët e Qeverisë, në Kuvendin vetëm 200 metra larg nga restoranti miqësor që shkel ligjin, i përmendur më lart, do të motivohen të përmirësojnë zbatimin e Ligjit për shëndetin dhe sigurinë financiare të qytetarëve dhe mysafirëve të Kosovës.

(Rand Engel ka qenë koordinator në “Balkan Sunflowers” gjatë viteve 1999-2015. Shumë më herët, më 1977 ai e kishte themeluar “Home Energy Centers”, njëra prej kompanive të para në SHBA që ofronte auditim në sektorin e energjetikës, si dhe produkte dhe shërbime të shumta për kursimin e rrymës)