Debati për heshtjen

Të thuhet saktësisht, po debatohet rreth një përpjekje për të heshtur, e cila u ndërpre në nëntor kur Arsim Gërxhaliu, drejtor i Institutit të Mjekësisë Ligjore në Prishtinë, deklaroi se një varrezë masive është zbuluar në Kizhevak të Komunës së Rashkës.

Dy ditë më vonë, Veljko Odaloviq, president i Komisionit për Personat e Zhdukur në kuadër të Qeverisë së Serbisë, ka njoftuar se besohet se rreth 15-17 trupa janë gjetur në varr, identifikimi i të cilëve do të bëhet e mundur pas analizës së ADN-së.

Shpejt pasoi edhe deklarata nga Dhoma e Krimeve të Luftës e Gjykatës së Lartë të Beogradit, duke kërkuar zhvarrosjen e trupave të gjetur.

Deri më tash, 941 trupa janë gjetur në Serbi në katër varre masive në Batajnicë, Perushac, Petrovo Selo dhe Rudnicë. Kizhevaku është vendi i pestë dhe varreza e pestë masive.

Kronologjikisht, varreza e parë masive u zbulua në Batajnicë në vitin 2001 me 744 trupa. Në të njëjtin vit, 61 trupa u gjetën në Petrovo Selo, ndërsa 84 trupa afër liqenit Perushac. Në Rudnicë, në vitin 2013, janë gjetur mbetjet mortore të 52 personave.

Statistikat e disfatës. Numrat e disfatës.

Dhe duke menduar për familjet e të zhdukurve, të cilat çdo lajm të ngjashëm e presin me shpresën se kërkimi i tyre do të përfundojë aty, se ata do të varrosin të dashurit e tyre me dinjitet dhe se pas kësaj ata më në fund do të jenë në gjendje t’i drejtohen të ardhmes në vend si deri atëherë – të së kaluarës.

Në një shkallë të gjerë ankthi shkaku i lajmeve të tilla zgjat për një kohë, por me kalimin e kohës qetësohet dhe bie në harresë – deri në ndonjë zbulim të ri të ngjashëm.

Meqenëse fshehja e trupave në Serbi të të vrarëve nga Kosova është një mënyrë e qartë e operimit, është e sigurt se ka më shumë varre që duhet të gjenden sa më shpejt të jetë e mundur, të zhvarrosen trupat dhe të identifikohen viktimat.

Të dhënat me siguri mund të gjenden tek ata që urdhëruan zhvendosjen e trupave, hapjen e varreve të reja masive, tek ata që e kanë realizuar – ata që gërmuan varrin ekzistues, ngarkuan trupat, i transportuan, ata që gërmuan varret e reja, shkarkuan trupat dhe i rivarrosën aty. Të paktën 20 dëshmitarë për varr. Dhe një zinxhir i qartë komandues që ishte i vetmi që mund të urdhëronte dhe ta realizonte këtë.

Varreza në Rashkë u gërmua për pesë vjet, sepse gurorja po punonte në ndërkohë, kështu që ishte e vështirë të gjendej vendi i duhur dhe të hiqej një sasi e madhe e gurit.

Kur e dimë këtë, atëherë është e qartë se është e nevojshme të krijohet një plan i vërtetë për t’i kontrolluar të gjitha vendet për të cilat ka indikacione se ato janë vendet e varrimit, si dhe të merren në pyetje të gjithë aktorët dhe aktorët e mundshëm për vendet e sakta dhe të zbulohen ato në kohën më të shkurtër të mundshme.

Varrezat masive janë kanceri që po na shkatërron. Është e rëndësishme që t’i zbulojmë në mënyrë që viktimat të mund të varrosen me dinjitet, në mënyrë që familjet të mund të gjejnë të paktën këtë paqe ne dijeninë se ata mund t’i thonë lamtumirë të dashurve të tyre. Por është gjithashtu e rëndësishme që Serbia të ketë një rast të shërohet nga ky kancer – krime të kryera në emër të saj. Që të mos lëmë një trashëgimi të kësaj pako kriminale që do të jetë kaq e pazgjidhur dhe trashëgimtarëve tanë një faktor të paqëndrueshmërisë, turpit, të qelën hapësira të ndjeshmërisë...Dhe të mos jemi subjekt i vazhdueshëm i paqëndrueshmërisë dhe papërshkueshmërisë që shkaktojnë informacione për vendet e mundshme të varrezave me synim për të shkaktuar paqëndrueshmëri në ndonjë moment politik më dramatik ose para vendimeve të rëndësishme.

Këto vende duhet të shënohen në mënyrë adekuate si vende përkujtimore, dhe duhet t’u mundësohet familjeve t’i vizitojnë këto vende gjatë procesit të vajtimit dhe kujtimit të dashurve të tyre. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme që të ketë vazhdimësi në gjetjen e të zhdukurve dhe që vazhdimisht të punohet – në Serbi, Bosnjë-Hercegovinë, Republika Srpska, Kosovë, Kroaci...Vetëm në këtë mënyrë ne qëndrojmë në përputhje me idenë e pajtimit – 25 vjet pas drejtimit dhe më shumë se dy dekada pas Kumanovës.

Zbulimi i varrezës së re masive përkoi në kohën me debatin që u hap me rastin e njoftimit të Nismës Rinore për të Drejtat e Njeriut. Nisma e vlerësoi si dështim festivalin “Mirdita, dobar dan!”, faktin se disa nga pjesëmarrësit në edicionet e mëparshme të këtij festivali nga Kosova morën pjesë në fushën për të glorifikuar të paditurit për krime lufte dhe presionin mbi Dhomat e Specializuara në Hagë.

Organizatorët kështu u distancuan thellësisht nga mesazhi që dërgon kampanja “Liria ka emër – UÇK”.

Do të doja që për këtë njoftim të flitet më shumë në publikun tonë dhe që gjesti i organizatorëve të festivalit mori publicitet më të madh në mesin e të tjerave, sepse është një shembull i reagimit me kohë dhe të përgjegjshëm.

Duke u përpjekur t’i tregojë publikut të interesuar serb seriozitetin e problemeve me të cilat janë përballur në Kosovë organizatorët e festivalit, redaktorja e portalit Kossev, Tatjan Lazareviq, bëri një krahasim interesant me skenë lokale politike e kulturore: “Imagjinoni një situatë kur një Biljana Srblanoviq fillon një fushë në mbështetje të Ratko Mladiqit dhe ai thotë se është art”.

Nuk mund ta imagjinoj këtë. Kjo është arsyeja pse ky gjest i dhimbshëm i Nismës Rinore ishte i domosdoshëm për t’i hequr indet jo të shëndetshme që do të vazhdonin të rëndonin festivalin përndryshe të shkëlqyeshëm, “Mirdita, dobar dan!”. Tani është shumë e qartë se ku janë vijat e kuqe nga e kaluara që nuk mund të kalohen për hir të së ardhmes.