UÇK-ja si masë e aftësive reflektive për bërje

Pa UÇK-në, si subjekt të lirisë, nuk ekziston vlera e lirisë. Sartri thotë se jashtë angazhimit të subjektit që i zgjedh vlerat, vlerat nuk ekzistojnë. Është subjekti UÇK ai që do ta sjellë vlerën e lirës në ekzistencë, për t’u shndërruar vetë subjekt në vlerë. Rrjedhimisht, mund të themi se vetë ekzistenca e subjektit të UÇK-së, që e ka sjellë vlerën e lirisë në ekzistencë, është një vlerë që duhet të njihet nga të gjithë

Hyrje

Liria, nuk është aftësi; ajo është kushti i të gjitha aftësive. Si aftësi, ajo është cilësi e gjësë; si kusht i të gjitha aftësive, ajo është qenia e gjësë. Është kjo arsyeja se pse Hajdegeri në ontologjinë fondamentale të tij do të konsiderojë se nuk është njeriu ai që e zotëron lirinë, është liria ajo që e zotëron njeriun. Liria shkon përtej kufijve të njohjes logjike dhe është kushti i saj. Luftëtari i lirisë jo domosdoshmërisht duhet t’i ketë të lexuar filozofët apo shkrimtarët që kanë shkruar për lirinë. Adem Jasharit nuk i është dashur t’i lexojë Platonin, Homerin, Eskilin, Spinozën, Kantin, Hegelin, Sartrin, Poperin etj., si parakusht për ta materializuar aktin e vet të flijimi për liri. Pasioni i intuitës për t’iu përgjigjur thirrjes për ndihmë rrënjëve të fijeve të barit të atdheut të kërcënuar nga shkelja e çizmes së huaj e tejkalon çdo përfytyrim të arsyeshmërisë njerëzore, që i përcakton kufijtë e të mundshmes dhe të pamundshmes. Pa këtë pasion, as ideja e luftës së UÇK-së nuk do të mund të ekzistonte, e aq më pak do të mund të flitej për aktualizimin e saj.

Liria, si pasion i intuitës, është përfaqësimi i drejtpërdrejtshmërisë së qëndrueshmërisë që ka një person në bindjen për rolin e vet në bërjen e gjerave në botë. Ndërkaq, liria si vlerë përcaktohet nga afërsitë e vetëdijes aksiologjizuese për të zgjedhur atë që është e rëndësishme në procesin e bërjes, e kjo do të thotë për kapërcimin kualitativ nga një shkallë më e ultë në një shkallë më të lartë të bërjes së ekzistencës. Historikisht vështruar, filozofia e vlerës së lirisë – siç thotë Sartri - si themel i të gjitha vlerave, është zhvilluar paralelisht me shfaqjen e një shqetësimi dominues për qëllimet njerëzore në rrugën e zgjerimit të kufijve të ekzistencës së njerëzimit. Vetëm përmes vetëdijes aksiologjizuese, liria si vlerë, mund të ngrihet në një realitet promodial, mbi bazën e të cilit mund të kuptohet dhe të ndërtohet tërësia e ekzistencës njerëzore.

Në kushtet e pushtimit klasik të regjimit gjenocidal të Millosheviqit, shprehur me terma të Hajdegerit, liria do ta zgjedhë subjektin e realizmit të vetes – UÇK-në dhe vetë ekzistenca e UÇK-së do të jetë e ndërlidhur nga përcaktimi i saj për të zgjedhur vlerën e lirisë. Pa UÇK-në, si subjekt të lirisë, nuk ekziston vlera e lirisë. Sartri thotë se jashtë angazhimit të subjektit që i zgjedh vlerat, vlerat nuk ekzistojnë. Është subjekti UÇK ai që do ta sjellë vlerën e lirës në ekzistencë, për t’u shndërruar vetë subjekt në vlerë. Rrjedhimisht, mund të themi se vetë ekzistenca e subjektit të UÇK-së, që e ka sjellë vlerën e lirisë në ekzistencë, është një vlerë që duhet të njihet nga të gjithë.

Pikëpamja aksilogjizuese utilitariste

Pyetja që shtrohet sot është se lufta e UÇK-së nga të qenët subjekt i lirisë, a ka arritur që të shndërrohet në përmbajtje të vetëdijes sonë aksiologjike, si përcaktuese e qëllimeve tona kombëtare për bërje?

Nga zgjedhja që kemi bërë për mënyrën e (ri)varrimit të dëshmorëve të UÇK-së menjëherë pas luftës; me qëndrimin tonë ndaj memorialit të Kullave të Jasharajve tash e 23 vjet, nga mënyra e satanizmit të ushtarëve të UÇK-së në mediat tona para e pas lufte; prej hartimit të Ligjit të Veteranëve të Luftës së UÇK-së (çështja aq shumë e përfolur e Listës së Veteranëve të Luftës së UÇK-së, është treguesi i përmasës së sëmundjes shpërfytyruese të marrëdhënies sonë me idenë e lirisë dhe rregullimi i Listës së saktë të Veteranëve nuk mund të arrihet asnjëherë pa shërimin moral të kësaj marrëdhënieje!); prej mënyrës së hartimit të Kushtetutës së Kosovës, e cila luftën e UÇK-së nuk e përmban si premisë juridiko-politike të shtetësisë së Kosovës; nga mënyra e themelimit të Gjykatës Speciale nga Kuvendi i Kosovës; mund të konkludohet se UÇK-ja, në radhë të parë, nga shqiptarët, e më pas edhe nga ndërkombëtarët, është parë si një vlerë që buron nga pikëpamja e aksiologjisë utilitariste, e cila llogarit në interesin praktik (e edhe material) tash dhe këtu, në njërën anë, brenda forcave politike shqiptare në luftën për pushtet, ndërsa, nga ana tjetër, në rrafshin e politikave ndërkombëtare, si vlerë për ekuilibrim forcash në shoqërinë botërore. Në të dyja rastet, më parë se sa një e mirë e dëshirueshme si qëllim, UÇK-ja do të perceptohet një e mirë e dëshirueshme si mjet.

Në qoftë se Gjyqi i Nurembergut do të jetë pasqyrim i sistemit të drejtësisë mbi të cilën do të funksionojë rendi i ri botëror pas Luftës së Dytë Botërore, Gjykata Speciale, si pjesë e sistemit të drejtësisë ndërkombëtare, do ta pasqyrojë krizën e sistemit të rendit botëror në këtë fillim të mileniumit të ri. Në rastin e Gjykatës Speciale, përkundrejt Gjykatës së Nurembergut, e drejta pozitive do të mbetet pa përmbajtjen e së drejtës morale. Ndërsa Gjykata e Nurembergut do të jetë produkt i sistemit të drejtësisë, i cili do ta menaxhojë “rendin botëror” të pas Luftës së II Botërore, Gjykata Speciale do të jetë produkt i sistemit të drejtësisë ndërkombëtare në kontekstin e botës gjeopolitike të “ekuilibrit botëror”, si mishërim i raportit dinamik midis forcave kundërshtuese në një sistem të hapur. Nëse rendi është statik, ekuilibri është dinamik, thotë teoricieni i politikës Saul Cohen. Karakteri dinamik, që buron nga përplasja e forcave të kundërta, për ta ruajtur ekuilibrin global, “flijon” agjentë të ndryshëm që ka në dispozicion (edhe përbërës të së drejtës ndërkombëtare e edhe element i vlerës së lirisë!) në funksion të stabilitetit, si tipar i ekuilibrit global. Në kontekstin e “rendit botëror” të pas Luftës së Dytë Botërore (dhe jo vetëm) do të ishte e pamundur të imagjinohej një “Nuremberg” kundër hebrenjve. Në Kontekstin e “ekuilibrit botëror”, në emër të “pastrimit” të një Lufte Çlirimtare, me lehtësi të papërballueshme për asnjë fuqi imagjinate bëhet realitet ekzistenca e Gjykatë Speciale për krimet e supozuara të UÇK-së. Gjykata e Nurembergut ishte produkt i forcave aleate fituese të Luftës së Dytë Botërore; Gjykata Speciale është produkt i nevojave për stabilitetin e ekuilibrit midis forcave të superfuqive botërore konkurruese në luftën për zgjerimin e zonave të tyre të interesit.

Sistemi i drejtësisë ndërkombëtare i fillimit të mileniumit të tretë do të jetë shfaqja e thelbit të parimit të ekuilibrit global. Gjykata Speciale është simptoma e mungesës së “rendit” të shoqërisë botërore. Gjykata Speciale në Hagë do të bazohet në moralin universal të të drejtave të njeriut, si një instancë juridike supernacionale me aspiratën për arritjen e një harmonie planetare, duke u bazuar në aspiratat empirike të natyrës njerëzore (Jean-Jacques Wunenburger). Në rastin e Gjykatës Speciale të Hagës, universaliteti i moralit të të drejtave të njeriut do të jetë kërcënim serioz i së drejtës së popujve për liri. Gjykata e Nurembergut me moralin e së drejtës kolektive, si një entitet konkret historik, do të vihet në funksion të lirisë, sigurisë dhe mirëqenies së njerëzimit. Duke u bazuar në të drejtën pozitive dhe duke e përjashtuar prej saj çfarëdo lloj mundësie implikimi të së drejtës morale në të, Gjykata Speciale në Hagë do ta trajtojë barabarësish si pushtuesin, ashtu edhe të pushtuarin; si ushtruesin e gjenocidit, ashtu edhe atë që ka pësuar nga gjenocidi.

Lufta kundër vlerës së UÇK-së si luftë kundër rendit botëror

Agresionit ushtarak rus në Krime e Ukrainë i ka paraprirë agresioni diplomatik rus e serb për kontestimin e sistemit të drejtësisë ndërkombëtare përmes kontestimit të karakterit të drejtë të luftës së UÇK-së. Themelimi i Gjykatës Speciale nuk është çështje e testimit të qëndrueshmërisë së vlerës së UÇK- së, por një testim i qëndrueshmërisë së rendit botëror, i qëndrueshmërisë së besimit në sistemin e drejtësisë ndërkombëtare, i cili shfaqet përmes trajtimit juridik të së drejtës së një lufte antikoloniale, siç ishte Lufta e UÇK-së.

Themelimi i Gjykatës Speciale është finalizimi i agresionit që Serbia, në bashkëpunim me Rusinë, do të bëjë, në njërën anë, mbi hapësirën e boshatisur të vetëdijes aksiologjizuese shqiptare për lirinë, si vlerë supreme, dhe, nga ana tjetër, mbi arealin e vetëdijes aksiologjizuese utilitariste perëndimore. Si? Duke përdorur hapësirat e boshatisura që ekzistojnë ndërmjet vlerës universale të moralit të të drejtave të njeriut dhe vlerës “partikulare” të moralit të së drejtës kolektive të popujve për liri në sistemin e së drejtës ndërkombëtare penale. Kontradikta midis vlerës së një kriteri abstrakt universal e jashtëkohor (të drejtat e njeriut) dhe vlerës së një kriteri konkret në histori (lirisë së popujve të veçantë), në rastin e Gjykatës Speciale do të tejkalohet përmes përqafimit të vlerës së parë, duke e përjashtuar nga logjika e drejtësisë vlerën e kriterit të dytë. Gjykata Speciale do ta bëjë një zhvendosje thelbësore të vëmendjes nga trajtimi i tërësishëm i njeriut si qenie e lirë dhe si vlerë te dimensioni i njeriut si person fizik e juridik. Për rrjedhojë, shprehur me terma të Toma Akuinit, kriteri i drejtësisë së sjelljes do t’i mbivendoset kriterit të drejtësisë së kauzës. Në këtë mënyrë, logjika e drejtësisë do të pezullohet nga koncepti i luftës së drejtë dhe luftës së padrejtë. Për rrjedhojë Gjykata Speciale Kosovën do ta kthejë nga një çështje e historisë së dekolonizimit, në çështje të të drejtave të njeriut.

Ndërsa presioni i bashkësisë ndërkombëtare kundrejt deputetëve të Kuvendit të Kosovës për domosdoshmërinë e themelimit të Gjykatës do të jetë tregues i krizës së vetëdijes aksiologjizuese perëndimore në kontekstin gjeopolitik të ekuilibrit global (vetëm konteksti gjeopolitik i ekuilibrit global e bën të kuptueshëm presionin që SHBA do të ushtrojnë mbi establishmentin politik të Kosovës për ta votuar themelimin e Gjykatës Speciale), aprovimi i Gjykatës Speciale nga deputetët e Kuvendit të Kosovës do të jetë treguesi i kapaciteteve të ulëta të vetëdijes aksiologjike shqiptare për vetëbërje. Në të vërtetë do të jetë treguesi i aftësive të munguara krijuese përballë qëllimit për kapërcim nga modusi i ekzistencës së mbijetesës në modusin e ekzistencës për bërje.

Prej një përmbysjeje të tillë të logjikës të së drejtës dhe drejtësisë, Serbia do të synojë ta ndërtojë narracionin e vetë moral se:

Intervenimi i NATO-s ka qenë një gabim;

Se në Kosovë, si pjesë jugore e Serbisë, nuk ka pasur luftë mes ushtrisë së Serbisë dhe UÇK-së, porse aty ka ndodhur një luftë civile për pushtet midis UÇK-së terroriste dhe partive paqësore e minoriteteve etnike të pambrojtura;

Se ushtria e policia serbe kanë ndërhyrë me qëllim që ta parandalojnë dhe ta pamundësojnë këtë luftë civile, por intervenimi i NATO-s ua ka pamundësuar këtë, duke marrë një vendim të gabueshëm për largimin e babës (Serbisë) nga shtëpia (Kosova) (Rezoluta 1244), në vend se të dëbohet “fëmija problematik” (UÇK-ja);

NATO padrejtësisht e detyroi “babën” (lexo Serbinë administrative, ushtarake e policore) të dëbohet nga shtëpia, duke e ndarë atë edhe nga “fëmijët e vet të mirë”. Ekzistenca e Gjykatës Speciale është provë e mjaftueshme që baba (Serbia) tashmë duhet të kthehet në shtëpinë e vet pranë “fëmijëve të vet të mirë”– në Kosovë.

Me pak fjalë, ky është narracioni, që, përmes Gjykatës Speciale, Serbia do të përpiqet ta rritë vëllimin e argumentit për “të drejtën morale” të kthimit të saj në Kosovë. Ndërkaq, brenda Kosovës, subjektet konkurrente politike, duke përfituar nga goditja që do të marrë “krahu i luftës” prej Gjykatës Speciale, do të përpiqen të krijojnë “avantazhe morale” për rolin e tyre në historinë më të re të “çlirimit” dhe të “shtetndërtimit” të Kosovës.

Mjerim! Kaq është pika e lartësisë ku mund të arrijë steka e interesave meskine të vetëdijes tribaliste shqiptare!

Përfundim

Mbrojtja e vlerës së lirisë përmes instrumenteve të sistemit të drejtësisë (lokale apo ndërkombëtare) duhet të jetë shprehje e fuqisë motivuese për rritjen e jetës dhe sigurisë së ekzistencës së shoqërisë njerëzore në botë. Gjykata Speciale nuk do t’i shërbejë lirisë dhe mirëqenies së njerëzimit, sepse është mekanizëm për ruajtjen e baraspeshave të forcave mes shtetesh në një rend botëror të luhatshëm nga paqëndrueshmëria e sistemit të vet të drejtësisë. Presioni për themelimin e Gjykatës Speciale nga ndërkombëtarët drejtuar kuvendarëve të Kosovës, është prova që vërteton se liria e një populli, në vend të rritjes së sigurisë së lirisë së njerëzimit, mund të përdoret si mjet për harmonizimin maksimist të interesave kundërthënëse në kontekstin gjeopolitik të “ekuilibrit botëror”.

Për shkak se vlera e lirisë është e ndërlidhur me motivimin, sepse vetëm përmes motivimit vlera merr kuptim, Kuvendi i Kosovës, me aktin e aprovimit të Ligjit për Dhomat e Specializuar, ka vendosur standardin moral të ndarjes së vlerës nga motivimi. Me votimin pro themelimit të Gjykatës Speciale, Kuvendi i Kosovës popujve që bëjnë lufta antikoloniale gjithandej botës, ashtu sikur se edhe pasardhësve tanë, iu ka dërguar mesazhin dekurajues e antihistorik se liria në përgjithësi dhe liria e tyre, në veçanti, nuk përfaqëson ndonjë interes me rëndësi për zhvillimin dhe emancipimin e llojit njerëzor në botë; se liria nuk është çështje e vullnetit dhe së drejtës morale të subjekteve të veçanta, por çështje nomenklaturash dhe raporte forcash.

Qëndrimi i tillë ndaj UÇK-së është tregues i mungesës së parimeve të filozofisë së vlerave dhe të vetëdijes sonë të kufizuar aksiologjike në rrugën e bërjes subjekt në histori.

Kumtesë e lexuar në Sesionin Shkencor “Ushtria Çlirimtare e Kosovës – vlerë kombëtare” organizuar nga Instituti Albanologjik – Prishtinë, Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave e Shqipërisë dhe nga Agjencia Shtetërore e Arkivave e Kosovës, mbajtur më 7 mars 2022.