Shqiptarët përballen në “13” që i thërret historisë

Narrativa e shfaqjes zhvendoset përmes një udhëtimi kohor, duke nisur nga shekulli XVIII dhe duke u ndalur në fillimet e shekullit XX, periudhë që përmbledh përpjekjet heroike të shqiptarëve për liri dhe pavarësi. Gjithçka lidhet me numrin 13 siç pagëzohet edhe shfaqja nën regji të Sulejman Rushtit. Ka po aq aktorë, premiera në teatrin “Adriana” ka ruajtur datën, numri rikthehet si reminishencë e simbolikë por mbi të gjitha është thirrje jo vetëm për kapërcimin e numrit, por që historia të mos përsëritet

Titullohet thjesht “13”, ka shumë simbolika në të, mesazhe po ashtu. Mbrëmja e 13 dhjetorit ka nxjerrë 13 aktorë në skenën e teatrit “Adriana” në Ferizaj me shfaqjen nën regji të Sulejman Rushitit, i cili thur katër vepra të autorëve të shquar shqiptarë në një të vetme. Ky kolazh artistik shënon një qasje të veçantë regjisoriale, që bashkon traditën letrare me shqetësimet shoqërore dhe historike të kombit shqiptar.

Që në hapje, skena shquhet për simbolizmin e fuqishëm vizual. Në podium shfaqet përmes projektorit një sy – metaforë polivalente që, sipas regjisorit, përfaqëson të mirën, të keqen dhe mediat. Në të njëjtin moment, skenën e pushton një figurë mitike, gruaja me fustan të bardhë dhe krahë (interpretuar nga Dora Xhemajli) e cila mishëron “Zanën e Vizitorit” nga poezia e Gjergj Fishtës.

Narrativa e shfaqjes zhvendoset përmes një udhëtimi kohor, duke nisur nga shekulli XVIII dhe duke u ndalur në fillimet e shekullit XX, periudhë që përmbledh përpjekjet heroike të shqiptarëve për liri dhe pavarësi. Në këtë udhëtim dramatik, regjisori përdor si burime frymëzimi katër vepra të rëndësishme të letërsisë shqiptare: romanin “Viti i mbrapshtë” të Ismail Kadaresë, dramën “Qerthulli politik” të Kristo Floqit, tregimin “ABC-ja e kreshnikëve” të Mitrush Kutelit dhe poezitë e Gjergj Fishtës.

“13” shndërrohet në një eksplorim të thellë të pasigurive, tragjedive dhe dilemave ekzistenciale që kanë përshkuar historinë e shqiptarëve ndër shekuj. Në skenografinë e pasur dhe një qasjeje regjisoriale që ndërthur dramatiken me simboliken, “13” shfaqet si një vepër që jo vetëm nderon trashëgiminë letrare shqiptare, por e sjell atë në një dialog të gjallë me të sotmen. Ali Krasniqi, Dora Xhemajli, Arben Marevci, Dashuri Rexhepi, Donikë Zeqiri, Blin Mani, Edona Berisha, Elton Tahiri, Jajush Ramadani, Kushtrim Qerimi, Milot Salihu, Nexhat Xhokli e Sherif Bega janë 13-tëshja e kastës së aktorëve. 

Në një pjesë të kësaj drame paraqitet dhe një skenë e cila është e përshkruar në veprën e Kadaresë ku pesë njerëz copëtojnë një vajzë. Është metaforë për copëtimin e trojeve shqiptare në pesë vende të ndryshme. Po nga kjo vepër dialogohet dhe për kometën me simbolizmin e një oguri, një shenjë apokaliptike që nxit frikë dhe panik në popull. Ajo përfaqëson jo vetëm fatkeqësitë e ardhshme, por edhe një shqetësim të përhershëm të njerëzimit për fatin dhe forcat e pakuptueshme që ndikojnë jetën. I shërben narratives si një metaforë për pasigurinë historike dhe frikën kolektive.

Recitohet gjithashtu edhe poezia “ABC-ja e kreshnikëve” nga Kuteli që përçon mesazh sesi mbijeton i forti dhe sesi ka funksionuar Kanuni dhe hakmarrja deri në vrasjen e gjithë anëtarëve të familjes dhe djegien e pasurisë. Në këtë dramë paraqiten edhe elemente nga opereta artistike “Qerthulli politik” një komedi që përqesh klasën politike shqiptare të viteve të ‘20-ta, të karakterizuar nga korrupsioni, paaftësia dhe mungesa e vizionit për shtetndërtim.

Në shënjestër janë politikanët shqiptarë si të papërgjegjshëm dhe të korruptuar. Përmes satirës dhe ironisë, opereta ashtu si edhe drama shfaq Shqipërinë si të prapambetur. Theksohet përgjegjësia e shqiptarëve për gjendjen e tyre të mjerë dhe veset e tyre sociale, si dembelizmi, etja për pushtet dhe hajdutëria.

Në një moment kulmor, në skenë shfaqet shpallja e Shqipërisë, e cila nuk mund të shmangë përmendjen e Londrës si pikë referimi historik. Është pjesë nga vepra “Qerthulli politik” i Kristo Floqit. Në vijim, disa luftëtarë nga veriu—megjithëse nënkuptimi qartazi lidhet me Kosovën—hyjnë në diskutim duke kërkuar qartësi mbi kufijtë e pritur në Shqipëri, por përgjigjja që marrin është një boshllëk i hidhur, padituria mbi çështjen e kufijve. Situata përshkallëzohet në një luftë, një metaforë tragjike për konfliktet e brendshme të kombit.

Një tjetër temë e mprehtë trajton arsimin dhe gjendjen e tij të degraduar, ku theksi vihet jo vetëm te pagat e ulëta, por edhe te cilësia e dobët e mësuesve. Ironia therëse qëndron kur në një dialog një prej personazheve shprehet se “flitet për shumë njerëz të doktoruar e pak të dijshëm, më shumë ka mësues të besimit se të mësimit”.

Në një udhëtim imagjinar drejt vitit 2013, Shqipëria e së ardhmes portretizohet me absurditet grotesk: një parlament ku përplasjet fizike janë shfaqje e rregullt, duke përforcuar bindjen e vizitorëve afganë se Shqipëria mbetet larg konceptit të një shteti meritokratik. Ironia dhe sarkazma e këtij përshkrimi reflektojnë një shoqëri të kapur nga konflikti, mediokriteti dhe mungesa e drejtësisë institucionale.

Zanafilla e shfaqjes është pikërisht 13-tëshi që sipas regjisorit Sulejman Rushiti është një numër lojërash, fjalësh për besëtytninë jo vetëm te shqiptarët por edhe në gjithë botën.

“Sikur fatkeqësia, fati i zi historik yni që lidhet me ndikimin e një viti pas shpalljes së pavarësisë së shtetit shqiptar dhe, çuditërisht tokat shqiptare u pushtuan nga fqinjët dhe kjo ndodhi pikërisht në vitin 1913”, ka thënë regjisori nga Maqedonia e Veriut pas premierës. Ka kujtuar se për numrin 13 kanë shkruar shumë autorë si, Fishta në poezinë me titull ‘Zana e vizitorit’, Kadare te vepra e tij ‘Viti i mbrapshtë’, që gjithashtu e përmend si fenomen dhe luan me këtë besëtytni.

“Ajo që kam pasur ndër mend kur kam filluar këtë shfaqje, kam pasur dhe kam një përshtypje se te ne historia na përsëritet. Prandaj edhe unë në këtë dramë kam angazhuar 13 aktorë, shfaqja ka filluar më datën 13 tetor dhe premiera është mbajtur më 13 dhjetor”, ka thënë Rushiti.

Rushiti ka theksuar se është munduar që këto tema në hapësirat mbarëkombëtare t’i fusë në skenë dhe të ngjallë debat artistik me shikuesit.

“Sigurisht që ne e kemi të freskët pavarësinë e Kosovës, tentativat për ndarje, kontestimi i të drejtave, problematika të ngjashme që kemi në Shqipëri, Maqedoni, Greqi dhe gjithandej trojeve shqiptare. Ideja ime ka qenë që ta përfshij të gjithë habitatin kombëtar më të mirat dhe të këqijat që i kemi dhe të këqijat të mundohemi t’i përmirësojmë”, ka thënë ai, 

Kushtrimi Qerimi një prej 13 aktorëve ka theksuar se mesazhi i shfaqjes është shumë i qartë. “Po bazohem në një shkrim profetik të Fishtës të cilin e kam lexuar në 100-vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë. Kemi po të njëjtat probleme dhe jam i vetëdijshëm për zhvillimet e shqiptarëve që ndodhin këtu në Ballkan, kemi shumë ngecje dhe mendoj se kemi mundur të bëjmë shumë më shumë dhe irritimi nëse e analizoj, këtë më vjen aty. Uroj që sa më shumë t’i çelim sytë dhe të bëjmë sa më shumë, sepse kjo shfaqje e trajton edhe gjendjen aktuale që po e përjetojmë”, ka thënë ai.

Ka përgëzuar regjisorin Rushiti që e ka përzgjedhur këtë temë prej veprave të ndryshme e që finalja është një produkt i mirë i cili e përcjell një mesazh.  “Disa fjalë për këndellje të njerëzve që nuk e dinë se ku kemi qenë para 100 vjetësh dhe ku jemi sot”, ka thënë Qerimi.

Sipas Qerimit, teatrot, përkundër përkrahjes nga kjo Qeveri prapë kanë telashe teknike.

“Kështu që po shpresoj se gradualisht dhe do të mundohemi bashkërisht me institucionet qendrore e komunale, t’i gjejmë mënyrat për t’i tejkaluar telashet”, ka thënë ai. 

Arben Marevci asistent regjie dhe njëkohësisht pjesë e kastës ka theksuar se  ky bashkëpunim i ri ka qenë krejt i ndryshëm me shfaqjet e mëhershme që kanë realizuar.

“Ishte më i vështirë për arsye se për t’i bërë bashkë katër autorë në një dramë të vetme, ku ka shumë elemente si, sarkazma dhe humori ka qenë shumë e vështirë, por regjisori ka arritur objektivat, e gjithashtu edhe ne atë që kemi synuar ta arrijmë. Në pjesën artistike të shfaqjes duke filluar nga skenografi Bekim Korça, i cili ka bërë një punë të jashtëzakonshme duke e realizuar teknikisht bukur dhe mirë. Elenora Gagica ka bërë kostume të mrekullueshme pa përtesë dhe me një përkushtim të madh. Sfidë në vete ka qenë për secilin, për të gjithë stafin teknik dhe artistik”, ka thënë Merovci.

Ngjarjet janë të shumta në “13”. Vijnë si skena filmike në një shirit shekullor të shqiptarëve. Bëhen bashkë si thirrje për reflektim. Mbi të gjitha që historia të mos përsëritet.