Paule Vézelay, artistja e guximshme në Parisin avangardë të Picassos

Artistja Marjorie Watson-Williams, e cila për botën njihej me emrin Paule Vézelay, nderohet në qytetin e saj të lindjes, Bristol, me një ekspozitë të fuqishme që kap jetën e saj të pasur dhe krijimtarinë dramatike

Në vitin 1926, Paule Vézelay shpik vetveten. E lindur me emrin Marjorie Watson-Williams në Bristol, ajo u transferua në Paris dhe u bë artistja që kishte imagjinuar gjithmonë të ishte me një emër krejt të ri. Lulëzoi në qendër të ngjarjeve avangarde parisiene, duke krijuar shpejt një komunitet të pasur në mesin e një fryme radikale dhe eksperimentale artistike. Ekspozoi rregullisht dhe gjeti lehtësim në miqësitë e saj. Por, kur u kthye në Britani me fillimin e Luftës së Dytë Botërore, ajo e gjeti veten jashtë sinkronizimit me botën e artit atje dhe nuk arriti as famën e as suksesin që kishte ndërtuar me punë e mund në Paris.

Akademia Mbretërore Perëndimore e Anglisë (RWA) në Bristol e ka sjellë Vézelayn në shtëpi, duke organizuar ekspozitën më të madhe me punimet e saj që nga vdekja, në vitin 1984, në moshën 91-vjeçare. Janë vetëm dy dhoma, por ato janë të mbushura me piktura, printime, skulptura, tekstile, letra dhe fotografi nga koleksioni i saj personal. Duke kaluar kronologjikisht përmes jetës dhe punës së saj, ekspozita ofron një ndjesi të fuqishme të personalitetit të saj të ashpër dhe të egër.

Edhe në pikturat dhe printimet e saj më të hershme, të realizuara ndërsa ishte studente në RWA, pastaj në “Slade” – Shkolla e Arteve të Bukura në Londër – stili i Vézelayt është i qartë. Ajo ishte tashmë e interesuar për vëllimin dhe vijën, duke përshkruar trupa dhe hapësira që dalin nga faqja me modelim dramatik dhe vijëzime të kryqëzuara. Pikturat e saj të hershme janë të bëra me teknikë të vendosjes së ngjyrës së trashë dhe pavarësisht se paraqesin subjektin klasik modern të turmës, janë shumë më të interesuara për formën dhe ngjyrën sesa për komentet sociale.

Kur Vézelay mbërriti për herë të parë në Paris në vitin 1920, ajo u mahnit nga ajo që po ndodhte atje. Një grup njerëzish si: Pablo Picasso, Wassily Kandinsky, Sophie Taeuber-Arp dhe Jean Arp, Joan Miró dhe Alexander Calder, po shtynin kufijtë e artit vizual duke krijuar mënyra të reja për të përshkruar botën në mënyrë abstrakte. Vézelay përfundimisht i takoi të gjithë ata dhe iu bashkua grupit “Abstraction-Création”, i cili ekspozoi vepra që përballeshin me lojën e abstraksionit dhe surrealizmit.

Ekspozita në Akademinë Mbretërore Perëndimore të Anglisë përfshin dy skulptura nga bashkëkohësit e Vézelayt, një nga Calderi dhe një nga Marlow Moss. Edhe pse janë vetëm dy nga më shumë se 60 punimet e ekspozuara aty, ato japin një ndjesi të fortë të pyetjeve estetike që rrethi i Vézelayt po i adresonte. Ekuivalentët e vijave të tyre, veçanërisht ato të veprës së Calderit të varur nga tavani në galerinë e parë, janë dukshëm të pranishme në pikturën e Vézelayt që varet poshtë saj. Piktura me titull “Construction. Grey Lines on Pink Ground” e vitit 1938 është një fushë e madhe ngjyrë rozë me një hartë me 11 vija të drejta që e kryqëzojnë atë. Disa vija mbarojnë në sfera, të tjerat kanë flamuj të vegjël të mbjellë në to. Nuk ka asnjë dokument ose provë që tregon se dy veprat janë të lidhura, por të dy artistët ishin anëtarë të grupit “Abstraction-Création”, kështu që ata me siguri e njihnin njëri-tjetrin.

Letrat dhe fotografitë shtojnë ndjenjën e komunitetit të pasur të Vézelayt në Paris. Një letër nga Sophie Taeuber-Arp, përshkruan vështirësinë e të bërit art me një dorë, ndërsa tjetra tërhiqet në kuzhinë ose në telefon, ose për të kryer punë të tjera. Sfida e të qenit artiste dhe grua ishte gjithmonë e pranishme për Vézelayn, megjithëse ajo ishte e hapur në dëshirën e saj për t’u parë thjesht si një artiste, jo si një artiste grua.

Ajo i shkroi autores dhe piktores surrealiste britanike, Ithell Colquhoun, duke thënë se kishte zgjedhur një emër disi androgjen për të shmangur këto pyetje rreth gjinisë, që të tërhiqnin diskutime mbi punën e saj. Në ekspozitën e titulluar “Paule Vézelay: Living Lines” përfshihet një intervistë që ajo bëri me Germaine Greer, një vit para vdekjes së saj. Ajo kundërshtoi sugjerimin e Greerit se dëshironte të ngatërrohej me një burrë. Siç tha ajo, ishte vetëm puna ajo për çka shqetësohej – të bënte punë të mirë, pa marrë parasysh gjininë e saj.

Kur u kthye në Britani, Vézelay mori një rol aktiv në përpjekjet e luftës në Bristol, duke vizatuar skena të ashpra dhe dramatike të shkatërrimit në qytet, që shënuan një rikthim të shkurtër në artin figurativ. Më pas ajo iu kthye pikturimit kryesisht të veprave abstrakte dhe përfundimisht filloi të dizajnonte tekstile, disa prej të cilave janë përfshirë në ekspozitë. Perdet që vareshin në apartamentin e saj janë aty, në dukje paksa të zbehta rreth skajeve ku drita i prekte. Është një element intim, si letrat e saj, që ngjall një ndjesi të prekshme të asaj se kush ishte Vézelay, me gjithë kompleksitetin e saj.

Seria e saj e punimeve “Lines in Space” përfshinte periudhën që kishte kaluar në Paris dhe kthimin e saj në Angli. Këto vepra kombinojnë skulpturën dhe pikturën, shpesh duke paraqitur tela të tendosur përmes një kanavace për të krijuar një lloj skulpture reliefi që varet nga muri. Në shikim të parë, ato duken si pikturat e saj të tjera abstrakte, por një vëzhgim më i thellë tregon tredimensionalitetin e tyre.  Fraza “Lines in Space” (Vija në hapësirë) duket sikur përmbledh në mënyrë të bukur etikën artistike të Vézelayt. Të gjitha punimet e saj kthehen te kjo ide themelore.

RWA është vendi ideal për këtë shqyrtim të ri të jetës dhe krijimtarisë së pasur të Vézelayt, në ndërtesën e njëjtë ku ajo filloi të ndiqte karrierën si artiste. Ekspozita ndriçon diferencat dramatike në ndjeshmërinë estetike mes Parisit dhe Britanisë në mesin e shekullit të 20-të.

Vepra e Vézelayt është pa dyshim parisiene, e ushqyer dhe formuar në mes të personaliteteve të avangardës, që e bënë Parisin qendrën e modernizmit. Është interesant të mendosh se si do të kishte evoluar trashëgimia e saj nëse do të ishte kthyer në Paris pas luftës, por duhet ta marrim atë siç është: një grua kozmopolite e shekullit të 20-të, që e ndërtoi identitetin dhe artin e saj ashtu siç dëshironte.