Paul Auster – stilisti i postmodernizmit

Shkrimtari i “fiksionit postmodernist shumë të stilizuar dhe enigmatik”, Paul Auster, ka vdekur të martën në New York, të cilit qytet ia kushtoi trilogjinë e tij që e bëri të famshëm gjithandej, njashtu sikurse edhe “Leviathan” dhe “4 3 2 1” e mbi 30 vepra të tjera letrare me të cilat zë vend meritor në letërsinë bashkëkohore

Shkrimtari Paul Auster, autori i 34 veprave, përfshirë edhe “The New York Trilogy”, “Leviathan” dhe “4 3 2 1”, ka vdekur të martën për shkak të komplikimeve nga kanceri i mushkërive. Shquhej për letërsinë e tij postmoderniste të stilizuar. Ishte 77 vjeç. 

Auster u bë i njohur për “fiksionin e tij postmodernist shumë të stilizuar dhe enigmatik, në të cilin tregimtarët rrallëherë janë jo të besueshëm dhe baza e komplotit po ndryshon vazhdimisht”, do të shkruante romancieri Joyce Carol Oates në vitin 2010.

Tregimet e tij shpesh luajnë me temat e rastësisë dhe fatit. Shumë prej protagonistëve të tij janë vetë shkrimtarë dhe vepra e tij është vetëreferuese, me personazhe nga romanet e hershme që shfaqen përsëri në ato të mëvonshme.

“Auster ka krijuar një nga vendet më të veçanta në letërsinë bashkëkohore”, kishte shkruar kritiku Michael Dirda në vitin 2008. “Zëri i tij narrativ është po aq hipnotizues sa ai i Marinarit të Lashtë. Filloni një nga librat e tij dhe që në faqen e dytë nuk keni se si mos ta dëgjoni atë me kureshtje”. 

Auster u lind në Newark, New Jersey, në vitin 1947. Sipas Auster-it, jeta e tij si shkrimtar filloi në moshën tetëvjeçare, kur humbi mundësinë të merrte një autograf nga heroi i tij, Willie Mays, sepse as ai dhe as prindërit e tij nuk kishin marrë me vete një laps gjatë lojës së bejzbollistit. Që atëherë ai filloi të merrte një laps me vete kudo. “Nëse keni një laps në xhep, ka një shans të mirë që një ditë të ndiheni të tunduar të filloni ta përdorni atë”, do të shkruante në një ese të vitit 1995.

Gjatë ecjes në një kamp veror në moshën 14-vjeçare, Auster dëshmoi se një djalë disa centimetra larg tij u godit nga rrufeja dhe vdiq në çast – një ngjarje që sipas tij “e ndryshoi tërësisht” jetën e tij dhe për të cilën mendonte “çdo ditë”. Shansi, “kuptohet, u bë një temë e përsëritur në fiksionin e tij”, shkroi kritikja Laura Miller në vitin 2017. Një incident i ngjashëm ndodh në romanin e titulluar “4 3 2 1”: një nga katër versionet e librit të protagonistit Archie Ferguson është nën një pemë në një kamp vere dhe vritet nga një degë që bie kur e godet rrufeja.

Auster studioi në Columbia University përpara se të transferohej në Paris në fillim të viteve 1970, ku punoi një sërë punësh, duke përfshirë përkthimin dhe jetoi me të dashurën e tij, shkrimtaren Lydia Davis, të cilën e kishte takuar sa ishte në kolegj. Në vitin 1974, ata u kthyen në SHBA dhe u martuan. Në vitin 1977, çifti kishte një djalë, Danielin, por u ndanë pak më vonë.

Në janar të vitit 1979, babai i Auster-it, Samuel, vdiq dhe ngjarja u bë farë për memoarin e tij të parë, “The Invention of Solitude”, (Zbulimi i vetmisë) botuar në vitin 1982. Në të Auster zbuloi se gjyshi i tij nga babai u qëllua dhe u vra nga gjyshja e tij, e cila u shpall e pafajshme për shkak të gjendjes së saj psikike. 

“Një djalë nuk mund të jetojë këtë lloj gjëje pa u prekur prej saj kur bëhet burrë”, shkroi Auster duke iu referuar babait të tij, me të cilin ai e përshkroi veten duke pasur një “marrëdhënie të palëvizshme, të shkëputur nga njëri-tjetri në anët e kundërta të një muri”.

Zbulimi i Auster-it erdhi me botimin e vitit 1985 të qytetit të qelqit, romani i parë në trilogjinë e tij për New Yorkun. Ndërsa librat janë në dukje ngjarje misterioze, Auster i përdori ato për të bërë pyetje ekzistenciale rreth identitetit. “Sa më shumë [detektivët e Austerit] ndjekin mendjen  e tij të çuditshme, aq më shumë duket se në të vërtetë po ndjekin Pyetjet e Mëdha – implikimet e autorësisë, enigmat e epistemologjisë, vellot dhe maskat e gjuhës”, shkroi kritiku dhe skenaristi Stephen Schiff në vitin 1987.

Auster botoi rregullisht gjatë viteve ‘80, ‘90 dhe 2000, duke shkruar më shumë se dhjetëra romane, përfshirë “Moon Palace” (1989), “The Music of Chance” (1990), “The Book of Illusions” (2002) dhe “Oracle Night (2003). Ai gjithashtu u përfshi në film, duke shkruar skenarin për “Smoke”, nën regji të Wayne Wang, për të cilin fitoi çmimin “Independent Spirit” për skenarin më të mirë të në vitin 1995.
Në vitin 1981, Auster u takua me shkrimtaren Siri Hustvedt dhe u martuan një vit më vonë. Në vitin 1987 u bënë me një vajzë, Sophie, e cila u bë këngëtare dhe aktore. Romani “Leviathan” i Austerit i vitit 1992, për një burrë që hedh veten në erë aksidentalisht, paraqet një personazh të quajtur Iris Vegan, e cila është heroina e romanit të parë të Hustvedt, “The Blindfold”.

Auster ishte më i njohur në Evropë sesa në Shtetet e Bashkuara, në vendin e lindjes së tij: “Thjesht, një autor më i shitur në këto anë”, shkruhej në një artikull të revistës “New York” më 2007, “Auster është një yll në Paris”. Në vitin 2006 atij iu dha çmimi spanjoll “Princi i Asturisë” për letërsinë, dhe në vitin 1993 iu dha çmimi ”Prix Médicis Étranger” për “Leviathan”. Po ashtu, mori titullin “Komandant i Legjionit të Nderit”

Në prill 2022, djali i Auster-it dhe Davis, Daniel, vdiq nga një mbidozë droge. Në mars 2023, Hustvedt zbuloi se Auster po trajtohej për kancer pasi ishte diagnostikuar dhjetorin e kaluar. Romani i tij i fundit, “Baumgartner”, për një shkrimtar të vejë, shtatëdhjetëvjeçar, u botua në tetorin e vjetëm.