Frika e vajzave të Nepalit nga martesa e hershme

Edhe pse e paligjshme që nga viti 1963, martesa e fëmijëve është praktikuar gjerësisht për breza në Nepal. Martesa e fëmijëve në Nepal zakonisht bën që vajzat t’ia dorëzojnë kontrollin e plotë të së ardhmes së tyre familjes së burrit të tyre. Ajo shpesh i privon nga arsimimi dhe punësimi, dhe rrit gjasat e abuzimit fizik dhe psikologjik

Bali*, ndryshe nga shumica e vajzave rreth saj, nuk pëlqente kurrë të këndonte apo të kërcente. Ajo i donte makinat dhe ëndërronte se si do të ishte të vendoste gishtat rreth timonit dhe të linte fshatin e saj pas, duke shikuar në pasqyrën e makinës.

Por ëndrra e saj mori fund në ditëlindjen e saj të gjashtë, kur ajo u shit si skllave nga prindërit e saj.
Për pesë vjet, ajo lau enët, pastroi dyshemetë dhe punoi në ara për një familje nga një kastë e privilegjuar, më e lartë se ajo familjes së saj. Sistemi i kastës, i përhapur në të gjithë Azinë Jugore, është një hierarki shoqërore shekullore që vazhdon të formojë shoqërinë: njerëzit nga kastat e ulëta shpesh vazhdojnë të përballen me diskriminim të rrënjosur, pavarësisht ligjeve moderne kundër paragjykimeve.

Në këmbim, prindërit e Balit u lejuan të merrnin me qira një copë toke në distriktin Bardiya, 540 km në perëndim të kryeqytetit, Katmandu, ku mund të kultivonin dhe të shisnin prodhimet e tyre, duke i ndarë fitimet 50-50 me pronarin e saj.

Në moshën 13-vjeçare, Bali u martua me një burrë, një elektricist gjashtë vjet më i madh se ajo. Mbeti shtatzënë me vajzën e saj të vetme një vit më vonë.

Jashtë shtëpisë së saj me një dhomë në Bardiya, Bali, tani 32 vjeçe, i tha Al Jazeeras se dëshira e saj më e madhe ishte që vajza e saj 17-vjeçare të qëndronte në shkollë.

“Unë nuk dua që ajo të bllokohet në një martesë të hershme si unë”, tha ajo.

E bija e Balit është në mesin e miliona vajzave adoleshente në Nepal, për të cilat aktivistët e të drejtave të grave kanë frikë se mund të jenë në rrezik më të madh të dëmtimit nëse miratohet një ligj i ri që po diskutohet nga qeveria për ta ulur moshën e martesës nga 20 në 18 vjeç.

Në mbështetje të qëllimit të saj për t’i dhënë fund martesës së fëmijëve deri në vitin 2030, qeveria nepaleze ngriti zyrtarisht moshën minimale për martesë nga 18 në 20 në 2017-ën. Megjithëse, qytetarët nepalezë mund të votojnë në moshën 18 vjeç, ideja pas rritjes së moshës së martesës në 20 ishte të sigurohej që gratë e reja të përfundojnë shkollën dhe të mund të bëjnë zgjedhje relativisht më të informuara. Për herë të parë, ata që zbulohen se shkelin ligjin mund të përballen me deri në tre vjet burg dhe gjoba deri në 10 mijë rupi nepaleze apo 73 dollarë.

Në një vend ku zbatimi i ligjit është i ulët, qëllimi pas rritjes së moshës minimale për martesë ishte gjithashtu dërgimi i një sinjali më të gjerë për një shoqëri konservatore – që gratë, veçanërisht, përfitojnë nëse nuk detyrohen të martohen në moshë të hershme.

Megjithatë, më 15 janar 2025, në një lëvizje që nxiti debat kombëtar, një nënkomision parlamentar brenda Dhomës së Përfaqësuesve rekomandoi uljen e moshës ligjore përsëri në 18 vjeç.

Në arsyetimin e rekomandimit thuhet se bazuar në “realitetin në terren ne besojmë se ulja e moshës së martesës në 18 vjeç do të reduktojë kompleksitetin ligjor dhe do të pasqyrojë realitetet sociale të Nepalit rural”.

Mbështetësit e ligjit për të ulur moshën argumentojnë se ai do të ndalonte burgosjen e burrave të pafajshëm për t'u martuar nga dashuria. Të tjerë, duke përfshirë grupet e të drejtave të njeriut, grupet e mbrojtjes së grave dhe vajzat adoleshente të intervistuara nga Al Jazeera, thonë se rekomandimi është krijuar për t’i mbrojtur burrat në vend që të promovojë barazinë gjinore në Nepal.

Edhe pse e paligjshme që nga viti 1963, martesa e fëmijëve është praktikuar gjerësisht për breza në Nepal, veçanërisht në komunitetet rurale ku jeton 78 për qind e popullsisë së kombit Himalayan. Sipas agjencisë së fëmijëve të Kombeve të Bashkuara, UNICEF, ka më shumë se pesë milionë nuse shumë të reja në Nepal dhe se 37 për qind e grave nën moshën 30 vjeç janë martuar para ditëlindjes së tyre të 18-të.

Në mbarë botën, shkaqet e martesës së fëmijëve janë të shumanshme. Në Azinë Jugore – rajoni me numrin më të madh të nuseve që janë ende fëmijë – mbetet thellësisht i ngulitur në zakonet tradicionale dhe normat shoqërore.

Ndërsa prevalenca e martesave të fëmijëve në Nepal ka rënë gjatë dekadës së fundit, rënia ka qenë shumë më e ngadaltë (7 për qind) sesa në rajonin e Azisë Jugore (15 për qind) në tërësi, sipas Portalit të të Dhënave të Martesave të Fëmijëve, një nismë e mbështetur nga qeveritë e Belgjikës, Kanadasë, Italisë, Holandës, Norvegjisë, Shteteve të Bashkuara, Mbretërisë së Bashkuar dhe Bashkimit Evropian. Organizatat joqeveritare dhe aktivistët thonë se përpjekjet e tyre për të eliminuar martesën e fëmijëve në Nepal janë penguar nga problemet ekonomike dhe sociale specifike për vendin.

Një brez vuajtjesh filloi në vitin 1996, kur lufta civile 10-vjeçare nepaleze përçau komunitetet në të gjithë vendin. Një tërmet në vitin 2015 la të vdekur pothuajse 9.000 njerëz - shumica e tyre në Nepal - dhe la qindra mijëra të pastrehë. Gjashtë muaj më vonë, një bllokadë nga India vuri tre milionë fëmijë nepalezë nën moshën pesë vjeç në rrezik të vdekjes për shkak të mungesës së karburantit, ushqimit dhe ilaçeve. Pandemia e COVID-19 preku gati një milion vende pune në turizëm në Nepal, i cili nxjerr 6.7 për qind të produktit të brendshëm bruto (GDP) nga industria.

Shpëtimi për vajzat e reja

Martesa e fëmijëve në Nepal zakonisht bën që vajzat t’ia dorëzojnë kontrollin e plotë të së ardhmes së tyre familjes së burrit të tyre. Ajo shpesh i privon nga arsimimi dhe punësimi, dhe rrit gjasat e abuzimit fizik dhe psikologjik.

Bali kujtohet për një nga efektet më të dhimbshme të të qenit e martuar kaq e re sa herë që shikon vajzën e saj.

Kur Bali lindi, vajza e saj ishte e verdhë dhe peshonte vetëm 1.8 kilogramë. “Kam zbuluar më vonë se trupi im nuk po prodhonte mjaftueshëm hemoglobinë kur isha shtatzënë. Ashtu si unë, vajza ime lodhet shumë lehtë tani dhe ka nevojë për mjekim të përditshëm”.

Mina Kumari Parajuli, menaxherja rajonale e “Plan International”, një OJQ që ka punuar për të drejtat e fëmijëve në Nepal që nga viti 1978, thotë se nuset e reja janë “në një rrezik shumë më të lartë” për të mbetur shtatzënë në moshë të hershme, gjë që mund të çojë në komplikime si kequshqyerja, anemia dhe norma më të larta të vdekjeve të nënave dhe foshnjave.

Një pasdite në vitin 2021, një program trajnimi profesional i ofruar nga “Plan International” tërhoqi vëmendjen e Balit. Nëse zgjidhet, asaj do t’i jepen mësime për vozitje. Pasi të kalonte testin e saj, ajo do të përparonte në trajnime për drejtimin e automjeteve të mallrave të rënda (HGV).

“Isha nervoze, por e emocionuar sepse e dija se mund ta bëja”, tha ajo për Al Jazeera.

U deshën 45 ditë që licenca e saj HGV të mbërrinte. Bali ishte në ekstazë. Në kompaninë e transportit ku ajo tani punon, e cila ndihmon në financimin e mjekimeve të vajzës së saj, ajo transporton tonelata gurë për ndërtim çdo ditë.

“Unë jam e vetmja grua që kam punuar ndonjëherë si shofere në kompani dhe jam shumë krenare për këtë. Unë mund të ngas për të jetuar tani!”.

Vuajtje në heshtje

Gra të tjera, si 18-vjeçarja Khima, e cila jeton afër kufirit indian në Bardiya me nënën e saj 36-vjeçare, ende vuajnë në heshtje.

“Çdo mëngjes, ajo ishte gjithmonë e veshur dhe gati për të shkuar në shkollë shumë më parë se vëllezërit e saj”,  kujtoi nëna e Khimas me lot në sy.  “Ajo e donte mësimin”. 

E veshur me një xhaketë të ndritshme, portokalli, e zbukuruar me figura putrash, duart e Khimës shtrëngojnë mëngët e saj. Vështrimi i saj qëndron në një pikë teksa përshkruan të atin, shpesh të dehur, duke rrahur nënën e saj, e cila u detyrua të martohej me të kur ishte 14 vjeçe.

Në janar të këtij viti, me kërkesë të nënës, Khima, atëherë 17 vjeçe, u martua me një burrë që e kishte takuar vetëm një herë më parë. Ai është 27 vjeç. “Mendova se ajo do të kishte një shans më të mirë në jetë nëse do të martohej”,  tha nëna e saj. “Kështu që i thashë Khimës ta bënte atë”.

Khima tha se dëshiron të përfundojë arsimin e saj, por nuk e di nëse familja e burrit të saj do ta lejojë atë.

Martesa e Khimës, si shumë të tjera nga familjet më të pafavorizuara, u negociua nga të afërmit e saj. Do të thotë “një gojë më pak” për të ushqyer për familjen e vajzës dhe shpesh, një palë duar shtesë për të punuar dhe për të kontribuuar në familjen e saj të re. 

Parajuli, OJQ-ja e së cilës ofron mbështetje dhe kujdes për viktimat e martesës së fëmijëve, tha se është sfiduese të arrish te vajzat të cilat janë martuar herët pasi ato janë gjithnjë e më të izoluara nga shoqëria dhe nga bashkëmoshatarët e tyre. Ashtu si Anjali 22-vjeçare, ajo ishte 14 vjeçe kur hyri në një “martesë dashurie” - një term i përdorur në të gjithë Azinë Jugore për të përcaktuar martesat e parregulluara nga familjet e çiftit. Anjali u martua me burrin e saj në fshehtësi sepse ishte nga një kastë e privilegjuar.

Të qenit Dali – klasë e komunitetit që ndodhet në fund të hierarkisë komplekse hindu të kastave – nënkuptonte se Anjali u burgos efektivisht nga vjehrrit e saj për pesë vjet pas martesës së saj. Ajo u detyrua të punonte në arat e tyre dhe iu ndalua të takohej me shokë apo të kthehej në shkollë.
Aq i fortë ishte paragjykimi i kastës ndaj saj, saqë pavarësisht se jetonte në tokat e familjes së burrit të saj, ajo dhe vajza e saj nuk u lejuan të hynin në shtëpinë e tyre familjare. “Ata na lanë mua dhe mbesën e tyre të flinim në një kasolle në fushë për pesë vjet,” tha ajo.

Gjatë sezonit të shirave, ajo kujtoi se “si uji shpërtheu nëpër strehën pa çati, duke bërë shpesh që ajo të dridhej nga i ftohti deri në agim”.

Që nga martesa e tyre, burri i saj ka punuar jashtë vendit në Indi dhe e viziton rrallë. E lidhur me robërinë për vjehrrit e saj dhe pa mundësi arsimimi apo punësimi, Anjali ishte e dëshpëruar.

Vitin e kaluar, ajo mori një hua prej 50.000 rupi nga një kolektiv lokal i grave për të ndërtuar një shtëpi të vogël prej guri me dy dhoma, “mjaftueshëm afër” shtëpisë së vjehrrive që ata ta konsideronin të pranueshme. Nuk ka qasje në ujë të pijshëm dhe një vrimë e thyer e mbuluar me një gazetë të zbehur është dritarja e saj e vetme.

“Kjo shtëpi është pallati im”, tha Anjali për Al Jazeeran. “Pasi nuk e kam parë burrin tim për dy vjet dhe kam duruar gjithçka vetë, paqen e gjej këtu”.

*Emrat e familjeve të viktimave dhe të afërmve të tyre janë hequr për të mbrojtur privatësinë e tyre.