Shkrimtari shqiptar, Ismail Kadare, i cili vdiq sot, (e hënë 1 korrik), është vlerësuar si gjeniu shqiptar i letrave. Kështu e kanë quajtur presidentët e Kosovës dhe Shqipërisë, Vjosa Osmani dhe Bajram Begaj. Sipas tyre, populli shqiptar e ka humbur sot dijetarin më të njohur të tij dhe shkrimtarin e papërsëritshëm.
Begaj për Kadarenë: Humbën gjeniun e letrave
Presidenti i Shqipërisë, Bajram Begaj, ka reaguar pas vdekjes së shkrimtarit Ismail Kadare.
Begaj e ka quajtur Kadarenë gjeni të letrave.
“Shqipëria dhe shqiptarët humbën sot gjeniun e tyre të letrave, emancipuesin e tyre shpirtëror, Ballkani poetin e miteve të tij, Evropa dhe bota ndër përfaqësuesit më të spikatur të letërsisë moderne. Të qoftë e lehtë lëndina në panteonin e përjetësisë, Kolosi ynë i mendimit dhe i penës”, ka shkruar Begaj në Facebook.
Kadare vdiq në orët e para të mëngjesit të sotëm, në moshën 88-vjeçare.
Qosja: Emri i Kadaresë, i pavdekshëm
Akademiku Rexhep Qosja i ka shprehur ngushëllime familjes së Kadaresë, duke thënë se kohë pas kohe mes vete kanë pasur gjykime e vlerësime polemike.
Qosja ka shkruar në Facebook se emri dhe jetëshkrimi i Kadaresë janë të gjithmonshëm dhe të pavdekshëm.
“Ismail Kadare dhe unë kohë pas kohe kemi shkruar për krijimtarinë e njëri tjetrit. Unë e kam propozuar përkthimin e romanit të tij Kështjella në gjuhën serbo-kroate dhe kam shkruar një parathënie shumë vlerësuese për romanin dhe krijuesin e tij Ismail Kadarenë. Ismail Kadare, ndërkaq, e ka shkruar parathënien për romanin tim ‘Vdekja më vjen prej syve të tillë’ të botuar në Paris. Por, mes Ismail Kadaresë dhe meje kohë pas kohe ka pasur edhe gjykime e vlerësime polemike si pasojë e pikëpamjeve tona të ndryshme për çështje të ndryshme kulturore dhe letrare në përgjithësi”, është shprehur ai.
Qosja ka potencuar se shpërngulja e Kadaresë në Paris në 1990-n ishte e frytshme e ato "ne do t'i shohim e përjetojmë shpejt në kulturën tonë kombëtare".
Letra e plotë e Qosjes për vdekjen e Kadaresë:
Të hënën, më 1 korrik, u nda nga jeta intelektuali dhe krijuesi Ismail Kadare. U shpreh ngushëllimet më të thella bashkëshortes së tij shumë të nderuar e të dashur, shkrimtares Helena Kadare, bijave të tij Gresa dhe Besiana dhe të gjithë familjarëve të tjerë të familjes Kadare.
U shpreh ngushëllimet më të thella edhe miqve, bashkëpunëtorëve, kolegëve dhe lexuesve të tij të shumtë.
Ismail Kadare dhe unë kemi pasur takime kur e kur edhe familjare, bashkëbisedime, vlerësime e nderime të ndërsjella.
Mirëkuptimi dhe nderimi i ndërsjellë mes Ismail Kadaresë dhe meje në masë të madhe do të bazohej në qëndrimin tim ndaj tij kur ai do të shpërngulej prej Tiranës në Paris.
Mospajtuesve që do ta kritikojnë Ismail Kadarenë me familjen që ishin larguar prej Atdheut unë do t’u përgjigjem: ky është qëndrim i atdhetarit dhe i krijuesit Ismail Kadare dhe këtë qëndrim të tij ne duhet ta respektojmë me mendje e me zemër. Unë jam i sigurt se frytet e shpërnguljes së Ismail Kadaresë në Paris ne do t’i shohim dhe përjetojmë shpejt në kulturën tonë kombëtare.
Ismail Kadare dhe unë kohë pas kohe kemi shkruar për krijimtarinë e njëri tjetrit. Unë e kam propozuar përkthimin e romanit të tij Kështjella në gjuhën serbo-kroate dhe kam shkruar një parathënie shumë vlerësuese për romanin dhe krijuesin e tij Ismail Kadarenë.
Ismail Kadare, ndërkaq, e ka shkruar parathënien për romanin tim Vdekja më vjen prej syve të tillë të botuar në Paris.
Por, mes Ismail Kadaresë dhe meje kohë pas kohe ka pasur edhe gjykime e vlerësime polemike si pasojë e pikëpamjeve tona të ndryshme për cështje të ndryshme kulturore dhe letrare në përgjithësi.
Në letërsinë evropiane është bërë historike bindja e pranuar prej krijuesve më të shquar evropianë se ata që polemizojnë me njëri tjetrin ata polemizojnë sepse e nderojnë dhe e duan njëri tjetrin.
Familjarët e Ismail Kadaresë dhe të pikëlluarit e tjerë i ngushëlloj me besimin se ndarja e Ismail Kadaresë nga jeta është vetëm një ndarje trupore.
Emri i tij dhe jetëshkrimi i tij janë të gjithmonshëm, sepse janë emër dhe jetëshkrim të pavdekshëm, janë historikë.
E gjithmonshme dhe e gjithkohshme është edhe krijimtaria e shumëllojshme e Ismail Kadaresë: proza letrare, shkrimet publicistike, trajtesat historiko letrare dhe kritike e eseistike. Të gjitha këto - emri Ismail Kadare, jetëshkrimi i tij, krijimtaria mendore, veprimtaria kulturore, shoqërore, etike dhe kombëtare në përgjithësi përbëjnë vlerën e madhe kulturore shqiptare. Në sajë të tyre Ismail Kadare në të përtashmen dhe në të gjithë të ardhmen do të jetë personalitet madhështor historik i Kombit Shqiptar, të cilit do t’ia dhurojnë ndjenjat e tyre, mendimet e tyre, përkushtimet e tyre të gjithë brezat e shqiptarëve pavarësisht ku do të jetojnë ata.
Rexhep Qosja
ASHAK: Kadare, emblema e letërsisë bashkëkohore shqipe
Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës e ka cilësuar të trishtueshëm lajmin për vdekjen e shkrimtarit Ismail Kadare, duke iu referuar si emblemë e letërsisë bashkëkohore shqipe dhe një nga shkrimtarët më të mëdhenj dhe më të njohur të letërsisë evropiane.
“Me pikëllim të thellë morëm lajmin e trishtuar se sot është ndarë nga jeta shkrimtari Ismail Kadare, emblema e letërsisë bashkëkohore shqipe, njëri nga shkrimtarët më të mëdhenj dhe më të njohur të letërsisë evropiane, kandidat i shumëfishtë për çmimin Nobel dhe fitues i shumë çmimeve dhe mirënjohjeve ndërkombëtare, vepra e të cilit është përkthyer në më shumë se dyzet gjuhë të botës”, thuhet në njoftimin e ASHAK-ut.
ASHAK-u vlerësoi se Kadare, anëtar i jashtëm i kësaj Akademie, përveç si shkrimtar, ishte “personaliteti qendror i kulturës shqiptare në gjysmën e dytë të shek. XX, protagonist i zhvillimeve më të përparuara në letërsinë shqipe gjatë kësaj periudhe”.
Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, të mërkurën, më 3 korrik 2024 në orën 11:00, do të mbajë mbledhje komemorative në nderim të veprës dhe personalitetit të Ismail Kadaresë.
Surroi për Kadarenë: Tregimtar i historisë së shqiptarëve
Publicisti Veton Surroi e ka quajtur Ismail Kadarenë tregimtar të historisë së shqiptarëve.
Sipas tij pa Kadarenë nuk do të mund të kuptohej gjuha e shekullit XX e shqiptarëve, aftësia e tyre për të ëndërruar, shpresuar dhe për të qeshur me vështirësitë.
“Ismail Kadare, tregimtari i historisë së shqiptarëve, sa universal dhe i veçantë si çdo dhe të gjitha historitë, ka vdekur. Gjuha e shekullit XX e shqiptarëve, aftësia e tyre për të ëndërruar, shpresuar dhe për të qeshur me vështirësitë nuk mund të kuptohej plotësisht pa të”, ka shkruar Surroi në rrjetin social X.
I.Kadare,the teller of the story of the Albanians, as universal and particular as any and all stories are, has died. The XX century language of the Albanians, their capacity to dream and hope and laugh at adversity couldn't be fully understood without him. @besiana_kadare pic.twitter.com/1GbmHW2QsX
Rama e quan Kadarenë monumenti më i madh i kulturës shqiptare
Photo: Alban Bujari
Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, ka shkruar për vdekjen e shkrimtarit Ismail Kadare, duke e quajtur atë monument më të madh të kulturës shqiptare.
Rama ka shpërndarë një shkrim të publikuar me rastin e ditëlindjes së Kadaresë, me të cilin e ka falënderuar për kontributin e tij në gjuhën shqipe.
“Me këtë mendim po e le këtë shënim (që të njëjtin fat me ato kështjella do të ketë) me një falënderim të thjeshtë, pa pretenduar asgjë më shumë se sa shprehjen e mirënjohjes së madhe ndaj Ismailit për monumentin fantastik që i ka ngritur gjuhës shqipe, duke ma bërë edhe më të madhe dashurinë për këtë gjuhë të hatashme, të cilën ne shqiptarët kemi fatin të flasim e të shkruajmë si gjuhë amtare; për kënaqësinë e jashtëzakonshme të udhëtimeve në botën e ngjarjeve, personazheve, emocioneve që ai ka jetësuar me lehtësinë e një magjistari, nxjerrë në dritë fuqinë e një ekzorcisti dhe magazinuar me saktësinë e një gjirokastriti; për hidhërimet që u ka shkaktuar mediokërve e për buzëplasjen që u ka provokuar xhelozëve me suksesin e tij jehues në dhjetëra gjuhë të kësaj bote, e patjetër edhe për debatin e pambarimtë mes barrikadave, ku janë rreshtuar përballë tash 30 vjet, admiruesit e shkrimtarit dhe gjykatësit e qytetarit a thjesht njeriut Ismail Kadare - ku unë vetë kam mësuar e kuptuar jo pak me kalimin e viteve... Ah, krejt personale kjo, po edhe për Vladimir Majakovskin, gjeniun vullkanik të poezisë ruse, që po të mos ekzistonte Ismail Kadareja nuk do ta kisha njohur kurrën e kurrës dot, në një prej takimeve më të mahnitshme të jetës sime me letërsinë”, ka shkruar Rama.
Konjufca: Kultura shqiptare mbeti pa ambasadorin e vet më të shquar
Kryetari i Kuvendit të Kosovës, Glauk Konjufca, ka thënë se me vdekjen e Ismail Kadaresë letërsia shqipe humbi një nga kolosët e saj më të veçantë, ndërsa kultura shqiptare mbeti pa ambasadorin e vet më të shquar.
“Vepra e Ismail Kadaresë, përveç vlerave letrare e artistike të nivelit botëror, për ç'gjë u përkthye, u lexua e u nderua anë e kënd botës, ajo do të mbetet enciklopedia më e plotë e shpirtit, etnosit dhe identitetit shqiptar. Kadare ishte jo veç krijuesi i veprave monumentale në letërsinë tonë, por edhe qëmtuesi dhe kultivuesi më pasionant i gjuhës shqipe””, ka shkruar Konjufca në Facebook.
Tutja ai ka shkruar se si trasues i traditës së rilindasve, Kadare ishte një flamurtar i palëkundshëm i shqiptarizmës në prozën, poezinë dhe eseistikën e tij.
“Ai do të mbetet mbrojtësi më i madh i identitetit evropian të shqiptarëve. Ismail Kadare sot na la fizikisht, por ai do të jetojë në mendjen dhe shpirtin e lexuesve të tij përgjithmonë. Vepra e tij do mbetet e pavdekshme. Ngushëllimet më të sinqerta zonjës Helena Kadare dhe familjes Kadare! Ngushëllime gjithë lexuesve dhe adhuruesve të librave të tij! Ngushëllime mbarë kombit shqiptar!”, ka shkruar Konjufca.
Krasniqi: Kadareja la gjurmë të pashlyeshme në të gjithë botën letrare
Kryetari i Partisë Demokratike të Kosovës, Memli Krasniqi, ka thënë se shkrimtari Ismail Kadare, i cili vdiq sot, ka lënë gjurmë të pashlyeshme në të gjithë botën letrare.
Sipas Krasniqit, Kadareja ka qenë zëri që i bëri jehonë thellësive të historisë e kulturës.
“Ismail Kadare ishte më shumë se një shkrimtar; ai ishte mishërimi i krenarisë shqiptare, fanar i identitetit tonë kombëtar dhe kampion i trashëgimisë sonë letrare dhe kulturore. Prehu në paqe i dashur Ismail Kadare. Fjalët tuaja do të tingëllojnë përgjithmonë në zemrat tona dhe trashëgimia juaj do të vazhdojë të frymëzojë brezat që do të vijnë. Faleminderit që na dhatë dhuratën e tregimit tuaj të jashtëzakonshëm. Do të na mungosh thellësisht, por nuk do të harrojmë kurrë”, ka shkruar ai në Facebook.
Abdixhiku: Kryeveprat e Kadaresë, vlera universale që kapërcejnë kufijtë nacionalë
Për vdekjen e Kadaresë një telegram ngushëllimi e ka dërguar edhe kryetari i Lidhjes Demokratike e Kosovës (LDK), Lumir Abdixhiku.
“Sot bota shqiptare u zgjua në zi. U nda nga jeta Ismail Kadare, shkrimtari i përmasave ndërkombëtare, ai i cili për shumë dekada i dha letërsisë shqipe dhe asaj botërore kryevepra, që do mbesin gjithmonë referenca për kulturën dhe letërsinë, si vlera universale që kapërcejnë kufijtë nacionalë. Kolosi Ismail Kadare, përmes veprave të tij, i ka dhënë nder e dinjitet të përbotshëm artit, kulturës dhe gjuhës shqipe”, thuhet në komunikatën e LDK-së.
Tutje thuhet se Kadare ka paraqitur tablonë e errët nëpër të cilën ka kaluar Shqipëria komuniste, vuajtjet, sakrificat, por edhe vlerat e mirëfillta shqiptare. “Ai përmes mijëra faqeve të shkruara ka promovuar traditën dhe kulturën shqiptare në botë, duke i dhënë një vlerë të shtuar jo vetëm letërsisë shqipe, por edhe mbarë kontinentit dhe më gjerë. Kadare do të mbetet ikonë e letërsisë, mjeshtër i papërsëritshëm, një intelektual i shquar, një patriot i përkushtuar dhe një zë i fuqishëm që përfaqësonte denjësisht Shqipërinë në botë. Nga sot Shqipëria dhe bota e letërsisë humbën një personalitet të madh, i cili u shua vetëm fizikisht por vepra e tij është e përjetshme; siç dhe emri e kontributi i tij në kulturën dhe letërsinë botërore do të mbetet i përjetshëm”, thuhet në komunikatë.
Tutje thuhet se në emër të Lidhjes Demokratike të Kosovës, “kujtojmë me mirënjohje angazhimin e tij të palodhshëm për çështjen e Kosovës, kontributi i të cilit është i paçmueshëm”.
Haradinaj për Kadarenë: Ky emër do t'i jetojë epokat
Kryetari i Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës (AAK), Ramush Haradinaj, ka thënë se Ismail Kadare ngërthen në vete krejt vlerat më të larta që mund t'i ketë njeriu.
Pas lajmit për vdekjen e Kadaresë, Haradinaj ka thënë se ai letërsinë e një kombi të vogël e futi në analet e letërsisë së përbotshme.
Sot nuk ka emër më të madh ndër shqiptarë, se sa emri Ismail Kadare. Jo vetëm se ai mbetet emblema e letërsisë, e krijimtarisë dhe e krenarisë shqiptare, por sepse ishte shqiptari më i famshëm në Glob. Njeriu që e lartësoi Kombin, që e lartësoi Shqipërinë, që lartësoi Kosovën dhe që letërsinë e një kombi të vogël e futi në analet e letërsisë së përbotshme. Ne sot e kemi humbur gjeneralin e letrave shqipe, e kemi humbur ambasadorin e krijimtarisë shqiptare në Botë, e kemi humbur Ismail Kadarenë, emri i të cilit i ngërthen në vete krejt vlerat më të larta që mund t'i ketë njeriu! Ky emër do t'i jetojë epokat! Lamtumirë Mjeshtër!”, ka shkruar Haradinaj.
Kurti për Kadarenë: Ne humbëm shkrimtarin më të madh të të gjitha kohërave
Kryeministri i Kosovës Albin Kurti, ka shprehur ngushëllime për vdekjen e shkrimtarit Ismail Kadare.
Ai ka thënë se me vdekjen e tij bota ka humbur shkrimtarin e saj më të madh të gjallë.
“Ne humbëm shkrimtarin më të madh të të gjitha kohërave, bota humbi shkrimtarin e saj më të madh të gjallë. Porsa hymë në gjysmën e dytë të vitit 2024, Kadare mbylli sytë përgjithmonë. Por sytë tanë kanë parë e do të shohin shumë më mirë për shkak të imagjinatës dhe dijes së Ismail Kadaresë. Kur ai mbyllte sytë në të gjallë të tij dhe mendohej për malet e Shqipërisë dhe greminat e historisë, teksa qëndiste mijëra faqe me shqipe të bukur si qiell, ne kolektivisht shikonim më qartë e dukeshim më mirë, mendonim më thellë e mësonim më shumë”, ka shkruar Kurti.
“Arti dhe kultura jonë i kanë borxh të pamatshëm oqeanit të mendjes së tij. Anija e romaneve të Kadaresë do të lundrojë pafundësisht, për aq sa bota do të ketë lexues dhe shqipja shqiptarë”, ka shkruar tutje Kurti.
Për vdekjen e Kadaresë ka shkruar edhe zëvendëskryeministri Besnik Bislimi.
“’Kështjella’, ‘Kronikë në gur’, ‘Pallati i Ëndrrave’, ‘Prilli i thyer’, ‘Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur’, ‘Mosmarrëveshja’. Këto janë vetëm disa nga qindra testamentet letrare që po lë pas pena e artë e shkronjës shqipe, Ismail Kadare. Krijimtaria dhe moria e dorëshkrimeve të tij, do të jetojë përherë mbi raftet tona të librave. Për ta lexuar e kujtuar, vlerësuar e çmuar. Ngushëllime familjes, të afërmve dhe mbarë kombit shqiptar për këtë humbje të madhe”, ka shkruar Bislimi.
Osmani: Populli shqiptar humbi kolosin dhe dijetarin më të njohur të tij
Presidentja Vjosa Osmani e qujatur “gjeni shqiptar”, shkrimtarin Ismail Kadare, i cili vdiq sot (e hënë).
Osmani ka thënë se populli shqiptar e ka humbur kolosin dhe dijetarin më të njohur të tij dhe shkrimtarin e papërsëritshëm.
“Ismail Kadare ishte gjeniu shqiptar, njeriu e shkrimtari i cili tërë jetën dhe veprën e vet ia kushtoi dashurisë ndaj tokës, gjakut e vendit të shqiptarëve, duke krijuar një trashëgimi të pakundshoqe adhurimi e lavdie ndaj vendit e kombit të vet. Me këtë dashuri, të cilën ai e ka shprehur gjithandej veprave të tij, ai i ka paraqitur vlerat e popullit të tij nëpër botë, duke e lartuar gjithandej gjuhën, kulturën e letërsinë shqipe dhe vetë popullin shqiptar, ndërsa të drejtën e popullit shqiptar të Kosovës për të jetuar i lirë e i mosvarmë e mbrojti gjithandej botës, në qarqe intelektuale e kulturore, në ambiente politike e në letërkëmbimin e tij me personalitete të shquara botërore”, ka shkruar Osmani në Facebook.
Ajo ka shtuar se sot i gjithë populli shqiptar është në zi.
“Humbi shkrimtarin e papërsëritshëm, të cilit si Presidente kisha nderin t’ia dorëzoja shtetësinë e Kosovës kohë më parë, sikurse edhe Urdhrin ‘Hasan Prishtina’. Kapërcimi i tij në jetën e përtejme shënjon ndarjen fizike nga ne, por ai do të mbetet përjetësisht në zemrat e në shpirtrat e miliona lexuesve e adhuruesve të veprës së tij, në zemrat e shpirtin e çdo shqiptari, kombit të cilit i shërbeu deri në frymën e fundit. Lavdi veprës e jetës së kolosit Ismail Kadare”, ka shtuar ajo.
