Bregasi: Diskursi politik te shqiptarët, një retorikë adoleshente

“Në momentin që ne shqiptarët do ta kuptojmë se jemi shumë pak e nuk kemi llogari ta luftojmë njëri-tjetrin, do ndryshojnë gjërat për komunitetin tonë”, ka thënë shkrimtarja Bregasi. “Në momentin kur ta shohim patriotizmin si biznes, në kuptimin ‘unë jam mirë, vetëm po është edhe rrethi im mirë’, atëherë pyetjet që shtruam më sipër nuk kanë më kuptim”

Prishtinë, nëntor – Me dy fjalë e ka definuar Majlinda Bregasi diskursin politik në vendet e banuara me shqiptarë: retorikë adoleshente. Ka thënë se ajo është mosha që bën çdo gjë për të rënë në sy, e sa më të frustruar të jenë adoleshentët, aq më shumë protagonistë bëhen.

“Adoleshenti nuk kënaqet kurrë, edhe nëse do kishte gjithë botën në këmbët e veta, do vuante për një botë tjetër. Adoleshenti nuk dëgjon, është e kotë që ti mundohesh t’i qëndrosh pranë, ai ka idetë e tij fikse që mendja jote nuk arrin t’i kuptojë. Adoleshenti dëgjon vetëm duartrokitjen e grupit, turmës. Ajo është stimul për një shfaqje të radhës”, thotë Bregasi. “Cili nga politikanët tanë ka vazhduar të mbajë afër dikë që nuk e ka duartrokitur? Aq më tepër që e ka kundërshtuar? Adoleshentët janë patriotë të mëdhenj. Këtë nuk e bëjnë për t’u dukur, por se vërtet i besojnë”.

Majlinda Bregasi është shkrimtare dhe profesoreshë në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës.

Në një intervistë me shkrim, dhënë për “Kohën Ditore”, ajo ka folur për diskursin politik dhe për shkallën e lartë të përçarjes mes spektrit politik. Ka folur edhe për pasojat që kjo qasje i ka prodhuar dhe i prodhon në Shqipëri, Kosovë dhe në viset e tjera të banuara me shqiptarë.

KD: Zonja Bregasi, cili është vlerësimi që keni për politikën shqiptare, kudo në viset e banuara me shqiptarë?

Bregasi: Politika shqiptare ka aftësinë e pamohueshme të njëtrajtësimit të individit. Është si një lloj tenxhereje me presion. Ti mund të jesh karotë a presh, në fund do dalësh në publik me të njëjtën shije si hudhrat a lakrat. Shije e njëjtë e një ushqimi bajat, të cilin e ha vetëm si nevojë fiziolologjike. Duhet të mbijetosh, dhe ky është instinkti i parë e më i fuqishëm i njeriut. Por njeriu ka evoluuar bashkë me ushqimin. Njeriu i sotëm nuk ka aparat tretës të gjatë, dhëmbë gjigantë e të mprehtë që të hajë vetëm mish, apo aparat tretës të shkurtër që të ushqehet vetëm me bar. Njeriu ka aparat gastro-intestinal të ndërmjetëm dhe që të jetojë pa e stresuar trupin, i duhet ushqim i ekuilibruar.

A ekziston një ushqim të cilin njeriu me dëshirë do ta hante çdo ditë?

Politika përçarëse

KD: Po, pse politika shqiptare kudo karakterizohet nga përçarje të mëdha?

Bregasi: Se ne jemi popull i parealizuar. I vonuar. Kjo përçarje është në çdo qelizë të shoqërisë, edhe në ambientet më mediokre. Një njeri i parealizuar, për mos të thënë i dështuar, është i kompleksuar, e shikon tjetrin si një kërcënim të mundshëm të asaj që me mundim ka arritur të akumulojë për vete apo të ndërtojë njëfarë statusi social. Një njeri i tillë vështirë bashkëpunon me të tjerët. Një shoqëri si kjo e jona, pa plane konkrete, ka frikë edhe nga ëndrrat e veta, ndaj aty lulëzojnë smirat e xhelozitë. Problem tjetër është se ne vazhdojmë të mbetemi një shoqëri e izoluar, edhe pse jemi hapur e shqyer nga të gjitha anët. Mentaliteti ynë përkon me atë provincial dhe kjo është krijuar vetëm nga mosnjohja e njëri-tjetrit. Ne nuk njihemi e madje refuzojmë të njihemi. Kjo sjell paragjykime dhe frikë. Në politikë e gjithë kjo vorbull ku jeton shoqëria jonë merr përmasa shumë më të mëdha. Aty hyjnë edhe interesa të tjera pushteti e parash që për një mendje pak a shumë normale janë të pakuptueshme.

KD: Nga e ka burimin kjo sjellje politike? Nga kush realisht po diktohet? Ose a shihni një model që ka lindur diku, e që është përhapur pastaj?

Bregasi: Politika në Shqipëri është prodhim direkt i politikës diktatoriale që sundoi aty për gati 50 vjet. Kjo duket në retorikën e aktorëve politikë apo në retorikën e popullit të thjeshtë kur debaton qoftë edhe për një argument banal. Është retorikë përjashtuese e tipit ‘unë di e ti s’merr vesh’. A mund të diskutosh me dikë që i di të gjitha? Kjo do t’ia vinte në dyshim dijen, do t’ia rrezikonte statusin, mirëqenien psikike.

Në Kosovë gjendja është lehtësisht më ndryshe, ose më ndryshe në pamje. Aty diskursi thirret në ‘ligjet’ e ‘traditën’ e fisit, në fjalën e odave, që mund të rrjedhë aq e pastër dhe e paprekshme vetëm prej gojës së burrave, qoftë edhe kur trokasin në derë pas mesnatës.

Gratë në politikën tonë janë dekor, të tilla trajtohen edhe nga vetë partitë, të tilla sillen pastaj edhe vetë. Nëse nuk janë dekor i një partie, janë dekor i shoqërisë, i familjes. Që të ndihet zëri i tyre ato patjetër duhet të transformohen në një zë burrëror, të bërtasin. Mirë bëjnë. Kemi nevojë për zëra grash. Një shoqëri si e jona mezi e duron dot butësinë e aq më vështirë e kupton elegancën. Unë sa herë kaloj kufijtë e ndiej se bashkë me gjuhën ndryshoj automatikisht edhe sjelljen. Po këtë e ndiej edhe në klasë me studentët. Studentët shqiptarë duket se janë mësuar me autoritet, atë e vlerësojnë. Një kravatë e shtrënguar e dy vetulla të ngrysura shpesh bëjnë më shumë punë sesa qindra orë punë nëpër biblioteka e arkiva. Unë vetë e kam vuajtur gjatë një gjendje të tillë. Më është dashur kohë ta kuptoj se autoritetin e ushtrojnë vetëm njerëzit që nuk kanë asgjë tjetër për të dhënë. Ja pra, një shoqëri autoritare, ku zëri i babës, i mësuesit, i kryetarit, i liderit është ligj, ka probleme të mëdha me vetëbesimin.

Pasojat e sjelljes politike

KD: Cilat janë pasojat e kësaj sjelljeje politike?

Bregasi: Pasojat i shohim çdo ditë. Nuk ka nevojë të hidhni një hap përtej kufirit, hapni dyert e shkollave. Shikoni si funksionojnë. Si studiohet. Matni dijen e rinisë, të mësimdhënësve. Një sjellje tribale politike ka prodhuar historikisht arsim të kontrollueshëm se vetëm një arsimim i dobët nuk sjell probleme. Padituria nuk i sjell probleme pushtetit. Ajo prodhon ekonomi e njerëz lehtësisht të manipulueshëm. Vetëm dija është forcë, e forcës i druhen të gjithë.

Gabimin më të madh që ne po vazhdojmë ta bëjmë sot është mosinvestimi te rinia. Kishim mundur të ndiqnim modelin e Estonisë, nuk kemi nevojë për të shpikur. E shoh se të rinjtë tanë janë të etur për dije, për sfida që ne nuk ua japim. Në disa momente kam parë si tallet Rama me të rinjtë me një sjellje bualli, e kjo më sjell refuzim estetik edhe për t’u marrë si studiuese me diskursin e tij.

KD: Çfarë treguesi përbën fakti që kampet politike nuk bashkohen as në kohë krizash të mëdha, sikur është tash pandemia?

Bregasi: Klasa jonë politike është aq shumë e korruptuar, saqë çdo ndërrim pushteti do të sillte frikë, në një shoqëri më parimore edhe ciklon. Por qetësohuni, qe 30 vjet në Shqipëri e 20 vjet në Kosovë kjo ka ndodhur e as mendoj se do të ndodhë. Çdo pushtet deri tani ka ndërruar vetëm ndonjë emër, substanca është e njëjta, mentaliteti i qeverisjes i njëjtë edhe kur emrat janë ndryshe. Cikloni në njëfarë mënyre ndodhi vetëm në kohën e marrjes së pushtetit nga komunistët dhe pasojat i pamë që qenë katastrofike, pasi pushteti u kthye në mjet të qërimit të hesapeve në një shoqëri gati analfabete. Ky është problemi ynë, kemi parë se kemi prodhuar politikë të ekstremeve, të udhëhequr nga instinktet e pakontrolluara dhe interesat meskine.

Thuhet se demokracia nuk mund të transportohet në çdo shoqëri, se demokracia nuk është ushqim për çdo organizëm e nëse nuk e dëshmojmë me veprime se jemi të përgjegjshëm për rolin që kemi në shoqëri, edhe ne jemi pjesë e këtyre organizmave që kanë nevojë për t’u zhvilluar. Mjaft ua hodhëm fajin të tjerëve, realisht askush nuk e ka mendjen te ne. Nëse ne mendojmë se dikush nga jashtë do të na i rregullojë gjërat për keqardhje a për ndonjë arsye tjetër, ky është edhe një tregues më shumë i gjendjes sonë.

KD: Çfarë mësimesh mund të merren nga bashkimi i shqiptarëve në Luginën e Preshevës, e mospajtimet e thella që janë parë së fundmi në Çamëri?

Bregasi: Ta shtrojmë pak më ndryshe pyetjen. Nëse unë vetë jetoj shumë mirë, por rrethi im vuan për arsye të ndryshme, a mund të quhet cilësia e jetës sime e mirë? Unë me dikë duhet edhe të dal, por nëse dal me njerëz që kanë probleme, ajo dalje nuk do të ishte çlodhje, por stres. Nëse unë kam një biznes timin, a do më shkonte puna më mirë nëse aty do punonin njerëz të kënaqur, apo njerëz që vijnë në punë se nuk kanë tjetër zgjidhje? Në momentin që ne shqiptarët do ta kuptojmë se jemi shumë pak e nuk kemi llogari ta luftojmë njëri-tjetrin, do të ndryshojnë gjërat për komunitetin tonë. Në momentin kur ta shohim patriotizmin si biznes, në kuptimin ‘unë jam mirë vetëm po është edhe rrethi im mirë’, atëherë pyetjet që shtruam më sipër nuk kanë më kuptim.

Mënyra e vetme për ta arritur këtë është njohja. Kjo është sfida më e madhe që duhet të kapërcejmë. Po e njohëm njëri-tjetrin, do ta kuptojmë luftën që secili nga ne ka përballë. Vetëm kështu do të dimë si të sillemi. Kjo traditë e injorimit, e nënçmimit përveçse është tipar barbarie, aq më tepër në kohën e globalizimit, është kundërproduktive në aspektin ekonomik. Ekonomia sjell mirëqenie. Xhepat bosh e dërrmojnë dinjitetin e njeriut.

Retorika adoleshente

KD: Si e vlerësoni diskursin politik, i cili krahas sharjeve është i dominuar edhe nga patriotizma?

Bregasi: Diskursi politik te ne mund të përmblidhet me dy fjalë, është një retorikë adoleshente. Ajo është mosha që bën çdo gjë për të rënë në sy. Sa më të frustruar të jenë adoleshentët, aq më shumë protagonistë bëhen. Adoleshenti nuk kënaqet kurrë, edhe nëse do kishte gjithë botën në këmbët e veta, do vuante për një botë tjetër. Adoleshenti nuk dëgjon, është e kotë që ti mundohesh t’i qëndrosh pranë, ai ka idetë e tij fikse që mendja jote nuk arrin t’i kuptojë. Adoleshenti dëgjon vetëm duartrokitjen e grupit, turmës. Ajo është stimul për një shfaqje të radhës. Cili nga politikanët tanë ka vazhduar të mbajë afër dikë që nuk e ka duartrokitur? Aq më tepër që e ka kundërshtuar? Adoleshentët janë patriotë të mëdhenj. Këtë nuk e bëjnë për t’u dukur, por se vërtet i besojnë. Problemi është se ideja e tyre mbi patriotizmin është e deformuar dhe duhet të presim sa t’u kalojë adoleshenca që optika e tyre të kthjellet. Ata të bien në tokë e të fillojnë të komunikojnë e të kundërshtojnë si adultë.

KD: Zonja Bregasi, cilat janë pritjet tuaja për kualitetin e politikëbërjes, kudo ndër shqiptarë?

Bregasi: Nuk kam, apo kam frikë të kem. Në momentin që edhe dërgimi i ish-presidentit të Kosovës, Hashim Thaçi, për në Hagë u përdor për qërim hesapesh nga politika e Ramës e Veliajt, logjika ime nuk funksionon më. Sigurisht që ky është një problem i imi, jo i tyre. Logjika e tyre funksionon.

Kam frikë të kem shpresë se po e ndjek hap pas hapi Vjosa Osmanin, duke iu druajtur gëzimit nga veprimet e saj. Është një si lloj besëtytnie, fshehe gëzimin që të zgjasë. Pastaj janë disa zëra të tjerë në Kosovë që dua t’i mbaj për vete nga frika mos pa hiri po zhyten e a po i zhysin në të njëjtën tenxhere.