Më 19 gusht 2003, Zyra e Kombeve të Bashkuara në Bagdad ishte shënjestër e një sulmi vetëvrasës me bombë. Kreu i misionit të OKB-së, Sergio Viera de Mello, u vra së bashku me 21 të tjerë, shumica prej tyre staf. Sulmi ndryshoi mënyrën se si OKB-ja kryen operacione humanitare. Ai ndryshoi gjithashtu jetën e dhjetëra punonjësve të ndihmës të OKB-së të prekur personalisht nga shpërthimi
(BBC) - Në gusht të vitit 2003, Laura Dolci u bë nënë për herë të parë. Italiania dhe bashkëshorti i saj Jean-Selim Kanaan, të dy 33 vjeç, po kalonin tre javë në shtëpinë e tyre në Gjenevë, duke u njohur me djalin e tyre të vogël Matthian.
Laura dhe Jean-Selim, punonjës humanitarë të OKB-së, ishin takuar disa vite më parë në Bosnjë. Ata ishin, kujton Laura, “të dashuruar ashpër - me punën tonë dhe me njëri-tjetrin”
Pasuan angazhimet në Kosovë, New York dhe në Gjenevë. Kështu bëri edhe martesa dhe prindërimi, dhe angazhimi i ri në Irak për Jean-Selimin.
Dy ditë para bombardimit të vitit 2003, Laura e çoi Jean-Selim në Aeroportin e Gjenevës, për t'u ribashkuar me misionin e OKB-së në Hotel Canal në Bagdad. Ai mbërriti të nesërmen, i pritur nga kolegët me shampanjë, për ta uruar për lindjen e djalit të tij. Jean-Selim tregoi me krenari fotografitë e Matthias.
Më vonë, më 19 gusht, anëtari kanadez i stafit të OKB-së Jason Pronyk mbërriti në Hotel Canal për një takim mbi rimëkëmbjen pas konfliktit. “Ishte 54 gradë celsius atë mëngjes”, kujton ai.
Dita e tmerrit
Po atë pasdite, Elpida Rouka, shtetase greke që kishte punuar për programin e OKB-së për vaj për ushqim në Irak, mbërriti në Bagdad nga veriu i vendit dhe shkoi në zyrën e saj në hotelin Canal. Ajo ditë “duhej të ishte dita jonë e fundit në Irak”, thotë ajo.
Më pas, rreth orës 16:30 me kohën lokale, një kamikaz futi kamionin e mbushur me eksploziv në kompleksin e OKB-së.
“Më kujtohet se kam dëgjuar një shpërthim të jashtëzakonshëm”, thotë Jason. “Isha pa vetëdije, duke u nxjerrë nga ndërtesa. Kujtimi tjetër i hapjes së syve ishte pas operacionit të dytë në tru”.
Elpida ka shpëtuar vetëm me lëndime të lehta fizike. Ajo ishte dëshmitare e kaosit teksa njerëzit u përpoqën të shpëtonin të bllokuarit në rrënoja. “Isha i trullosur dhe i hutuar; ne nuk kishim buldozer për të ngritur rrënojat. Ishte kaos”.
Në Gjenevë, Laura ishte duke ecur me Matthian të shqetësuar në karrocë. Kur ajo u kthye në shtëpi, lajmet nga Bagdadi po gëlonin në kompjuterin e saj.
“Unë menjëherë u përpoqa të telefonoja [Jean-Selim]”, thotë ajo. “Por pas dy ose tre përpjekjeve, u dëgjua një lloj i vazhdueshëm i bipit, dhe në atë moment e kuptova se ai kishte vdekur”.
“E kisha çuar në aeroport, së bashku me fëmijën tonë… m’u deshën shumë vite që të mund të përdorja të njëjtin ashensor në aeroportin ku e putha për herë të fundit”.
Nuk ishte hera e parë që punonjësit humanitarë sulmoheshin. Për shembull, në vitin 1996 gjashtë delegatë mjekësorë të Kryqit të Kuq u vranë brenda spitalit të tyre fushor në Çeçeni.
Sulm i drejtpërdrejtë
Por një sulm i tillë i drejtpërdrejtë dhe i hapur ndaj selisë së OKB-së, me flamurin e famshëm blu të valëvitur qartë mbi të, tronditi themelet e perceptimit të vetë OKB-së për veten.
Elpida thotë se ishte një 24-vjeçare “me sy krejtësisht të ndritshëm dhe me bisht shkurre”. “Të mendosh se flamuri blu i OKB-së ishte i paprekshëm”.
Laura shton: “19 gushti ishte një ditë ku ne e humbëm atë pafajësinë”.
Që nga viti 2003 ka pasur më shumë sulme ndaj OKB-së dhe ndaj agjencive të tjera humanitare. Në vitin 2007, 10 punëtorë të OKB-së vdiqën kur një makinë bombë goditi ndërtesat e OKB-së në Algjer. Në vitin 2011, 18 persona u vranë kur u sulmua selia e OKB-së në Abuja të Nigerisë.
Në vitin 2022 kishte 235 sulme ndaj punonjësve humanitarë, sipas bazës së të dhënave të sigurisë së punonjësve humanitarë, dhe 116 u vranë.
Abby Stoddard, e cila punon në përpilimin e bazës së të dhënave, thotë se arsyet për sulme të tilla të qëllimshme janë gjithnjë e më komplekse.
“Mund të jetë nga grupe të armatosura që kanë agjendë politike”, shpjegon ajo. “Ose bandat kriminale, dhe shumë shpesh ka marrëveshje të fshehtë midis tyre, dhe grupet humanitare mund të jenë objektiva shumë tërheqëse për ta. Ata kanë burime dhe automjete që mund të grabiten. Dhe gjithashtu mund të rrëmbehen për shpërblim ose për qëllime propagande”.
Në disa raste, agjencitë e ndihmës janë në shënjestër si një mënyrë për të destabilizuar një vend tashmë të brishtë dhe për të siguruar hapësirë për një grup të caktuar të armatosur për të marrë kontrollin. Ky mund të ketë qenë motivimi në Bagdad në vitin 2003.
“Duke kontrolluar ose bllokuar ose devijuar ndihmën”, thotë +Stoddard, teksa shton se “grupet e armatosura mund të destabilizojnë qeverinë dhe të ushtrojnë kontroll mbi territoret dhe popullsitë”.
Ngjarjet e gushtit 2003 çuan në siguri shumë më të rreptë për punonjësit e ndihmës; në vitin 2005 OKB-ja ngriti Departamentin për Sigurinë dhe Sigurinë, për të mbështetur të gjitha agjencitë e OKB-së.
Kushtet e ndryshuara të punës nuk rrinë gjithmonë rehat. Muret T (blloqe betoni të përforcuar të gjatë), përbërjet me thasë rëre dhe pajisjet mbrojtëse janë bërë normë, thotë Elpida.
Puna e vështirë
Ndërkohë, OKB-ja lufton, me buxhete të reduktuara, për të sjellë ndihma për 250 milionë njerëz në 69 vende - dhjetë herë më shumë se në kohën e bombardimit të hotelit në Canal, thekson Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së António Guterres.
Edhe me sigurinë shtesë, nuk ka garanci. Në vitin 2017, viti më i fundit për të cilin është bërë krahasimi, shkalla e vdekshmërisë për punonjësit e ndihmës, thotë Abby Stoddard, ishte më e lartë se sa ishte për paqeruajtësit e OKB-së.
Guterres sot e përshkruan punën humanitare si “nën sulm” si nga fushatat e qëllimshme të dhunës ashtu edhe nga fushatat e dezinformimit.
Tani, çdo gusht, OKB-ja shënon Ditën Botërore Humanitare, kushtuar të gjithë atyre që janë vrarë duke punuar për agjencitë e ndihmës.
Pavarësisht tragjedive të tyre personale dhe rreziqeve në rritje, Elpida, Jason dhe Laura ende punojnë për OKB-në.
Në një farë mënyre, ata, së bashku me Jean-Selim, i cili ishte egjiptian dhe francez, mishërojnë frymën e Kartës së OKB-së, e cila premton: “Ne, popujt e Kombeve të Bashkuara, të vendosur për të shpëtuar brezat pasardhës nga fatkeqësia e luftës, dhe për të riafirmuar besimin në të drejtat themelore të njeriut”.
Jason thotë se është mirënjohës që është gjallë dhe e sheh atë ditë dy dekada më parë si “kujtesë për rëndësinë e multilateralizmit - të shikosh nga jashtë”.
Elpida, e cila ka luftuar me çrregullimin e stresit post-traumatik, do ta përdorë ditën për të kujtuar “betimin tonë të detyrës në Kartën e OKB-së”.
Laura zgjodhi të qëndrojë në OKB për të siguruar “vazhdimësi me atë që ishim si familje e re”. Ajo nuk beson se sulmet ndaj punonjësve humanitarë do t'i pengojnë ata.
“Ka një rreshtim të tillë të rinjsh, me motivim”, thotë ajo. “Pavarësisht lajmeve, ata janë gati. Ata po bëjnë gati valixhet për të shkuar. Ata po vënë vitet e tyre më të mira, rininë, aspiratën e tyre në shërbim të të tjerëve”.
