Pse përfunduan në luftë përpjekjet amerikane për demokraci në Sudan?

Kritikët thonë se administrata e Bidenit dhe partnerët e saj ishin naivë në lidhje me qëllimet e dy gjeneralëve rivalë dhe nuk arritën të fuqizonin liderët civilë. Njohësit kanë thënë se lufta civile në Sudan do t'i bënte konfliktet në Siri, Jemen dhe Libi të duken si "një lojë e vogël"

Vetëm disa javë më parë, diplomatët amerikanë mendonin se Sudani ishte në prag të një marrëveshjeje përparimtare që do të çonte përpara tranzicionin e tij nga diktatura ushtarake në demokraci të plotë, duke përmbushur premtimin në rritje të revolucionit të vendit në vitin 2019.

Sudani ishte bërë provë e rëndësishme në qëllimin kryesor të politikës së jashtme të presidentit Joe Biden për të forcuar demokracitë në mbarë botën, e cila, sipas tij, dobëson liderët e korruptuar dhe u lejon kombeve të jenë mburoja kundër ndikimeve të Kinës, Rusisë dhe fuqive të tjera autokratike.

Arratisja e frikshme natën

Por më 23 prill, të njëjtët diplomatë amerikanë që ishin përfshirë në negociatat në Sudan papritmas e gjetën veten duke mbyllur ambasadën dhe duke ikur nga Khartoumi me fluturime sekrete me helikopter gjatë natës, ndërsa vendi po rrëshqiste në një luftë të mundshme civile.

Zyrtarët e administratës së Bidenit dhe partnerët e tyre tani po përpiqen të bëjnë dy gjeneralë ndërluftues që t'u përmbahen armëpushimeve të dobëta dhe t'u japin fund armiqësive, ndërsa qeveritë e huaja evakuojnë civilët mes luftimeve që kanë lënë të paktën 528 të vdekur dhe më shumë se 330.000 të zhvendosur. Numri aktual është pothuajse me siguri shumë më i lartë se sa shifrat e Qeverisë sudaneze.

Një çështje urgjente në zemër të krizës është nëse Shtetet e Bashkuara e kanë llogaritur gabim se sa e vështirë do të ishte rrënjosja e demokracisë në një vend me një histori të gjatë sundimi ushtarak dhe rreziqet e negociatave me njerëz të fortë që flasin për demokracinë.

Kritikët thonë se administrata e Bidenit, në vend që të fuqizonte liderët civilë, i dha përparësi punës me dy gjeneralët rivalë, gjeneralin Abdel Fattah al-Burhan, kreun e ushtrisë sudaneze dhe gjeneralin Mohamed Hamdan, një shef paraushtarak, edhe pasi ata kryen një grusht shteti ushtarak së bashku në 2021.

Diplomatët e lartë amerikanë “kanë bërë gabim duke i përqafuar gjeneralët, duke pranuar kërkesat e tyre irracionale dhe duke i trajtuar ata si aktorë të natyrshëm politikë”, tha Amgad Fareid Eltayeb, këshilltar i kryeministrit të rrëzuar të Sudanit, Abdalla Hamdok. "Kjo ushqeu epshin e tyre për pushtet dhe iluzionin e tyre të legjitimitetit”.

Sherri i madh i “lojës së madhe”

Dhe disa analistë pyesin nëse zyrtarët amerikanë kanë një qasje të qartë për të kryer shtytjen globale të Bidenit për qëndrueshmëri demokratike.

Dhuna në Sudan po krijon pikërisht atë lloj vakumi pushteti që ndihmësit e Bidenit kishin shpresuar ta shmangnin. Mercenarët rusë të Grupit Wagner janë ndër lojtarët që tashmë po përpiqen të mbushin boshllëkun, thonë zyrtarët aktualë dhe ish-zyrtarët amerikanë.

“Nëse kjo përleshje vazhdon, do të ketë një tundim të madh mes aktorëve të jashtëm për të thënë: Nëse këta njerëz do ta luftojnë deri në vdekje, ne më mirë të futemi atje, sepse më mirë do ta kishim këtë djalë”, tha Jeffrey D. Feltman, ish-i dërguar i SHBA-së në Bririn e Afrikës, i cili punoi në negociatat për sundimin civil.

"Nëse nuk arrini një armëpushim, jo vetëm që keni mjerimin e këtyre 46 milionë njerëzve", shtoi ai, "ju keni një tundim më të madh për të huajt që të fillojnë të mbingarkojnë luftimet me ndërhyrje të drejtpërdrejta”.

Hamdok ka thënë se lufta civile në Sudan do t'i bënte konfliktet në Siri, Jemen dhe Libi të duken si "një lojë e vogël".

Departamenti i Shtetit dhe Shtëpia e Bardhë refuzuan të komentojnë.

Dokumenti strategjik i Shtëpisë së Bardhë për Afrikën, i publikuar në gusht, pohon se "duke ripohuar se demokracia jep përfitime të prekshme", Shtetet e Bashkuara mund të ndihmojnë në kufizimin e ndikimit të kombeve "negative" të jashtme dhe grupeve joshtetërore, të zvogëlojnë nevojën për ndërhyrje të kushtueshme dhe të ndihmojnë afrikanët të përcaktojnë vetë të ardhmen e tyre.

Fole e “Al-Qaedas”

Për Shtetet e Bashkuara, përpjekja për të parandaluar rikthimin e mundshëm të Sudanit në despotizëm është një rol i pamundur pas dekadave në të cilat vendi ishte i njohur kryesisht për mizoritë masive dhe si një parajsë për terroristët, duke përfshirë, për gati pesë vjet në vitet 1990, Osama bin Laden. Në vitin 1998, presidenti Bill Clinton madje urdhëroi një sulm me raketa në një fabrikë farmaceutike në Khartoum, të cilën ai tha se “Al-Qaeda” e përdori për të prodhuar armë kimike, megjithëse ky pretendim inteligjence u vu në dyshim më vonë.

Vetëm në tetor 2020, një vit pas revolucionit, presidenti Donald J. Trump njoftoi se do të anulonte statusin e vendit si sponsor shtetëror i terrorizmit pasi Sudani normalizoi marrëdhëniet e tij me Izraelin.

“Sot, një popull i madh i Sudanit është në krye”, tha zoti Trump. "Demokracia e re po zë rrënjë”.

Feltman dhe zyrtarë të tjerë të dikurshëm dhe aktualë amerikanë thonë se mbështetja e demokracisë duhet të jetë ende gur themeli i politikës amerikane në Sudan, duke pasur parasysh aspiratat e shprehura në protestat që çuan në rrëzimin në vitin 2019 të presidentit Omar Hassan al-Bashir, diktatorit që sundoni për tridhjetë vjet. Udhëheqësit e Kongresit tani po bëjnë thirrje që Biden dhe Kombet e Bashkuara të emërojnë të dërguar të posaçëm në Sudan.

Zhvillimet Sudan pasojnë zhgënjime të tjera demokratike në Afrikën veriore, duke përfshirë një kundërrevolucion ushtarak në Egjiptin fqinj një dekadë më parë; gati 10 vjet anarki politike në Libi, një fqinj tjetër i Sudanit, pasi diktatori i tij, koloneli Muammar el-Gaddafi, u rrëzua; dhe një rikthim të kohëve të fundit në sundimin autoritar të një njeriu në Tunizi pas një dekade si i vetmi vend që doli nga Pranvera Arabe e vitit 2011 me një qeveri demokratike.

Zbehja e shpresës

Rënia e Al-Bashirit katër vjet më parë çoi në shfaqje të gëzueshme nga sudanezët, të cilët shpresonin se demokracia mund të hidhte rrënjë në vendin e tyre pavarësisht dështimeve të saj diku tjetër në rajon. Pas disa muajsh sundimi të juntës, udhëheqësit ushtarakë dhe civilë të Sudanit nënshkruan një marrëveshje për ndarjen e pushtetit që krijoi një qeveri kalimtare të kryesuar nga ekonomisti Hamdok. Plani parashikonte zgjedhje pas tre vjetësh.

Megjithatë, një këshill i formuar për të ndihmuar në menaxhimin e tranzicionit ishte "flluskë", pasi kishte më shumë anëtarë ushtarakë sesa civilë.

Pas grushtit të shtetit ushtarak në tetor 2021, Shtetet e Bashkuara ngrinë 700 milionë dollarë ndihmë të drejtpërdrejtë për Qeverinë e Sudanit dhe pezulluan lehtësimin e borxhit, ndërsa Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar ngrinë 6 miliardë dollarë ndihmë të menjëhershme dhe planifikojnë të falin 50 miliardë dollarë borxh. Qeveri dhe institucione të tjera, duke përfshirë Bankën Afrikane për Zhvillim, ndërmorën hapa të ngjashëm.

Ned Price, zëdhënësi i Departamentit të Shtetit në atë kohë, tha se "e gjithë marrëdhënia jonë" me Qeverinë e Sudanit mund të rivlerësohet nëse ushtria nuk rivendos qeverinë kalimtare.

Edhe ndërsa thashethemet për grusht-shteti qarkulluan atë tetor, zyrtarët amerikanë e kishin paralajmëruar gjeneralin Hamdan se ai do të përballej me "pasoja specifike" nëse merr pushtetin, tha një ish-zyrtar i lartë amerikan. Por pas grushtit të shtetit, Molly Phee, zyrtarja më e lartë e politikës së departamentit për Afrikën, udhëhoqi diplomatët amerikanë në përpjekjet për të punuar me gjeneralët që të konfrontoheshin me ta.

Zyrtarja amerikane nuk pranoi të specifikonte sanksionet e propozuara kundër gjeneralit Hamdan, por tha se ato kishin në shënjestër gjerësisht pasurinë e tij personale, pjesa më e madhe e saj mbahej në Emiratet e Bashkuara Arabe – një arkë lufte që ekspertët thonë se ishte kritike për ndërtimin e një force ushtarake që është përfshirë në luftimet aktuale.

Hesapet e gabuara

Shtetet e Bashkuara nuk e dënuan gjeneralin Hamdan me sanksione pas grushtit të shtetit – apo edhe pasi ai vizitoi Moskën, në ditën e parë të sulmit të Rusisë ndaj Ukrainës vitin e kaluar, për të kënaqur zyrtarët e lartë të Kremlinit.

Presioni për të ndëshkuar gjeneralët erdhi nga anëtarë të lartë të Kongresit. Senatori Chris Coons, demokrat nga Delaware në nënkomitetin e Komisionit për Marrëdhëniet me Jashtë të Senatit për çështjet afrikane, shkroi në një artikull të Foreign Policy në shkurt 2022 se administrata e Bidenit duhet të vendosë një "një grup gjithëpërfshirës sanksionesh ndaj udhëheqësve të grushtit të shtetit dhe rrjeteve të tyre".

Duke folur me gazetarët gjatë një udhëtimi në Afrikën Lindore me sekretarin e Shtetit, Antony J. Blinken, në nëntor 2021, një zyrtar i lartë i Departamentit të Shtetit tha se gjeneralët kishin treguar se ishin të gatshëm të ndajnë sërish pushtetin me civilët. Zyrtari, i cili këmbënguli në anonimitetin për të folur për negociatat, tha se ruajtja e ndihmës mund të mos bënte mjaftueshëm për të bërë presion ndaj gjeneralëve, dhe kështu administrata kishte llogariture në ndjenjën e tyre për një trashëgimi të nderuar personale, ndër të tjera.

Cameron Hudson, i cili shërbeu si shef i shtabit të të dërguarve të njëpasnjëshëm specialë të presidentit amerikan për Sudanin, e quajti këtë qasje gabim.

“Ata besojnë shumë në atë që këta gjeneralë u kanë thënë atyre. Këta njerëz na kanë thënë atë që duam të dëgjojmë që kur ranë dakord për sundimin civil”, tha Hudson pas rrëzimit të zotit Al-Bashir. “Kishte besim të madh në Departamentin e Shtetit se ne ishim në prag të një marrëveshjeje përparimtare”.