Dhjetëra mijëra afganë janë larguar ose janë evakuuar, duke përfshirë një numër të madh të elitave të arsimuara. Ata ose kanë frikë për të ardhmen e tyre ekonomike ose për mungesën e lirisë nën sundimin e grupit që i bën interpretim të rreptë islamit, dhe gjatë sundimit të tij të mëparshëm në fund të viteve 1990 ua ndaloi vajzave shkollimin e grave punësimin
Afganistani ka pësuar një transformim dramatik brenda gjysmë viti prej kthimit të sundimit të talebanëve.
Vendi ndihet më i sigurt, më pak i dhunshëm sesa ka qenë në dekada, por ekonomia dikur e nxitur nga ndihmat po shkon drejt kolapsit. Dhjetëra mijëra afganë janë larguar ose janë evakuuar, duke përfshirë një numër të madh të elitave të arsimuara. Ata ose kanë frikë për të ardhmen e tyre ekonomike ose për mungesën e lirisë nën sundimin e grupit që i bën interpretim të rreptë islamit, dhe gjatë sundimit të tij të mëparshëm në fund të viteve 1990 ua ndaloi vajzave shkollimin e grave punësimin.
Gjashtë muaj vetëm të zeza
E marta shënon gjashtë muaj që kur kryeqyteti afgan i Kabulit iu dorëzua talebanëve me largimin e papritur dhe të fshehtë të presidentit të vendit, të mbështetur nga SHBA-ja. Marrja e Kabulit u parapri nga një fushatë ushtarake disamujore e talebanëve për të marrë kontrollin e zonave provinciale.
Sot, pamja e luftëtarëve të armatosur talebanë që enden nëpër rrugë ende i tremb banorët. Por gratë janë rikthyer në rrugë dhe shumë të rinj kanë veshur përsëri rroba perëndimore pasi fillimisht i hoqën për shallvare kamezine tradicionale, këmishën e gjatë dhe pantallonat e gjera të favorizuara nga talebanët.
Ndryshe nga vitet 1990, talebanët po lejojnë disa gra të punojnë. Gratë janë kthyer në punët e tyre në Ministritë e Shëndetësisë dhe atë të Arsimit, si dhe në Aeroportin Ndërkombëtar të Kabulit, shpesh pranë burrave. Por gratë ende presin të kthehen në punë në ministritë e tjera. Mijëra vende pune janë humbur në spiralen e rënies ekonomike dhe gratë janë goditur më së rëndi.
Talebanët kanë shtypur protestat e grave dhe kanë ngacmuar gazetarët, duke përfshirë arrestimin e shkurtër të dy gazetarëve të huaj që punonin me Agjencinë e OKB-së për refugjatë javën e kaluar.
Të hënën, ndalimi i disa të rinjve që shisnin lule në formë zemre në shenjë njohjeje të Ditës së Shën Valentinit ishte një kujtesë e fortë se administrata e re e drejtuar nga feja tërësisht mashkullore nuk ka tolerancë ndaj ideve perëndimore të romancës.
Vendimi kundërthënës i Bidenit
Vajzat në klasat 1-6 kanë shkuar në shkollë, por ato në klasat më të larta janë ende të mbyllura në shumicën e pjesëve të vendit. Talebanët premtuan se të gjitha vajzat do të jenë në shkollë pas vitit të ri afgan në fund të marsit. Universitetet po rihapen gradualisht dhe universitetet dhe shkollat private nuk mbyllen kurrë.
Varfëria po thellohet. Edhe ata që kanë para e kanë të vështirë t'u qasen. Në banka rreshtat janë të gjatë pasi banorët presin me orë të tëra, ndonjëherë edhe me ditë, për të tërhequr jo më shumë se 200 dollarë në javë.
Më shumë se 9 miliardë dollarë në asetet e jashtme të Afganistanit u ngrinë pas pushtimit nga talebanët. Javën e kaluar presidenti Joe Biden nënshkroi një urdhër ekzekutiv që premtoi se 3.5 miliardë dollarë - nga 7 miliardë dollarë të aseteve të ngrira të Afganistanit në Shtetet e Bashkuara - do t'u jepeshin familjeve të viktimave të 11 shtatorit të Amerikës. 3.5 miliardë dollarët e tjerë do të zhbllokohen për ndihmën afgane.
Afganët në të gjithë spektrin politik e kanë dënuar urdhrin, duke akuzuar SHBA-në për marrjen e parave që u përkasin afganëve.
Talebanët kanë bërë fushatë për njohjen ndërkombëtare të qeverisë së tyre tërësisht meshkuj dhe talebanë, por po u bëhet presion për të krijuar administratë gjithëpërfshirëse dhe për të garantuar të drejtat e grave dhe pakicave fetare.
Graeme Smith, konsulent i lartë për Programin e Azisë të Grupit Ndërkombëtar të Krizave, paralajmëroi kundër përdorimit të sanksioneve, duke thënë se kjo do të kishte kundërefekt.
Vendimi kundërthënës i Bidenit
“Mbajtja e presionit ekonomik mbi talebanët nuk do të heqë qafe regjimin e tyre, por një ekonomi në kolaps mund të çojë në largimin e më shumë njerëzve nga vendi, duke shkaktuar një krizë tjetër migrimi”, ka thënë ai. Ai gjithashtu vuri në dukje se ky rund i sundimit të talebanëve “ndoshta radhitet si periudha më paqësore gjashtëmujore që Afganistani ka gëzuar në katër dekada”.
Talebanët kanë rihapur zyrën e pasaportave të vendit, e cila është e mbushur me mijëra njerëz në ditë. Talebanët u kanë premtuar afganëve se mund të udhëtojnë, por vetëm me dokumente të duhura. Ata që përpiqen të largohen duken të nxitur kryesisht nga frika e një ekonomie të dështuar ose dëshira për liri më të madhe në një shoqëri më liberale.
Disa zyrtarë të lidhur me ish-qeverinë e mbështetur nga SHBA-ja janë kthyer. Një nga të kthyerit, ish-ambasadori Omar Zakhilval, tha se nuk hasi në asnjë inat nga talebanët.
Ai shpreson se talebanët do të "gjenin guximin" për të hapur radhët e tyre, për t'u garantuar pakicave përfaqësim në qeveri dhe për të shkuar më tej për të garantuar të drejtat e të gjithë afganëve.
