“Mendoj se nëse mund të flasësh për to (v.j. krimet e luftës) në një fazë më të hershme e nëse mund ta vendosësh njëfarë drejtësie më herët do të përfundojë më lehtë dhe pa urrejtjen që e ke përbrenda për shkak të fatit tënd”, thotë ajo
Ndonëse lufta civile në Spanjë ka përfunduar shumë dekada më parë, edhe sot e kësaj dite zbulohen varreza masive në këtë vend, ka treguar Anna Exposito Valle, gazetare dhe autore e librit, “Mirupafshim në Kosovë”, në një intervistë për “Interaktivin” e KTV-së.
“Po zbulojmë varreza masive dhe kjo është plagë e madhe. Mendoj se nëse mund të flasësh për to (v.j. krimet e luftës) në një fazë më të hershme e nëse mund ta vendosësh njëfarë drejtësie më herët, do të përfundojë më lehtë dhe pa urrejtjen që e ke përbrenda për shkak të fatit tënd”, thotë ajo.
Valle, në intervistë flet edhe për librin e saj, për mosnjohjen e Kosovës nga Spanja, dhe për lidhjen e veçantë që e ka me Ballkanin, midis tjerash.
KD: Po e fillojmë këtë intervistë pikësëpari me librin tuaj që tashmë është përkthyer në shqip “Mirupafshim në Kosovë”. E keni publikuar së pari gjuhën galiciane. Ju jeni nga Spanja. A mund të na tregoni se çfarë trajton libri?
Valle: Po, libri përpiqet që t’u japë njerëzve në Spanjë e tash edhe në Kosovë një perspektivë më të gjerë të asaj që ka ndodhur gjatë luftës dhe gjatë kohës së paraluftës në Kosovë. Gjithherë e kam ndjesinë që kur punoj si gazetare, njerëzit të m’i japin historitë e tyre, edhe kur ato dhembin shumë; të flasin për të dhe ta mbajnë mend. Pra, jam shumë falënderuese. Por, kur e shkruaj raportin tim, e kam vetëm një minutë apo dy minuta maksimumi. Është…këta njerëz kanë vuajtur dhe m’i kanë rrëfyer historitë e tyre dhe nuk po u kthej të gjithë atë që ma japin ata mua. Pra, kjo është arsyeja për të cilën e kam shkruar librin.
KD: Znj. Valle, e kam lexuar librin dhe është për historitë e shqiptarëve të Kosovës që ikin për në Maqedoni, por edhe për në Shqipëri dhe po ashtu për ata që u rikthyen pas luftës. A mund të na shpjegoni shkurtimisht se kur arritët në Ballkan si gazetare?
Valle: Epo në Ballkan arrita më 1992-tën, kur ishte lufta në Kroaci. Isha në të gjitha luftërat e ish-Jugosllavisë dhe në fund erdha në Kosovë. Arrita… kur filloi eksodi. E pastaj munda të hyja vetëm pasi hynë trupat e NATO-s.
KD: E pashë që në disa nga historitë ishe në Maqedoni e edhe në Shqipëri. Ishte pranverë 1999 kur rreth një milion njerëz ikën dhe u dëbuan nga Kosova. A e mbani mend ditën e 12 qershorin, kur Kosova, ashtu siç e kuptojmë ne shqiptarët e Kosovës, u çlirua nga okupimi? Si e mbani mend udhëtimin tuaj për në Kosovë?
Valle: Epo ishte pak e vështirë, në ditën kur trupat hynë, pra trupat e NATO-s hynë në Kosovë, sepse e pata mundësinë që të udhëtoja bashkë me gjeneralin Mike Jackson, pra hyra në helikopter për në Prishtinë. Befasia ishte që në aeroport po qëndronin trupat ruse. Pra, përshtypja e parë ishte: ohhh ky është kaos i vërtetë. Nëse gjenerali Mike Jackson nuk e di se këtu ndodhen trupat ruse, kjo do të ishte katastrofë. Por, ishte momenti i parë i katastrofës, por pas kësaj, çfarë kam parë është se njerëzit që u gëzuan kaq shumë edhe nëse kishin të vdekur në familjet e tyre apo të zhdukur. Me të vërtetë e ndieja lumturinë e njerëzve.
KD: Edhe në libër i shpjegoni emocionet e reagimet e njerëzve, kur edhe ju si gazetare jeni parë nga turmat e njerëzve si çlirimtare.
Valle: Po, sepse... epo erdhën një ditë para hyrjes së trupave të NATO-s, pra trupat e NATO-s prisnin gjatë gjithë kohës që serbët do të tërhiqeshin. Dhe pastaj menduam: po të vazhdojmë, të ecim para. Hymë në Vushtrri dhe njerëzit, në momentin që e panë një veturë civile dhe që s'ishte veturë serbe e s'ishin trupa serbe, dolën nga shtëpitë e tyre dhe filluan ta jepnin lule e na rrethuan, dhe me të vërtetë, u thosha se nuk jemi trupa të NATO-s, vetëm gazetarë.
KD: Keni raportuar edhe nga zona të tjera të luftës, por a ishte kjo diçka specifike për Kosovën?
Valle: Po, po.
KD: Pra, ishte e veçantë?
Valle: Po, po... Dhe mendoj që ishte e veçantë, sepse edhe për popullin e Kosovës ishte luftë e gjatë. Për ne s'ishte luftë e gjatë. Pra, nuk e patën ndjesinë për një kohë të gjatë që janë të harruar, se komuniteti ndërkombëtar nuk i ndihmoi. Njerëzit në Kosovë e kishin këtë ndjenjë: pra që Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Evropian, që i kanë ndihmuar.
KD: Çka është e veçantë për këtë libër znj. Valle, është që njerëzit që i keni takuar atëherë, keni vazhduar t'i takoni me vite me radhë.
Valle: Po.
KD: U rikthyet në Kosovë më 2002, 2003, siç tregoni edhe në libër. Çfarë dallimi patë brenda 2-3 vjetësh? Cili ishte ndryshimi që vërejtët nga hera e parë kur erdhët udhëtuat nëpër vende të ndryshme të Kosovës?
Valle: Dallimi i parë ishte që të gjithë njerëzit që i takova, kishin familje jashtë. Më të moshuarit qëndruan në Kosovë, por shumë prej djemve e vajzave të tyre iu desh të mërgonin. Jetët i kishin më të mira, por përsëri shpresonin që ta ndërtonin një shtet më të mirë. Thashë me vete, po mirë, le të kenë durim. Sepse i donin të gjitha aty për aty, në atë moment. Dhe mendoja: po t'i duan tani...
KD: Po thoni që njerëzit kanë pasur pritshmëri të mëdha menjëherë, që gjërat do të përmirësoheshin nga hiçi?
Valle: Po, po. Me të vërtetë i kishin, ata njerëz që i kam takuar. I kishin pritjet më të mëdha në botë. Dhe mendoj që ishte sepse ishin të mbështetur nga Shtetet e Bashkuara.
KD: 20 vjet më vonë i vizituat përsëri familjet e njëjta. Cili ishte reagimi fillestar që e ke parë kur ke vizituar? Si ishte kontakti i parë personal që e kishit me ta? Ju mbanin mend, menjëherë apo iu desh më shumë kohë t'i kujtoheshit?
Valle: Shumica më njohën menjëherë. Po, dhe më pritën me të vërtetë me zemër të ngrohtë. Mendoj, nuk e di me siguri, por mendoj që nuk e meritoj, sepse e kam punë. Por, janë kaq mirënjohës që kam shkruar për ta dhe për vuajtjet e tyre. Këtë ndjenjën e mirënjohjes ma japin gjithmonë me dashurinë e tyre.
KD: A e patët të vështirë t'i gjenit këto familje? E di që në këtë libër keni shkruar për familje në Kaçanik, Vushtrri, qyteza të ndryshme, nga jugu në veri. A ishte e vështirë po ashtu, në kuptimin e ndryshimit arkitekturor, sepse Kosova u rindërtua apo jo. Cila është ndjenja juaj tani?
Valle: Mendoj që nëse do të shkoja tani, nuk do t'i takoja shumë nga ato familje. Në atë moment, në fillim, Kosova ishte vend i vogël, shtet i vogël. Nëse shkonit në Kaçanik dhe pyesnit a e njihni këtë burrë apo këtë grua, çdokush do ta njihte, apo të tregonin se mund ta pyesin dikë që e njihte me siguri. Pra, nuk ishte aq e vështirë.
KD: Keni mbajtur gjatë të gjithë kohës shënime, besoj si gazetare, në të kaluarën.
Valle: Po, po.
KD: Cila ishte historia më emocionuese? Me të vërtetë kam lexuar shumë rrëfime emocionale në këtë libër, por për ju, cila është më e veçanta dhe pse?
Valle: Epo, ehhhh është e vështirë ta them. Mendoj që ka disa njerëz që me të vërtetë kam rënë në dashuri me ta. Është një gjysh i vjetër, Ruzhdiu, ishte gjatë të gjithë kohës i nervozuar me mua, sepse s'e kuptonte çfarë po bën një gazetare spanjolle këto, e çfarëdo ajo, e gjithmonë donte të më jepte pulë për të ngrënë dhe të shkoja. Gjithmonë më ofronte pulë, sepse nuk e besonte me të vërtetë shkoja aty për të folur me të. E kam një ndjenjë shumë të mirë nga ky burrë i moshuar.
KD: E takuat më 2002.
Valle: Jo e takova, më 1999.
KD: Dhe pas kësaj e keni takuar përsëri?
Valle: E takova përsëri, s'e mbaj mend nëse ishte 2002 a 2003 dhe kësaj here s'munda ta takoja, sepse kishte vdekur. Ishte shumë i moshuar.
KD: Pra, disa nga personazhet e këtij libri tashmë kanë vdekur fatkeqësisht.
Valle: Po, por s'ishte problem i madh, sepse familjet e tyre, djemtë, nipat, e morën rrëfimin me vete. Ata ishin aty po ashtu. Ishte gjë e mirë të flisje me ta, sepse kjo do të thotë se këto rrëfime nuk do të harrohen.
KD: Por Ana, fillimisht e keni shkruar këtë libër në gjuhën galiciane dhe ua dhatë këtyre njerëzve librin në gjuhën galiciane dhe tash, fatmirësisht pas 22 vjetësh u kthyet dhe me KOHËN e publikuat një version në shqip. Si ishte ndjesia kur e shpërndatë në gjuhën shqipe?
Valle: Reagimi ishte: o sa mirë, tash mund ta lexojmë. Libri ka foto, por mendoj që shumë nga ta, nuk e dinin se çfarë kam shkruar për ta. Pra, është shumë mirë që tani mund ta lexojnë.
KD: Para se të flasim edhe më shumë lidhur me librin. Si u prit nga lexuesit spanjollë ky libër, duke pasur parasysh marrëdhëniet me telashe në mes të Kosovës e Spanjës, në veçanti pas pavarësisë së Kosovës, të cilën Spanja vazhdon ta mohojë, pra të drejtën e Kosovës për ta shpallur mëvetësinë e saj.
Valle: Normalisht, e kjo normalisht ndodh në Spanjë: ajo çfarë mendon qeveria nuk është edhe ajo që mendon populli. Njerëzit i dinë arsyet e mosnjohjes. E dinë se është për shkak të asaj që ka ndodhur në Spanjë me Katalonjën e me vende tjera, por njerëzit e dinë se problemi në Spanjë s'ka të bëjë me problemin me Kosovën. Nuk mendoj që e kuptojnë pse nuk e njohim.
KD: Çfarë komentesh, çfarë pritjeje keni marrë lidhur me librin nga lexuesit spanjollë? A u prit mirë?
Valle: Po. Më pyesin: si mundën njerëzit të të besonin që të tregonin gjëra të tilla. Si mundesh ta jetosh këtë pa u çmendur nganjëherë? E për ta mendoj që është me rëndësi, pasi që është e vetmja mënyrë që me të vërtetë mund ta ndiejnë atë që ka ndodhur.
KD: Keni qenë gjatë këtyre ditëve në Kosovë dhe e kam parë që ishit "në terren", duke i takuar njerëzit që i keni takuar para dy dekadash. Si e shihni, sa ka ndryshuar jeta e tyre, çfarë krahasimi mund ta bëni?
Valle: Jeta ekonomikisht ka ndryshuar shumë dhe po, ka ndryshuar për të mirë, normalisht. Por, jeta si shpresë s'ka ndryshuar shumë për të mirë.
KD: Po thoni se njerëzit janë të pashpresë, pavarësisht faktit se gjendja e tyre financiare ka ndryshuar pak, edhe pse nuk po përballen me kërcënimet me të cilat janë ballafaquar në vitin ‘99.
Valle: Mendoj që një pjesë e mirë e tyre ndihen të zhgënjyer me atë që ndodhi pas luftës. Njerëzit që kanë viktima në familjet e tyre, ata që i kam njohur, ishin më të zhgënjyer sesa të tjerët.
KD: A është e mundshme, këtë desha ta diskutoja me ju, që kur kalon nëpër një përvojë shumë traumatike të rriten pritshmëritë deri në qiell. Nuk e di se çfarë do realisht, vetëm do të bëhet më mirë e më mirë. Po thoni se ekonomia e këtyre njerëzve ka ndryshuar, por po përpiqem t'ju shtyj tjetërkund. Kur përballesh me vdekjen, çfarëdo që vjen, nuk e ndien se e meriton këtë, por që meriton shumë më shumë. Cili është perceptimi juaj?
Valle: Epo, jo. Mendoj që... E kam ndjesinë se nuk është pikërisht ashtu, por janë zhgënjyer, sepse menduan që viktimat e këtyre familjeve nuk kërkojnë ndihmë financiare... Ata deshën të respektohen. Disa nga ta më thanë: i kam humbur dy vëllezër që kanë luftuar për UÇK-në dhe askush s'erdhi në varrimin e tyre. Pra, pse? Ata janë heronj për ta. Pra, pse askush nuk shkoi t'u thoshte se “po, jemi mirënjohës për atë që lufta e ka bërë në familjen tuaj”.
KD: Në një pjesë të librit thoni se ju si gazetare, përballeni me telashe, që gazetat dhe njerëzit për të cilët shkruanit nuk kishin më interesim për mizoritë që ndodhën këtu, sepse ndodhën përsëri dhe përsëri. Si ishte si gazetare të përballeshit me një situatë të tillë? Si ndiheshit?
Valle: Po, ishte vështirë.
KD: Normaliteti i mizërisë....
Valle: Njerëzit tash janë të mësuar me bombardime, me të vdekur në rrugë, një dorë këndej e një kokë andej, por mendoj që nëse i përdor njerëzit e zakonshëm për ta treguar storien. Nëse e përdor një person me një emër e mbiemër dhe e tregon atë që po ndodh, përmes tyre mund ta kesh vëmendjen e audiencës, sepse mund ta shohin se ata njerëz janë të njëjtë me ta dhe kjo mund t'u ndodhë edhe atyre.
KD: Sa mirë mendoni që është e dokumentuar vuajtja e njerëzve në Kosovë, duke e ditur se keni udhëtuar tash në Kosovë? Ka memoriale, shihen, mirëpo a ju duket se kemi shpërfaqje të vuajtjes reale që i kemi përjetuar më 1999-n?
Valle: Po, nuk mendoj që është e dokumentuar mirë. Njerëzit nuk duhet të më pyesin shumë për gjërat që i kam përshkruar në libër, ndoshta ka masakra më të mëdha dhe të njohura, por masakrat më të vogla me 10 njerëz, 12 njerëz, nuk dihen shumë.
KD: E libri juaj nuk është vetëm për masakrat, flisni për fëmijët, traumën e fëmijëve, a është me rëndësi të dokumentohet, sepse kur flasim për dokumentimin e krimeve të luftës, njerëzit mendojnë vetëm për vrasjet?
Valle: Po, kështu mendoj, sepse një gjeneratë e tërë e ka pasur këtë vuajtje kur ishin foshnja, pra duhet ta kenë në kokë, ta dinë se çfarë kanë kaluar kur të rriten. Nuk e di...kur t'i kenë edhe fëmijët e tyre. Mendoj që është shumë me rëndësi, gjithmonë është...traumat, problemet psikologjike, janë të fundit që vijnë për nga rëndësia.
Por, mendoj se duhet të ndihmohesh në këtë aspekt. Nuk mund ta kesh një gjeneratë të tërë që e ka vuajtur këtë traumë të madhe.
KD: A mendoni që shoqëria në përgjithësi këtu, pasi keni qenë këtu shumë herë dhe keni përjetuar të gjithë atë që po flasim, mund ta kuptojë që kemi kaluar nëpër periudha traumatike?
Valle: S'ma merr mendja. Normalisht, mendojnë që mund të jetojmë pa u ndihmuar dhe folur pa ndihmë mjekësore, por e kam parë dhe e di që është shumë me rëndësi, ta kesh këtë ndihmë. Edhe mua më është dashur ndihmë ndonjëherë. E nuk jam viktimë e luftës, por jam punëtore që është përpjekur ta shpjegojë se çfarë ka ndodhur, e edhe unë kur të kthehem në Spanjë në shtëpi, ka shumë gjëra që kam ndier që s'e di prej ku vijnë, apo makthe dhe më duhet ndihmë. Pra, njerëzve që kanë vuajtur gjatë luftës u duhet kjo ndihmë.
KD: Keni raportuar nga zona të ndryshme të luftës siç ishte Bosnja, Republika Demokratike e Kongos, Kosova, Afganistani dhe Iraku. Cila është ndjenja universale që e keni pasur në këto konflikte? Çfarë ka të përbashkëta lidhur me të gjitha konfliktet?
Valle: Brutaliteti. Është gjithmonë njëjtë, brutalitet dhe gjithmonë vuajnë njerëzit e ata njerëz që jo gjithherë e kanë mundësinë për të ikur. Pra, njerëzit e rëndësishëm të vendit, më të pasurit, ata mund të ikin disi.
KD: Pra, të varfrit janë më të prirë të jenë viktima?
Valle: Sigurisht, sigurisht.
E nëse sheh vlen për shumë vende të botës, gratë më shumë sesa burrat dhe vajzat më shumë sesa gratë. Është problem që në disa vende dhe mendoj se Kosova mund të jetë një nga këto vende... Të flasësh për përdhunimet, sulmet seksuale është problem. Kjo ndodh në Bosnjë po ashtu.
KD: Por, mendoj që në Bosnjë kanë qenë më të hapur për të folur sesa në Kosovë.
Valle: Po, në Bosnjë flitet më shumë për kanë sesa në Kosovë (v.j lidhur më dhunën seksuale gjatë luftës), pasi që Tribunali i Hagës me të vërtetë deshi t'i gjykonte dhunimet. E këtu, nuk e di nëse ka pasur ndonjë gjykim për këtë krim, sepse edhe ky është krim.
KD: Sigurisht që përdhunimet dhe sulmet e tjera në gra e fëmijë nuk janë ndjekur penalisht e as gjykuar këtu, por keni shkruar në librin tuaj se tejkalimi i urrejtjes do të marrë kohë. E keni shkruar këtë në ditët e para më 1999. Po si e shihni nivelin e urrejtjes tani, kaluan dy dekada... A e ka tejkaluar e gjithë shoqëria të tërë urrejtjen?
Valle: Në përgjithësi, njerëzit thonë se nëse komshinjtë e tyre (serbë) kthehen, s'u bën kush gjë dhe që s'janë problem për ta dhe unë i besoj. Por s'është e vërtetë që do të kthehen e s'do të kenë problem. Duhet të bashkëjetosh me ta, duhet të kesh marrëdhënie, sepse ata po ashtu jetojnë në këtë shtet. Mendoj që kjo nuk është zgjidhur ende, ndoshta nuk do të zgjidhet, pasi që serbët nuk do të kthehen.
Ndoshta edhe pasi aparati shtetëror i Serbisë që nga paslufta nuk ka kërkuar asnjëherë falje për krimet e luftës. Por, njerëzit e dinë shumë mirë dallimin ndërmjet serbëve që kanë jetuar aty dhe serbëve në qeveri, por sidoqoftë, ndoshta këta njerëz, këta komshinj, edhe ata mund të flasin për këtë dhe të kërkojnë falje për atë që ka ndodhur. Edhe kjo s'do të bënte gjë.
KD: Politikanët këtu, por edhe komuniteti ndërkombëtar nganjëherë insiston në ecjen kah e ardhmja, pa parë shumë kah e kaluara, sepse e kaluara të skllavëron nganjëherë thonë. Si e shihni ju këtë?
Valle: Jo, duhet të flitet për këtë, përndryshe do të ndodhë ajo që po ndodh tani në Spanjë. Pra, lufta jonë civile përfundoi dekada më parë dhe ende sot e kësaj dite, vazhdojmë të kemi plagë nga ajo. Ende po na duhet të zbulojmë varreza masive. Po zbulojmë varreza masive dhe kjo është plagë e madhe. Mendoj se nëse mund të flasësh për të në një fazë më të hershme e nëse mund ta vendosësh një drejtësi më herët, do të përfundojë më lehtë dhe pa urrejtjen që e ke përbrenda për shkak të fatit tënd.
KD: Të kthehemi pak te libri, kur filluat ta shkruanit fillimisht në gjuhën galiciane, a menduat se do të përkthehej ndonjëherë në shqip dhe se do t'i arrinte lexuesit në këtë gjuhë.
Valle: Jo dhe ishte shumë e befasishme. U ndjeva tepër mirë, pra nëse atyre u duket se kam shkruar diçka që është e vërtetë, e reflekton atë që e kanë vuajtur, atëherë e kam bërë mirë. Njerëzit që e kanë lexuar, më thonë se ashtu me të vërtetë janë ndier në atë kohë, kështu që ndoshta kam edhe njëfarë lidhjeje popullin kosovar.
KD: "Mirupafshim në Kosovë", pse ky titull?
Valle: Titulli është, për shkak se besoj të gjithë e njohim Petro Markon dhe "Hasta la Vista-n" e tij. Titulli im ishte "Vemonos en Kosovo", që do të thotë shihemi në Kosovë. Por, shihemi në spanjisht është e njëjtë me hasta la vista (mirupafshim). Mendova që ishte mirë që ta bëja këtë ndërlidhje.
KD: Duket sikur keni lidhje me kulturën shqiptare?
Valle: Po nuk e di.... Mendoj se jam e lidhur me Ballkanin. Nuk e di pse është kaq...
KD: Keni shkruar shumë edhe për Bosnjën.
Valle: Po, dhe e kam shkruar një libër për adoleshentët në luftën e Bosnjës dhe mendoj që Ballkani e ka të gjithë atë që e ka Evropa. Por, ende është...
KD: Si po mendoni, diversitetin?
Valle: Po, diversitetin dhe uljet e ngritjet e Evropës. Ky komunitet është këtu lart, por mund të zhvendoset edhe këtu poshtë pas 20 vjetësh dhe kjo ndodh po ashtu edhe në Evropë. Kjo e bën shumë interesante për mua. Dhe po ka ndjenja të fuqishme që njerëzit i kanë gjatë të gjithë kohës.
KD: Si njeri që ka qenë në rajon për gati 30 vjet si e shihni nxitjen/ provokimin e luftërave që në Bosnjë mund të ketë luftë të re, e që Kosova ka ende marrëdhënie problematike me Serbinë. Çfarë mendoni parimisht kur i shihni këta tituj në “The Guardian” apo në gazeta të tjera të mëdha?
Valle: Mendoj që s'i kemi zgjidhur ende problemet siç duhet dhe se po i bëjmë të njëjtat gabime si komunitet evropian.
KD: Kur thoni “ne”, për kë po mendoni?
Valle: Për komunitetin evropian, politikën evropiane e edhe politikën e OKB-së.
KD: Pra, komuniteti ndërkombëtar është ai që iu referuat.
Valle: Po.
KD: Çfarë ka që s'shkon me ta sipas mendimit tuaj? Dhe çfarë shkoi keq që po përballemi përsëri me thirrje për luftë?
Valle: Mendoj që edhe pse s'ishte e qëllimshme, komuniteti ndërkombëtar e ka përkrahur spastrimin etnik në Ballkan. Jo tmerret, jo që ishin duke u spastruar për vete. Por, kur erdhi paqja, ata u përpoqën ta bënin atë spastrim etnik në mënyrë paqësore dhe nuk mendoj që kjo është zgjidhja. Nëse e do këtë popullatë ta zhvendosësh këtu, sepse atje jetojnë njerëzit e etnisë tënde, atëherë po bën spastrim etnik po ashtu. Pra, kuptimi i kësaj ishte përpjekja për të jetuar së bashku e kjo nuk është ajo që po shoh.
KD: Po, Ana kur u ktheve në Spanjë pas luftës, morët këto kujtime të njerëzve që të bënë të ktheheshe këtu pas 20 vjetësh. Por, çfarë po merr kësaj here me vete nga Kosova?
Valle: Çfarë po marr tash nga Kosova është që mund të them me të vërtetë në këtë rast që s'i kanë lënë rehat njerëzit në vendin e tyre. E bënë edhe te ne, në vendin tonë komuniteti ndërkombëtar. Në rastin e Kosovës, nuk e di përse, kishit fat dhe me të vërtetë ju kanë ndihmuar. Kjo është diçka e re për mua, sepse nuk... shpesh harrojnë se çfarë ndodhi dhe që intervenuan dhe mund ta lënë të ecë sido.
KD: Mendoni për Bosnjën apo jo?
Valle: Po dhe për Irakun e shtete të tjera. Pra, nëse intervenon... Eh po, edhe tash Afganistani është.
KD: Po personalisht, çfarë po merrni me vete, çfarë ndieni tash 20 vjet më vonë, 21 vjet më vonë, për shtetin, për njerëzit?
Valle: E kam njëfarë ndjenje që ky është fundi i stories. Gjithmonë kthehem, sepse më duhet fundi i stories dhe tash kthehem në Spanjë dhe më duket se po, ky është fundi i stories që kam filluar ta shkruaj.
KD: Pra, përkthimi i librit tuaj në shqip tash "Mirupafshim në Kosovë" është fundi i historisë suaj me Kosovën?
Valle: Jo, fundi i historisë sime me Kosovën është ky udhëtim dhe dokumentari që po e realizojmë duke iu rikthyer njerëzve që janë aty.
KD: A mund të na shpalosni edhe ndonjë detaj? Më duket se Flaka Surroi s'do të ishte e lumtur t'i shpalosnit shumë nga to, por më duhet t'ju pyes sidoqoftë.
Valle: Po bëjmë një dokumentar.
KD: Për personazhet në libër.
Valle: Po për personazhet e librit dhe që do ta arrij finishin me të vërtetë aty.
KD: Kur planifikoni ta lansoni?
Valle: Por, është produksion i përbashkët i televizionit tim dhe tuajit dhe nuk e di me siguri, uroj të jetë së shpejti.
KD: Dhe do të përfshihen të gjitha personazhet?
Valle: Jo, jo të gjithë, sepse nuk i kemi gjetur të gjithë, por shumica prej tyre--pra i shihni fytyrat e tyre.
KD: Faleminderit shumë që i ndave këto përvoja dhe mendimet e tua Ana, ishte me të vërtetë kënaqësi, t'i diskutonim dhe t'i rikujtonim tmerret që i kemi kaluar si shoqëri 21 vjet më parë. Faleminderit shumë!
Valle: Faleminderit juve dhe ekipit që ishin këtu.
