Trendafilova: Specialja nuk e ka shënjestër UÇK-në, po merret me përgjegjësinë e krimeve individuale

Ekaterina Trendafilova, kryetare e Dhomave të Specializuara, në intervistë për KOHËN ka thënë se në Kosovë ka ardhur për të sqaruar çdo brengë që mund të ekzistojë rreth natyrës së Gjykatës dhe proceseve gjyqësore që ajo dhe stafi i kanë para vetes. E rëndësishme, ka thënë ajo, është që rastet që sillen para gjykatës do të trajtohen me pavarësi e paanshëm. Ka folur për përvojën e saj si gjykatëse në Gjykatën Penale Ndërkombëtare, duke thënë se nuk ka qenë fare e shqetësuar kur janë gjykuar krerë të shteteve

Kryetarja e Dhomave të Specializuara me seli në Hagë, Ekaterina Trendafilova, ka sqaruar sërish se ky institucion nuk e ka target Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, porse është duke u marrë me përgjegjësinë e krimeve individuale. Në intervistë për KOHËN ajo ka thënë se gjykata nuk është duke trajtuar akuzat vetëm ndaj shqiptarëve. Sipas saj, kushdo që ka kryer krime kundër njerëzimit apo krime lufte do të mbahet përgjegjës.

“Është çështje e Prokurorisë se çfarë rastesh sjell dhe kjo varet nga kualiteti i dëshmive, por mund t’ju them sa për të balancuar qasjen, mund të marr referencë viktimat që kanë marrë status pjesëmarrësi. Për shembull, në rastin kundër Sali Mustafës të gjitha viktimat janë shqiptarë. E njëjta gjë është në rastin Shala”, ka thënë Trendafilova. Në intervistë ajo ka folur për kritikat ndaj institucionit, për procesin e ngadalshëm e për dyshimet për trafikim të organeve mbi të cilat u ndërtua raporti i Këshillit të Evropës e që nuk është pjesë e aktakuzës.

KOHA: Ju po e vizitoni Kosovën në mes të protestave dhe zemërimit kundër ardhjes suaj madje edhe nga parti politike, përveç kundërshtisë nga Organizata e Veteranëve të Luftës, të cilët vazhdojnë kundërshtinë ndaj Gjykatës edhe pas më shumë se tetë vjetëve prej themelimit të Gjykatës Speciale në Kuvendin e Kosovës dhe më shumë se tre vjet prej publikimit të aktakuzës ndaj ish-liderëve kryesorë të UÇK-së. Si e kuptoni ju këtë ndjenjë të njerëzve, të cilët vazhdojnë ta konsiderojnë këtë gjykatë si diçka të padrejtë?

Trendafilova: Në fakt, njerëzit kanë të drejtë të kenë opinionet e tyre dhe të flasin për atë se si ndihen në raport me institucionin. Më duhet të them megjithatë se jam e pikëlluar që ne etiketohemi si një institucion i padrejtë. Dhe e them këtë, sepse kjo gjë nuk është vendosur nga gjykatësit apo dikush që ka disa detyra për të përmbushur me Gjykatën Speciale, për të zhvendosur në një vend tjetër. Por, mendoj se ky fakt kontribuon shumë për keqkuptimet, mungesën e njohurive për institucionin dhe për këtë arsye është tejet e rëndësishme që të kemi aktivitete në terren. Ne kemi një program solid të punës në terren dhe është detyrë e imja që të vij, të takoj njerëz dhe nuk është kjo një përpjekje për të përmirësuar imazhin e Gjykatës...

KOHA: Ashtu po perceptohet nga të shumtë që keni ardhur këtu që të përmirësoni imazhin tuaj....

Trendafilova: Jo. Pse duhet të bëj këtë nëse ju jeni këtu për të më bërë pyetjet më të vështira. Çfarëdo që është e rëndësishme për ju dhe shikuesit që përfaqësoni ju, unë do t’ju ofroj përgjigjet e vërteta dhe të sinqerta. Për këtë arsye, siç ju tregova, fluturimi im ishte anuluar dhe bashkë me kolegët e mi shpenzuam 12-13 orë në aeroportin e Vjenës në mënyrë që të vija këtu. Por, edhe në rast se fluturimi i vonshëm do të anulohej, ne do të prisnim në aeroport, por në fund do të vinim këtu.

KOHA: Pse këtë herë ishit kaq e vendosur të vinit në Kosovë kur në dy raste të tjera e anuluat vizitën tuaj?

Trendafilova: Në fakt, unë nuk e anulova vizitën vitin e kaluar. Erdha këtu dhe takova ministren e Drejtësisë. U takova me audiencën në Universitetin e Prishtinës, me studentë, që ishte një gjë e shkëlqyer dhe u kënaqa shumë duke folur me të rinjtë. Por, në fakt, ngjarja me shoqërinë civile ishte anuluar, një vendim ky që e pata vështirë ta kuptoja... Kjo ishte këshilla e Policisë së Kosovës dhe sigurimit tonë. Por, duhet t’ju them se pse u pajtova me vendimin e anulimit të ngjarjes është sepse unë njihem si një grua shumë kokëfortë, që do të thotë se nëse besoj në diçka se është e drejtë kurrë nuk dorëzohem. Por, mua më thanë se ata që kishin konfirmuar që do të vinin në atë ngjarje vendosën të mos vinin, të frikësuar për veten e tyre.

KOHA: Për kë po flisni....

Trendafilova: Për ata që do të vinin ta ndiqnin ngjarjen me shoqërinë civile. Nuk e di se kush janë, por pastaj....

KOHA: A po sugjeroni se ata frikësoheshin nga diçka apo dikush... Pse e anuluan takimin?

Trendafilova: Nuk e di. Ndoshta janë frikësuar. Nuk e di. Nuk e di, por pse duhet unë në ndonjë mënyrë ta bëj çështje ndjenjën e sigurisë dhe mbrojtjes së atyre që donin të vinin e të përballeshin me mua. Mbase këta anëtarë të shoqërisë civile do të adresonin disa pyetje të vështira. Prandaj kështu e pranova që nuk do të takoheshim.

KOHA: Mendoj se është e rëndësishme të flasim me ju si presidente e Gjykatës Speciale për reputacionin e Gjykatës. Ju thatë më parë që nuk jeni këtu për të përmirësuar imazhin tuaj, por në të njëjtën kohë ju nuk do të donit të ishit presidente e një gjykate e cila urrehet nga njerëzit e Kosovës, apo jo?

Trendafilova: Ju keni absolutisht të drejtë dhe kur thashë më herët se nuk jam këtu për të përmirësuar imazhin e keq të Gjykatës të bazuar në faktet objektive, nuk ka fakte që flasin kundër vërtetësisë së këtij institucioni, vërtetësisë së gjithë asaj që bëjmë ne, pavarësinë totale, paanshmërinë totale të të gjithë kolegëve dhe stafit që punojnë me ne. Dhe, është detyra ime që të vija dhe të flisja edhe në emër të tyre, por më e rëndësishmja, të flisja edhe me njerëzit dhe të zvogëlonim çdo tension apo brengë që mund të kenë rreth natyrës së Dhomave të Specializuara dhe proceseve gjyqësore që i kemi para vetës.

KOHA: Debatet e nxehta e brengat që ndahen nga njerëzit a janë pjesë e shqetësimit tuaj... Për shembull, ju po thoni se ju po sillni drejtësi e i shërbeni drejtësisë, por në të njëjtën kohë një nga çështjet dhe brengat që kanë shumë njerëz me të cilët flas si gazetar është se kjo gjykatë po funksionon si një gjykatë monoetnike... Që po gjykon vetëm shqiptarët e Kosovës dhe këto janë fakte, zonja Trendafilova. Nëse shohim deri tash, vetëm shqiptarët e Kosovës janë subjekt i gjykimit në Gjykatën në të cilën ju jeni presidente.

Trendafilova: Fillimisht dhe nuk po përpiqem në asnjë mënyrë t’i shmangem përgjigjes së pyetjes suaj, por si fillim duhet të kemi një pikë të qartë. Sipas Ligjit që është miratuar nga Kuvendi i Republikës së Kosovës, ne jemi dy institucione krejt të ndryshme. Zyra e Prokurorit të Specializuar dhe Dhomat e Specializuara. Ju e dini se në asnjë sistem juridik, qoftë i brendshëm apo i nivelit ndërkombëtar, gjykatësit nuk sjellin raste para tyre. Kjo nuk është çështja. Kush i beson gjyqtarit që ka iniciuar rastet para tij. Kjo është...

KOHA: Po thoni kjo çështje është jashtë punës suaj....

Trendafilova: Nuk është vendimi ynë. Ne merremi me rastet që na sillen para nesh nga Zyra e Prokurorit të Specializuar.

KOHA: Ky është një fakt, por në të njëjtën kohë, vite më parë ju thoshit se kjo gjykatë nuk është duke shënjestruar një etni. Pse kjo gjë nuk është kontroverse?

Trendafilova: Ju keni të drejtë dhe më kujtohet shumë mirë kur e thashë këtë gjë. Po iu referohesha nenit nëntë të Ligjit për Dhomat e Specializuara dhe Zyrës së Prokurorit Special, sepse është një nen shumë i rëndësishëm. Si nen adreson që kushdo që ka kryer krime, qoftë qytetar i Republikës së Kosovës apo qytetar i cilido shtet tjetër, nëse ai person ka kryer krime lufte, siç parashihet në juridiksionin tonë, ai person do të mbahet përgjegjës. Prandaj, po ju tregoj se kur po lexoja Ligjin për Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit Special, para se të merrja vendimin nëse do të doja të aplikoja që të bëhesha gjyqtare në këtë institucion, për mua ishte shumë e rëndësishme të sigurohesha që themelet në të cilat ne do të funksionojmë janë objektive dhe neni nëntë ka qenë shumë i rëndësishëm për mua. Prandaj neni nëntë ka qenë për mua si referencë dhe këtë koment ia bëra zotëri Kelmendit, që kushdo që ka kryer krime kundër njerëzimit apo krime lufte do të mbahet përgjegjës.

E pastaj është çështje e Prokurorisë se çfarë rastesh sjell dhe kjo varet nga kualiteti i dëshmive, por mund t’ju them sa për të balancuar qasjen, mund të marr referencë viktimat që kanë marrë status pjesëmarrësi. Për shembull, në rastin kundër Sali Mustafës të gjitha viktimat janë shqiptarë.

E njëjta gjë është në rastin Shala. Dhe prapë nuk e di nëse kjo është një koincidencë, apo në rastin e ashtuquajtur të madh kundër zotëri Thaçit, Veselit, Krasniqit dhe Selimit, atyre që u është dhënë statusi pjesëmarrës janë 141 dhe janë nga etni të ndryshme: shqiptarë, serbë, romë dhe mendoj se edhe disa egjiptianë kanë aplikuar të jenë dëshmitarë.

KOHA: Sidoqoftë, që nga fillimi ne e dinim se viktimat e pretenduara ishin nga etnitete të ndryshme. Por, nëse veç shkojmë në uebsajtin tuaj të Dhomave të Specializuara, ne shohim se shkruan si në vijim: “Dhomat e Specializuara janë institucione të përkohshme me mandat dhe juridiksion të përcaktuar për krime kundër njerëzimit, krime lufte dhe krime të tjera sipas legjislacionit të Kosovës, të cilat filluan të kryhen ose u kryen në Kosovë midis janarit 1998 dhe dhjetorit 2000 nga persona me shtetësi të Kosovës ose Republikës Federale të Jugosllavisë, ose kundër personave me shtetësi të Kosovës, ose Republikës Federale të Jugosllavisë. Tani, pyetja që vijon është se nëse do të jeni presidente e Gjykatës Speciale deri në fund të mandatit pa asnjë serb të gjykuar për krime lufte dhe e di se është hipotetike, por po të takohemi pas 10 vjetësh kur kjo gjykatë mund të mbyllë gjykimet: Cila do të jetë përgjigjja juaj nëse asnjë serb nuk gjykohet nga kjo gjykatë?

Trendafilova: Përgjigjja ime nuk mund të jetë ndryshe nga përgjigjja që ju dhashë juve. Ne merremi me rastet që na ofrohen nga Prokuroria. Kaq është.

KOHA: A ka shenjë që ndonjë serb do të sillet para gjykatës, sepse kur ju na thoni që kjo gjykatë nuk është monoetnike dhe faktet në terren na thonë diçka tjetër, si mundet shikuesi që po na ndjek t’ju besojë juve, meqë ndërtimi i besimit është gjë e rëndësishme, siç na thatë edhe ju?

Trendafilova: E kuptoj këmbënguljen tuaj dhe e vlerësoj shumë. Por, po ashtu me këmbëngulje dua të e them se këto çështje unë nuk mund t’i bisedoj me askënd nga Zyrat e Prokurorit Special. A mund ta imagjinoni... sepse më lejoni të jem e qartë, në çështje institucionale, më duhet një regjistër dhe po ashtu Prokurori Special. Dhe, duhet t’ju jap një shembull. Çështje institucionale është një çështje që të na ofrohet rasti dhe unë tashmë kam bërë aranzhime se kush janë gjyqtarët që do të jenë në dispozicion, sepse gjyqtarët tanë janë në listë. Ata punojnë gjetkë. Prandaj më duhet të sigurohem që në mënyrë që mos t’i vonoj seancat që të shoh se cili nga gjyqtarët do të jetë në dispozicion, kush nuk do të jetë i kontaminuar p.sh. duke marrë pjesë në një rast, që në njëfarë mënyre ka lidhje me rastin që unë kam dashur ta caktoj. Në raste të tilla Prokuroria duhet të më informojë në mënyrë që mos t’i vonoj seancat dhe që rasti të mbetet duke pritur pa ndonjë veprim gjyqësor. Por, kurrë nuk do ta pyetja prokurorin pse nuk vjen me një rast kundër një serbi, amerikani, bullgari apo tjetër. Kjo është tërësisht e papërshtatshme dhe nuk mund ta bëj një gjë të tillë.

KOHA: Absolutisht e kuptojmë ndarjen e pushteteve që keni, zonja Trendafilova, por prapë dhe, nuk po këmbëngul vetëm për hir të insistimit, a nuk i shkund vetë themelet e kësaj gjykate në të cilën ju jeni presidente fakti që arsyeja qendrore e ekzistencës së kësaj gjykate dhe themelimit të saj nuk po përmbushet plotësisht?

Trendafilova: Po fillimisht atë që e them e them si gjykatëse, sepse së pari dhe më kryesorja është që jam gjykatëse, sepse pozita ime si presidente është e përkohshme. Çfarë ka rëndësi për mua është që rastet që sillen para nesh do të trajtohen me absolutisht me pavarësi, paanshëm dhe drejtësia do të shërbehet për këto raste. Kjo është një përgjigje nga një gjyqtare. Më vjen keq nëse prisni tjetër. Unë nuk mund të përgjigjem si gjyqtare duke konsideruar aktivitetet e një institucioni tërësisht tjetër, që është Zyra e Prokurorit Special, që është madje edhe i ndarë në ndërtesa, sepse ne nuk jemi në të njëjtën çati. Kështu që mbase edhe dikush si ju, bazuar në disa rrethana mund të bëjë këso analizash, por si gjyqtare unë nuk mund të kem tjetër përgjigje. Për mua çfarë ka rëndësi është që gjithçka që është vendosur nga kolegët e mi, nga gjyqtarët, është udhëhequr nga praktikat më të mira profesionale dhe me një vërtetësi absolute me atë çfarë na është prezantuar neve. Sepse ne folëm për viktimat dhe kjo gjë është shumë e lehtë, sepse dua ta bëj të qartë se ne kemi pranuar 347 aplikime dhe vetëm 141 aplikime janë pranuar. Dhe, dua t’ ju them se jam shumë e kënaqur, kjo është një tjetër dëshmi që nuk është çështja që secili nga një etni mund të bëhet dëshmitar dhe ne ia ofrojmë statusin e dëshmitarit pjesëmarrës.

Ju kujtohet se kur kemi miratuar rregullat e procedurës, Gjykata Kushtetuese e Gjykatës Speciale, që është tërësisht e pavarur nga ne, duhej ta rishikonte... Dhe më duhet të them se rishikimi ka qenë vendimtar sidomos sa u përket masave hetuese të veçanta dhe pastaj ne është dashur të bënim punën tonë më pas. Ata na thanë se këto dispozita nuk i plotësojnë standardet më të larta dhe ne ia dolëm. Kështu që askush nuk po na shtyn që ta kënaqim dikë, që të bëjmë diçka që nuk shkon me profesionin e gjyqësorit.

KOHA: Le të kthehemi në atë që keni thënë pak pas themelimit Gjykatës Speciale e që keni përsëritur edhe para publikimit të aktakuzës. Ju po argumentonit dhe nuk ishit e vetmja në këtë linjë se kjo gjykatë u themelua për shkak të Raportit të ish-senatorit Dick Martty. Por, në aktakuzën ndaj Thaçit dhe të tjerëve asnjë nga supozimet që u ngritën për heqjen e organeve dhe trafikimin nuk janë përfshirë. Është një çështje tjetër që e mban publikun skeptik dhe ngurrues në punën që bëni ju si gjykatë.

Trendafilova: Jam shumë mirënjohëse që po ma adresoni këtë pyetje, sepse Gjykata ka dhënë një përgjigje shumë të mirë ndaj këtyre shqetësimeve. Së pari do ta adresoj shkurtazi kornizën ligjore. Në nenin një që e lexuat është një formulim i veçantë që është përdorur nga draftuesit e Ligjit dhe që është votuar pastaj nga deputetët e parlamentit: që krimet që janë pjesë e Raportit të Këshillit të Evropës, krime të lidhura me raportin e Këshillit të Evropës dhe këtu kemi shpalljen e Panelit të Apelit që e ka bërë të qartë, sepse kjo çështje është ngritur nga aspekti i juridiksionit. Gjykata e Panelit të Apelit e ka bërë shumë të qartë se nëse qëllimet e anëtarëve të Parlamentit kanë qenë kufizimi i mandatit të Gjykatës, vetëm në gjetjet e Raportit të Martyt... dhe më duhet të them, meqë ra fjala, se Dick Marty vetë e ka bërë shumë te qartë se ky nuk ishte një hetim i vërtetët profesional, sepse Marty vetë nuk është jurist dhe për këtë ia ka dorëzuar atë Task Forcës Speciale Hetuese që të bëjë një hetim të vërtetë.

Por po e përsëris se çfarë Gjykata e Apelit tha është se nëse ai ishte qëllimi i draftuesve dhe më pas i deputetëve, kjo nënkupton që krimet janë të bashkëngjitura në nenin 1.

Deputetët e Kosovës kanë votuar për nenin numër një që është: krimet e lidhura me Raportin e Këshillit të Evropës. Prandaj edhe afatet kohore lidhen me Raportin e Dick Martyt. Po ashtu duhet thënë se kjo gjykatë është fuqizuar me vendimet e Dhomës së Posaçme të Gjykatës Kushtetuese. Duke bërë saktësisht poentën e njëjtë, sepse ne juristët shpeshherë mund të bëhemi shumë të mërzitshëm, por nëse e lexojmë ligjin dhe duhet të bëjmë një interpretim që sot do t’ju kënaqë juve, por nesër do ta kënaqë dikë tjetër. Jo, pavarësisht nganjëherë situatave të vështira, ne duhet të jemi të vërtetë, ne duhet të mbajmë betimin që kemi dhënë para se të marrim pozitën që kemi.

KOHA: Madje edhe disa deputetë që kanë votuar Gjykatën Speciale më 3 gusht të vitit 2015 thonë se ndihen të tradhtuar tash, sepse trafikimi i organeve nuk është pjesë e aktakuzës. Ka qenë një krim mizor i supozuar dhe jam i sigurt se jeni e vetëdijshme se këto pretendime mund ta dëmtonin Republikën e Kosovës dhe reputacionin e saj për këto krime mizore të supozuara që për vite të tëra ishte shkruar e kishin qëndruar si tituj në gazetat ndërkombëtare. Ju e dini se për këto krime akuzoheshin liderët kryesorë të luftës çlirimtare që janë në gjyq, por heqja e organeve nuk është pjesë e aktakuzës. Besoj se është e rëndësishme të diskutohej kjo çështje, sepse kjo veçse ka shkaktuar dëm në reputacionin e Kosovës duke pasur parasysh se në gjykim janë ish- presidentë, ish-kryeministra, ish-kryetarë të Parlamentit. A keni ju ndonjë ndjeshmëri për këtë pjesë, zonja Trendafilova?

Trendafilova: Epo në fakt, sa i përket heqjes së organeve, Shtëpisë së Verdhë në Shqipëri, gjithçka do të qartësohet. Por, siç e thatë, unë nuk jam politikane dhe ne po flasim jo vetëm për çështje të drejtësisë, por edhe si qytetarë të zakonshëm. Si qytetarë të zakonshëm duke përcjellë se çfarë po ndodh në këtë shtet, në këtë rast në Republikën e Kosovës, më duhet të them se imazhi... dhe natyrisht njerëzit duhet të jenë të brengosur rreth atyre krimeve të tmerrshme, të cilat do të pastrohen me verdiktin final, nëse thuhet se nuk ka pasur krime të këtij lloji, por le të shohim rezultatin final.

KOHA: Pra, po thoni se gjithçka do të qartësohet sa i përket Shtëpisë së Verdhë?

Trendafilova: Nëse nuk ka akuza të këtij lloji. Prokuroria nuk ka ngritur ndonjë akuzë për Shtëpinë e Verdhë dhe çfarë supozohej se ka ndodhur atje. Prokuroria nuk erdhi kurrë me akuza të tilla dhe ju po e ngrini këtë çështje me mua.

KOHA: Pra, për shkak të faktit që Prokuroria nuk ka ngritur akuzë për krimet e supozuara në Shtëpinë e Verdhë, mund që këto akuza nuk ekzistojnë apo jo?

Trendafilova: Kjo gjë është vështirë për t’u thënë, sepse mund të ketë hetime që janë duke vazhduar nga autoritetet e Kosovës, nga autoritetet e Shqipërisë, sepse Shtëpia e Verdhë është në territorin e Shqipërisë, dhe nuk dua të bëj ndonjë paracaktim këtu. Unë në rini kam qenë prokurore dhe e di se nuk duhet të përfshihemi në aktivitetet e kolegëve të tjerë të cilët ose që janë duke u hetuar nga të dyja palët dhe zakonisht se ky hetim është konfidencial kur bëhet nga secili nga ne, apo nëse do të bëhet në të ardhmen. Nuk e di. Por, të paktën në akuzë deri më tani nuk ka akuza për Shtëpinë e Verdhë.

KOHA: Për këtë çështje ne kemi parë reagime edhe të shteteve tjera. Kryeministri i Shqipërisë e ka diskutuar këtë çështje publikisht dhe e ka vënë në pikëpyetje se si është e mundur që ne flisnim për Shtëpinë e Verdhë, trafikim organesh e tani flasim për krime të tjera dhe jo të asaj natyre.

Trendafilova: Krime që janë të lidhura jo në Raportin e Dick Martyt, por në Raportin e Këshillit të Evropës, sepse senator Dick Marty e ka prezantuar Raportin e tij në dhjetor të vitit 2010 dhe në janar të vitit 2011, Këshilli i Evropës e ka miratuar Raportin. Besoj se nuk është i kopjuar, kështu që në ligj lidhet me krimet e supozuara në Raportin e Këshillit të Evropës. Po ashtu ju po iu referoheshit ish-presidentëve, ish-kryeministrave, ish-kryetarëve të Kuvendit, dhe këtu nuk ma shtruat këtë pyetje, por unë dua ta ngre këtë gjë.

KOHA: Për cilën pyetje e keni fjalën?

Trendafilova: Pyetjen që do ta tregoj. Jemi me shumë zell duke përcjellë se si njerëzit në Kosovë ndihen rreth aktiviteteve tona. Dhe këtë gjë e marrim me një përgjegjësi të jashtëzakonshme, sepse ne duhet që të pastrojmë gjithçka që nuk është reflektim i fakteve. Dhe, siç u pajtuam me ju, do të flasim rreth fakteve. Deri më tani, si për habinë time, unë po lexoja mbrëmë mediat në aeroport derisa po vija, se Dhomat e Specializuara po targetojnë Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, pavarësinë e shtetit. Jo, e kam sqaruar këtë në udhëtimin tim të parë këtu, se Gjykata është duke u marrë me përgjegjësinë e krimeve individuale.

KOHA: Ata ishin liderë të njohur të luftës së UÇK-së dhe që vënë themelet e këtij shteti. Po të dënoheshin nga Gjykata, a nuk do dëmtoheshin themelet e shtetit të Kosovës?

Trendafilova: Nuk do ta shihja kështu. Sepse kjo ishte një luftë për pavarësi që ishte udhëhequr nga aq shumë njerëz që mbështetej nga gjithë popullata e vendit tuaj. Por, nuk dua të dukem sikur po paracaktoj rezultatin. Nuk e di se si këto raste...

KOHA: Nga shumë u përdor krahasimi me Ukrainën dhe nëse pas përfundimit të luftës presidenti Zelensky do të ishte duke u gjykuar. Mund të argumentonit se ukrainasit luftuan për liri, por nëse lidershipi gjykohet dhe dënohet për krime, a nuk e ul kjo luftën e tyre për liri. Si e shihni ju këtë si krahasim?

Trendafilova: Më lejoni t’ju them, nëse presidenti Zelensky do të kryente krime, ka nxitur kryerjen e krimeve, do të paraqitej si ideator i organizimit të krimeve dhe sulmeve ndaj popullatës civile, atëherë këto janë krime tipike të luftës. Atëherë le të jap përgjegjësi zotëri Zelenski. Pse jo? Ne nuk dallojmë.

KOHA: Drejtësia është drejtësi, por ajo do të duhej të ishte edhe e balancuar. Kur tash shohim Gjykatën Speciale duke operuar për krimet e supozuara, ne shohim Serbinë që shkaktoi shkatërrimin më të madh gjatë viteve ‘90 që çoi edhe te bombardimi i saj nga forcat e NATO-s e tash po i shmanget drejtësisë.

Trendafilova: Epo ju thashë, nëse do ta keni kreun e Zyrës së Prokurorit mund t’ ia adresoni të gjitha këto pyetje. Ne do të merremi me çdo gjë që na sillet neve si Gjykatë. E dini, kur isha gjykatëse në Gjykatën Penale Ndërkombëtare, unë jam marrë me raste ku gjykoheshin krerë të shteteve dhe nuk jam shqetësuar për këtë gjë aspak. Jam marrë me Omar al-Bashir, ish-president i Sudanit dhe pastaj me rastin e zotëri Kenyatas, djali i parë i presidentit të Kenisë pas shpalljes së pavarësisë. Më pas zotëri Kenyata u bë president i Kenias. Ish-zëdhënësi i tij tash është president, zotëri Rutto, dhe me këto raste jam marrë.

KOHA: Ka megjithatë dallime qoftë edhe në krahasimin me Zelenskyn që e solla këtu sonte, sepse ish-krerët e UÇK-së në kohën e luftës nuk e kanë udhëhequr shtetin, por po udhëhiqnin një grup guerileje.

Trendafilova: Ju po më dërgoni në një hapësirë ku unë nuk jam e shkolluar, që janë shkencat politike. Dhe, jam e brengosur që nuk dua të dukem sikur s’kam njohuri shumë të mira në fushën e shkencave politike.

KOHA: Le të kthehemi pra te Dhomat e Specializuara. Neve shpesh na thuhet edhe këtu në Kosovë se përveçse është themeluar, kjo gjykatë është e Kosovës. Por, nëse shohim vendimin për rishqyrtim të mbajtjes së të akuzuarve, këto vendime publikohen në anglisht e jo në gjuhën zyrtare në Kosovë, gjuhën shqipe. Apo kur po e bëni këtë gjë, po e bëni shumë vonë. A nuk është e padrejtë për ata që po gjykohen që mos të kenë mundësi të lexojnë vendimet në gjuhën shqipe?

Trendafilova: Natyrisht se do t’i përgjigjem kësaj pyetjeje dhe çdo pyetje që lidhet me fushën time të drejtësisë. Në fakt të tri gjuhët zyrtare sipas ligjit janë shqip, serbisht dhe anglisht. Dhe para çdo paneli, për rastet specifike, paneli lëshon vendim që do të jetë gjuha e punës në rastin specifik dhe në të gjitha rastet deri më tani, po përfshijmë këtu rastet kundër zotëri Mustafës, kundër zotëri Shalës dhe të ashtuquajturit rasti i madh, ishin të dyja palët, jo veç prokuroria, por edhe mbrojtja që paneli të marrë vendimin që gjuha e punës të jetë anglishtja.

Kështu që kjo është gjëja e parë që doja të nënvizoja. Pika e dytë është që ne kemi transmetimin direkt në sallën e gjykimit, ne kemi interpretimin po ashtu në tri gjuhët. Është shumë, shumë me rëndësi që ata që po akuzohen në Hagë kanë avokatë me shumë eksperiencë dhe ata po merren kryesisht me çështje juridike. Dhe natyrisht dokumentet kryesore, aktakuza, dokumentet mbështetëse dhe çdo aranzhim i nevojshëm i materialeve dhe përgjegjësisë individuale u ofrohet sa më parë që mundet në gjuhën shqipe. Sepse ju keni të drejtë, kjo nënkupton që të sigurohemi që i akuzuari të ketë të drejtë që personalisht ta shikojë dokumentin dhe ky është prioritet që i jepet në përkthim.

KOHA: Ju do të bëni përpjekje ta përmirësoni këtë apo jo?

Trendafilova: Gjithmonë u kemi kushtuar shumë vëmendje këtyre dokumenteve që duhet të jenë me prioritet dhe, siç e thashë, këto janë aktakuza, këto janë prova dhe janë dokumente të veçanta në të cilat, për shembull, kur zotëri X do të dëshironte t’i shihte se cila është prova që do ta përkrahte se ai ka kryer krime lufte, pastaj ai menjëherë ka të drejtën për provat që përkrahin këtë element specifik. Pra, është diçka që i është dhënë prioritet, sepse është diçka shumë e rëndësishme.

KOHA: Do të doja të diskutoja me ju edhe për çështjen se cili është dënimi maksimal që Gjykata mund ta shqiptojë për krime lufte kundër njerëzimit, sepse ka interpretime të ndryshme në rregullat e gjyqësorit të Kosovës dhe Serbisë se sa vjet dënim mund të shqiptojë Gjykata sipas Kodit Penal të Jugosllavisë, a mund ta qartësoni këtë për shikuesit tanë?

Trendafilova: Ligji ynë ofron [detaje] vetëm për rastet më ekstreme të dënimeve, mund të jenë dënimi me burgim të përjetshëm, natyrisht duke pasur parasysh çdo krim të ndarë, ka konsideratë për dispozitat përkatëse të Kodit Penal të Kosovës dhe Kodit Penal të kohës kur dyshohet se janë kryer krimet dhe ky është udhëzimi që e kemi marrë në konsideratë kur vendosim për specifikat. Kështu kanë vendosur kolegët në rastin e zotëri Mustafës, kështu është vendosur edhe për rastin e parë ndaj zotëri Gucatit dhe Haradinajt dhe kjo është praktika e vazhdueshme nga gjykatësit.

KOHA: Tani do të doja të diskutoja për ndërprerjen e përkohshme të komunikimit dhe vizitave për tre të mbajturit, Hashim Thaçi, Kadri Veseli dhe Rexhep Selimi, që është lëshuar nga Gjykata më 17 nëntor, vendim që ndalon vizitat e privilegjuara. Cila është arsyeja praktike ose ligjore se Dhomat e Specializuara të Kosovës publikuan vendimin më 23 nëntor?

Trendafilova: Kjo është kryesisht për të informuar njerëzit se përse kjo ndodh, sepse njerëzit duhet ta dinë dhe gjithmonë komunikojmë publikisht.

KOHA: Çështja është te koha mes 17 dhe 23 nëntorit?

Trendafilova: Në fakt, gjykatësit është dashur të merrnin vendimin dhe këtë vendim nuk e kanë marrë si zakonisht, është dashur ta pranonin dhe studionin rastin e prokurorëve, sepse trupi gjykues ka ofruar kohë të kufizuar për prokurorin special, gjithashtu ftoi regjistruesen për të ofruar komentet e saj dhe pasi kemi shqyrtuar tërësisht arsyetimin e ofruar nga prokurori special dhe regjistruesja do të përcjellë masat e përkohshme të marra me këtë vendim të shkurtër por të qartë, do të marrin vendimin përfundimtar, pra këtu nuk ka asgjë që shkon në të kundërtën me kornizën ligjore të punës të çfarëdo institucioni dhe do t’u referohem të gjitha masave mbrojtëse që është dashur të merreshin. Ishte shumë e qartë dhe në një vendim shumë të përmbledhur, me kusht që, para së gjithash, këto masa të marra nga trupi gjykues të mos jenë në kundërshtim. Dhe ka pasur një kërkim që është bërë, sepse mund të ketë pasur disa zhvillime të reja në Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut në lidhje me të drejtën e jetës private, neni 8 i Konventës Evropiane.

Më pas arsyetimi i këtij gjykimi, arsyetimi është se me këtë njoftim urgjent të kolegjit nga Prokuroria e Specializuar ka ardhur në dijeni se informacione konfidenciale u janë komunikuar personave që nuk kanë të drejtë të kenë njohuri për këtë informacion. Dhe, sigurisht ishte e lidhur me dëshmitarët.

Dhe, siç kam thënë që prej vitit 2017 në vizitën time të parë, edhe gjykimet më brilante në lidhje me vendimet nuk do të kishin asnjë vlerë, nëse jeta dhe qenia e çdonjërit do të ishte komprometuar.

KOHA: Më lejoni të lexoj një përgjigje që Gjykata ia ka dhënë KOHËS, medias ku unë punoj. Si pjesë e procesit të krijimit të Dhomave të Specializuara të Kosovës tashmë është siguruar që të krijohet sistemi shumë i fuqishëm i mbrojtjes dhe mbështetjes me një njësi speciale të dedikuar për mirëqenien fizike, mendore dhe psikologjike të viktimave dhe dëshmitarëve para, gjatë dhe pas gjyqeve. Por, ajo që shohim këto ditë, a jeni i sigurt se mbrojtja e dëshmitarëve është vërtet e vendosur?

Trendafilova: Më duhet të them se kohët e fundit dhe sigurisht ju si gazetarë jeni shumë të informuar, kështu do ta bënte punën e tij një profesionist, profesionist i shkëlqyer. Kohët e fundit mendoj se kanë qenë dy dëshmitarë që kanë dalë para gjykatës, të cilët nuk kanë dashur të dëshmonin, qoftë edhe njëri prej tyre. Unë e di këtë, sepse kur kam mundësi më bie t’i ndjek në ekran, në zyrën time, seancat që janë publike, dhe ai thoshte që më mirë të shkoj në burg, por nuk do të dëshmoj. Pra, kjo është një mundësi, megjithatë këto janë raste të izoluara dhe më duhet të them se ajo që është mjaft mbresëlënëse që deri më tani kemi mbi 99 dëshmitarë që janë shfaqur shumë të përkushtuar vetëm për të treguar historitë e tyre, se si do t'i vlerësojnë gjyqtarët.

KOHA: Por, jo edhe të gjithë dëshmitarët para ekzistimit të Dhomave të Posaçme ishin frikësuar këtu në Kosovë. Vetëm disa ishin dhe për këtë edhe një nga arsyetimet pse ekziston Gjykata Speciale është se u tha se po frikësohen dëshmitarët. Pra, në thelb pyetja është: a është e vlefshme të thuhet se dëshmitarët kanë qenë të lirë nga frika para dhe pas dhënies së dëshmisë. Ju po thoni se këto janë raste të izoluara?

Trendafilova: Më lejoni t'ju them. Së pari, në të vërtetë nuk e di, sepse kjo është njësi e veçantë brenda regjistrit. Dhe, më duhet t'ju them, zotëri Fazliu, më lejoni t’ju tregoj. Nuk dua të di se cilat janë masat mbrojtëse të marra, sepse ne jemi të sigurt kështu. Disa janë zhvendosur sepse ne kemi një program për mbrojtjen e dëshmitarëve, të tjerat janë marrë si masa shumë specifike nga kjo njësi shumë e veçantë, njësia për mbrojtjen e viktimave dhe dëshmitarëve.

Dhe ka edhe një psikolog që punon me viktimat më parë, kur ato vijnë. Është ky, si të thuash, proces familjarizimi kur duhet të çohen në sallën e gjyqit, nëse kanë ndonjë frikë, ndonjë shqetësim, psikologët po punojnë me ata. Kishte, për shembull, një dëshmitar që ndihej mjaft i shqetësuar kur jepte përgjigje për pyetjet e drejtuara nga secila palë. Dhe, seanca u pezullua për një periudhë të caktuar. Gjatë pushimit psikologu ishte duke punuar me dëshmitarin dhe atje pasi u largua dëshmitari tha se unë kurrë nuk jam ndier aq i sigurt dhe aq i respektuar si këtu.

Pra, në fakt nuk e di se sa prej dëshmitarëve janë kontaktuar. Kjo është diçka që vlerësohet nga Prokuroria Speciale në lidhje me këto tri arrestime të fundit të tre të dyshuarve shtesë që tani janë në paraburgim, por të shohim se çfarë do të dalë, nëse prokurori do të japë prova bindëse se kjo ka ndodhur në të vërtetë. Por dëshmitarët po vijnë, po dëshmojnë dhe sigurisht që nuk mund të jem aq e rraskapitur, sepse nuk mund ta lë punën time dhe të ndjek të gjitha seancat gjyqësore. Dhe mundohem, sepse është shumë e rëndësishme të më jepni përshtypjen se si po zhvillohen procedurat. Kjo është shumë, shumë e rëndësishme, vetëm për hatrin tim si gjyqtare.

KOHA: Mirë, po i afrohemi fundit të kësaj interviste. Do të jem i interesuar të dëgjoj fjalën tuaj për një çështje që e keni thënë edhe në të kaluarën, si para katër vjetësh në televizionin ku punoj unë, në thelb ju thatë se ne kemi parashikuar paraburgim që nuk mund të zgjasë më shumë se një vit. Ai duhet të rishikohet dhe pas një shqyrtimi të plotë, në rrethana të jashtëzakonshme, mund të zgjatet. Tani jemi në vitin e tretë që Thaçit dhe të tjerëve u është zgjatur paraburgimi. Çfarë është e jashtëzakonshme në këtë drejtim dhe si mund ta kuptojmë pse është zgjatur vazhdimisht?

Trendafilova: Në fakt kjo pikë është bërë para se të kishte ndonjë të dyshuar dhe sa u përket të dyshuarve, ne kemi qenë shumë të qartë dhe ligji është shumë i qartë në rregulla. Në rregullin 57, paragrafi 1, fjalia e tretë thotë se i dyshuari pa aktakuzë nuk mund të mbahet në paraburgim përtej një viti. Dhe në fakt ajo që ju po i referoheni lidhet gjithashtu me një rast të fundit ku prokurori ndërpreu hetimin kundër një të dyshuari pa e çuar personin në institucionin e paraburgimit dhe kështu me radhë, ku prokurori më në fund nuk mundi të jepte ndonjë rrethanë të jashtëzakonshme dhe nuk ka pasur rast dhe procedurat janë përfunduar. Pra, ju e dini zotëri Fazliu, atë që dua t'ju komunikoj se kur kemi miratuar rregullat e procedurës dhe provave, kemi ndjekur praktikat më të mira brenda dhe jashtë vendit sepse krimet e luftës dhe kundër njerëzimit mbahen kryesisht në nivel ndërkombëtar. Dhe më duhet të them se gjyqtarët ishin shumë, shumë ambiciozë për të ofruar disa zhvillime në fushën e drejtësisë penale.

Dhe ajo që është shumë mbresëlënëse është se kolegët e mi nuk u kufizuan vetëm për ta hedhur këtë në letër, por ata po bëjnë punën e tyre rutinë të përditshme gjyqësore, duke zbatuar standardet që ne kemi miratuar.

Edhe kolegët e mi nga ish-kolegët e Gjykatës Ndërkombëtare Penale i kanë miratuar disa nga afatet që ne i kemi vendosur për marrjen e aktgjykimit, këtë e kanë përfshirë në manualin e tyre praktik dhe kjo është shumë e mirë. Pra, sa i përket pyetjes suaj konkrete lidhur me z. Thaçi, Veseli, Selimi dhe Krasniqi, ligji pasqyron standardet universale që i gjeni në Konventën Evropiane, në Konventën Ndërkombëtare për të drejtat civile dhe politike, kur dikush duhet të jetë i privuar nga liria, neni 5 i Konventës Evropiane, kur ekziston rreziku që personi të deklarohet, se ai do vazhdojë të kryejë krimet e kështu me radhë. Pra, saktësisht të njëjtat standarde janë pasqyruar edhe në Kodin e Procedurës Shkaktare Penale, por edhe në ligjin tonë specifik. Pra, gjyqtarët po i shqyrtojnë tërësisht të gjitha këto kërkesa çdo të dytin muaj dhe ata po nxjerrin një vendim duke justifikuar vendimet që po marrin për t'i mbajtur këta njerëz në paraburgim.

KOHA: Pyetja ime e fundit ka të bëjë me afatin kohor në thelb, kanë kaluar vite që nga bërja publike e aktakuzës më shumë se tre vjet më parë, vetëm më shumë se 30 dëshmitarë janë dëgjuar deri më tani, janë më shumë se 250 për t'u dëgjuar, ky proces duket se do të jetë mjaft e gjatë dhe ka ankesa jo vetëm nga mbrojtja se procesi po zgjat shumë dhe frika se vendimi i ardhshëm do të zgjasë përgjithmonë. Kur të besoni do të shohim fundin e këtij gjyqi ndaj Thaçit dhe të tjerëve?

Trendafilova: Epo, nuk mund t'ju them se kur do të jetë fundi, sepse e di se si funksionon sistemi. Megjithatë, më lejoni ta bëj shumë të qartë: Ky është rast jashtëzakonisht voluminoz. Sepse secili nga katër të akuzuarit akuzohet për dhjetë akuza për krime lufte dhe gjashtë për krime kundër njerëzimit.

KOHA: Pra, vite janë në pyetje që duhet të presim?

Trendafilova: Le të shohim. E di që doni t'i jepni fund, por do të doja të them diçka më shumë për këtë. Nëse po ndiqni gjykimin për këtë çështje, do të kishit vënë re se së fundmi, para së gjithash, gjyqtarët e morën çështjen vitin e kaluar, më 15 dhjetor. Më datë 16 ata ishin në sallën e gjyqit me palët duke diskutuar mbi praktikat më të mira të menaxhimit që duhet të adoptojnë për procedurat, në mënyrë që procedurat të përshpejtohen. Pastaj gjyqtarët, sigurisht ishte kryetari i trupit gjykues, e trajtoi shumë këtë rast, prokurori duke kërkuar të kufizonte numrin e dëshmitarëve. Për shembull, zgjedhja e dëshmitarëve më të mirë nga ana e tij, kur ata do të dëshmojnë për të njëjtën çështje, dëshmitarë të përsëritur, të dyfishtë e kështu me radhë.

Së fundmi, kryetari i trupit gjykues ua ka tërhequr vërejtjen palëve, sepse palët duhet të paraqesin orarin paraprak për marrjen në pyetje të një dëshmitari. Dhe ndonjëherë rezultonte që prokurori jepte 16 orë dhe pastaj ishin vetëm tri orë dhe gjyqtari Smith ishte shumë, shumë i ashpër ndaj prokurorit, siç duhet të ishte rasti, duke thënë se duhet të bëni llogaritje më të mirë. E njëjta gjë ishte edhe në trupin gjykues 1. Gjykatësi Veltfoglia, i cili është kryetar i trupit gjykues, i referohej kësaj radhe mbrojtjes. “Ju kërkuat kaq shumë orë dhe tani po humbasim një ditë të plotë në sallën e gjyqit, duke kaluar një orë e gjysmë ose dy”.

Pra, atëherë edhe gjyqtarët kërkojnë që palët të kenë një dëshmitar të gatshëm, të ashtuquajturin dëshmitarin rezervë, në mënyrë që në momentin kur, për shembull, dëshmia të mos zgjasë më gjatë, dëshmitari largohet nga salla e gjyqit dhe që ky dëshmitari rezervë të vinte menjëherë dhe të dëshmonte. Më besoni, gjyqtarëve nuk u intereson aspak se ky është rast që do të marrë vite e vite. Dhe gjyqtarët janë shumë kërkues në të dyja dhomat, në të dyja trupat, trupi gjykues një në rastin e z. Schauer dhe trupi gjykues dy. Pra, sa kohë do të marrë nuk e di. Në fakt, numri të cilit i referoheni duhet të përditësohet. Në rastin e madh deri më tani janë personalisht 39 dëshmitarë. Dëshmitarëve në rastin e z. Schaller pothuajse po u vjen fundi.

KOHA: E kisha fjalën për rastin e Thaçit dhe të tjerëve.

Trendafilova: Po edhe ju e dini se rregullat parashikojnë që një dëshmi e dëshmitarit që i është dhënë prokurorit special mund të pranohet në LYO në vend që dëshmitari të dëshmojë personalisht. Pra, janë shumë, mendoj se numri i përgjithshëm po i afrohet 60 në rastin që ju po i referoheni. Dhe besoj se prokurori do të vendosë të zvogëlojë numrin e dëshmitarëve, por ne nuk e dimë sa dëshmitarë do të paraqesin katër ekipet mbrojtëse, dhe le të jemi shumë, shumë të vëmendshëm ndaj korrektësisë së procedurës.

Të gjithëve duhet t'u jepet kohë e mjaftueshme dhe kjo parashikohet në nenin 6, paragrafi 1 i Konventës Evropiane. Sigurisht që gjyqtarët ende duhet të kanalizojnë dhe të udhëheqin sjelljen e duhur procedurale të palëve, por ne nuk mund të privojmë gjithashtu mbrojtjen nga sigurimi i aq provave sa u nevojiten për rezultatin më të mirë të çështjeve të tyre.