Shea: Jo shumë gjatë prej tash do ta shohim një Mitrovicë të bashkuar

“Duhet të krijohen rrethana ndërkombëtare të stabilitetit atje për të lëvizur përpara. Tani nuk e ndaj mendimin fatalist se për shkak se ajo urë ka qenë e mbyllur për një çerekshekulli do të mbetet përjetësisht e mbyllur. Kështu thoshim edhe për urat mes Gjermanisë Perëndimore dhe Gjermanisë Lindore gjatë luftës së ftohtë, por ato ura janë të hapura sot dhe me një Gjermani të Bashkuar. Jam i sigurt se jo shumë gjatë nga tash do të shohim një Mitrovicë të bashkuar. Por në politikë, sikurse në jetë, koha është gjithçka”, ka thënë Shea në intervistën për “Interaktiv” të KTV-së

Ish-zëdhënësi i Aleancës Veriatlantike të NATO-s gjatë kohës së luftës në Kosovë, Jamie Shea, është shprehur i zhgënjyer që edhe 25 vjet pas përfundimit të luftës nuk është arritur që veriu të jetë plotësisht i integruar në strukturat e shtetit të Kosovës.

Tek ka folur në një intervistë për KOHËN lidhur me çështjen e hapjes së paralajmëruar prej Qeverisë të urës që e ndan qytetin e Mitrovicës në jugun e banuar me shqiptarë dhe në veriun me shumicë serbe, Shea është shprehur i sigurt se jo shumë gjatë nga tash Mitrovica do të jetë e bashkuar.

KOHA: Le të nisim këtë intervistë me ngjarjet dhe zhvillimet e fundit në Kosovë që e pasuan përpjekjen e Qeverisë për të hapur Urën e Ibrit për qarkullim të automjeteve, e që solli reagime të ashpra nga komuniteti ndërkombëtar, i cili po thotë se është kohë e papërshtatshme hapja e urës në këtë fazë. Ju keni shërbyer si zëdhënës i NATO-s gjatë luftës në Kosovë dhe pas saj, deri në shtator të vitit 2000. A e keni menduar atëherë se kjo urë do të vazhdojë ta ndajë veriun prej jugut të Kosovës, edhe një çerekshekulli më vonë?

Shea: Jo. Natyrisht se jo. Unë, si shumë miq të Kosovës, jam i zhgënjyer që nuk kemi bërë më shumë progres e që nuk e kemi arritur një Kosovë vërtet të integruar dhe të bashkuar, e ku veriu do të ishte plotësisht i integruar në strukturat e shtetit të Kosovës, qeverisëse e shoqërore. E kuptoj, të paktën parimisht, kryeministrin Kurti dhe dëshirën për të shtrirë sovranitetin dhe autoritetin e Qeverisë së Kosovës në veri. Por, jemi ku jemi, dhe duhet të përballemi me realitetin që e kemi, pavarësisht zhgënjimeve. Situata në veri ka qenë shumë e tensionuar dhe s’kam nevojë këtë t’ia tregoj audiencës suaj. Kryeministri Kurti ka provuar të bëjë disa gjëra gjatë vitit të fundit, çështja e targave, zgjedhjet lokale dhe fatkeqësisht këto episode janë shënuar me shumë dhunë. NATO-ja e EULEX-i është dashur të intervenonin dhe mendoj se gjëja kyç për komunitetin ndërkombëtar nuk është nëse në parim a duhet Kosova ta shtrijë sovranitetin e plotë dhe autoritetin në gjithë territorin e saj, si çdo shtet tjetër. Po absolutisht e them këtë por, siç me të drejtë edhe ju thatë, e gjitha është se a është koha e duhur dhe nëse aranzhimet e sigurisë janë të vendosura mirë para se të merren këto iniciativa. Vërtet shpresoj se kryeministri Kurti, sidomos pas atyre episodeve, siç ishin çështja e targave dhe zgjedhjet komunale, do të punojë nga afër me qeveritë e NATO-s, me miqtë e Kosovës dhe me komandantin e  KFOR-it.

"Kosova të punojë në vijë me komunitetin ndërkombëtar"

KOHA: Kjo urë ka qenë e hapur për qarkullimin e njerëzve, por jo për atë të automjeteve. Shumë pyesin se pse hapja e tillë do të prodhonte tensione që na thuhen se do të krijoheshin, duke përfshirë edhe ambasadorin amerikan në Kosovë, i cili tha se ushtarët e NATO-s, duke përfshirë edhe ata amerikanë, do të rrezikoheshin nëse kjo urë do të hapej në këtë kohë. Shumë e vënë në pikëpyetje këtë. Pse diçka që shihet më shumë si simbolike do të ngrinte tensione. Çfarë është mendimi juaj?

Shea: Pas incidenteve që i përmenda, të cilat i kemi përjetuar në 18 muajt e fundit dhe këtu nuk e përmenda incidentin më serioz të të gjitha rasteve, sulmin paramilitar serb në Banjskë dhe humbjen tragjike të jetës së një polici të Kosovës. Dhe qartazi pas këtyre incidenteve, NATO-ja, KFOR-i e qeveritë perëndimore i kanë rritur aktivitetet e tyre të inteligjencës për të rritur vëmendjen për çfarëdo ndryshimi potencial të status kuos që do të prodhonte dhunë. Pengesat që i kemi parë në këto kohë, dialogu mes Beogradit dhe Prishtinës, pavarësisht progresit vitin e kaluar, nuk është se i ka ndihmuar shumë asnjërës palë. KFOR-i e ka shikuar shumë kujdesshëm situatën, njëjtë sikurse Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe, Gjermania, Franca dhe qeveritë e tjera të mëdha që e mbështesin Kosovën. Nga ajo që kuptoj është se ata mendojnë se këtu ka një shans që një gjë e tillë mund të çojë deri te dhuna dhe jostabiliteti, dhe natyrisht nuk është vetëm Policia e Kosovës që do të vuante nga një situatë e tillë, por natyrshëm edhe ushtarët e KFOR-it. Gjatë protestave kundër targave, një numër i madh i trupave të KFOR-it janë lënduar, disa me lëndime serioze që kanë kërkuar hospitalizime afatgjata. Mendoj se nëse këshilla e shumë vendeve anëtare të NATO-s që kanë bërë vlerësime të kujdesshme të inteligjencës e që kanë mbledhur të dhëna që thonë se “kjo nuk është kohë e mirë për të hapur urën, le të presim dhe le të bëjmë më shumë fushata të komunikimit e sidomos për serbët etnikë, për ta sqaruar situatën dhe për të siguruar që do të kemi një situatë të qetë”. Atëherë mendoj se kjo është një këshillë shumë e mirë dhe kryeministri Kurti, sidomos pas atyre episodeve të  dhunës që kemi parë, shpresoj se do ta pranojë një këshillë të tillë. Sa e kuptova, Kurti është në SHBA në Konventën Kombëtare të Demokratëve dhe jam i sigurt se të njëjtat gjëra do t’i dëgjojë nga njerëzit e administratës së Bidenit.

KOHA: Ndërkohë autoritetet e sigurisë në Kosovë thonë se situata është e qetë dhe se siguria nuk duhet të jetë arsye që kjo urë të mos hapet për qarkullimin e automjeteve... Si i përgjigjeni kësaj?

Shea: Është e vështirë për mua ta them një gjë të tillë, pasi nuk jam komandant i KFOR-it, nuk jam në terren dhe s’jam pjesë zyrtare e NATO-s. Jam një analist i pavarur, kështu që mund të gjykoj vetëm nga ajo që dëgjoj, mund të gjykoj nga qëndrimet e NATO-s dhe, siç e përmendët, nga ambasadori amerikan që ka ripërsëritur këto ditë ato çfarë ka thënë. U besoj gjykimeve të tyre. Ata janë miq të Kosovës dhe ia dua më të mirën asaj. Nuk mendoj se kjo situatë i ndihmon Kosovës, por u ndihmon njerëzve që duan të shkaktojnë telashe në Kosovë nëse shohin një distancë mes Qeverisë së Kosovës dhe komunitetit ndërkombëtar. Kjo nuk është e shëndetshme, kështu që besoj se Qeveria e Kosovës dhe komuniteti ndërkombëtar duhet të punojnë në një vijë. Presidentja e Kosovës tha dje se po ashtu nuk është koha e duhur për hapjen e urës dhe beson që Qeveria duhet t’i dëgjojë qeveritë partnere. Kështu që porositë që marrim nga kjo është se as nga Kosova nuk ka një unitet për këtë çështje dhe mendoj se presidentja flet me një autoritet dhe ajo duhet të dëgjohet nga qeveria po ashtu. Prapë po themi, nuk është kjo çështje e parimësisë, por çështje e mundësive. Situata në veri ka qenë e qetë në gjashtë muajt e fundit, që është mirë sidomos për shkak se ne po presim në vjeshtë rifillimin e dialogut mes Beogradit dhe Prishtinës. Mendoj se është me të vërtetë në interes që të mbahet situata e qetë sa më gjatë që të mundemi.

KOHA: Zoti Shea, pyetja ime e fundit në raport me urën është se zyrtarë qeveritarë të Kosovës ndajnë një lloj frustrimi për status kuonë e urës dhe thonë që po qe se nuk lëvizim me këtë çështje, ura do të mbetet gjithnjë kështu siç është, duke e ndarë veriun nga jugu. Ndërkohë, opozita e akuzon Kurtin se e gjithë kjo lëvizje e tij ka motive elektorale, pra po e bën për të rritur bazën elektorale të tij. Cila është analiza juaj për këtë?

Shea: Nuk më takon të komentoj për zhvillime të brendshme politike. Por çfarë do të them, siç e thatë edhe ju, ura ka qenë e hapur për kalimtarë për shumë e shumë vjet tashmë, prandaj nuk është një urë që krejtësisht e izolon pjesën e Mitrovicës së Veriut. Por qartazi, çfarë na duhet është zgjatje e një gjendjeje të qetësisë në veri e që e lejon vazhdimin e dialogut mes Beogradit e Prishtinës, që e pranoj se ka qenë zhgënjyes, por po shpresoj të rifillojë në veçanti me lidershipin e ri që po vjen tash në Bashkimin Evropian. Pra, duhet të krijohen rrethana ndërkombëtare të stabilitetit atje për të lëvizur përpara. Tani, nuk e ndaj mendimin fatalist se për shkak se ajo urë ka qenë e mbyllur për një çerekshekulli do të mbetet përjetësisht e mbyllur. Kështu thoshim edhe për urat mes Gjermanisë Perëndimore dhe Gjermanisë Lindore gjatë luftës së ftohtë, por ato ura janë të hapura sot dhe me një Gjermani të Bashkuar e që jam i sigurt se jo shumë gjatë nga tash do të shohim një Mitrovicë të bashkuar. Por në politikë, sikurse në jetë, koha është gjithçka.

"Thelbësore që Beogradi t’i sjellë para drejtësisë të përfshirët në sulmin e Banjskës"

KOHA: Pyetja ime e fundit rreth Kosovës ka të bëjë me intervistën e fundit që zhvilluam me ju tetorin e vitit të kaluar. Atëherë ju thatë se Serbia duhet të merrte pjesë në një hetim ndërkombëtar rreth sulmit terrorist në Banjskë dhe se Beogradi duhet të tregojë një shkallë sinqeriteti e të ndalojë së bëri heronj vrasësit gjakftohtë që morën pjesë në sulmin ndaj Policisë së Kosovës. Asnjëra nga këto të dyja nuk kanë ndodhur kur po i afrohemi njëvjetorit të sulmit terrorist në Banjskë...

Shea: Jam i zhgënjyer me këtë, sepse mbaj të njëjtin qëndrim edhe sot e që ishte edhe qëndrim i sekretarit të përgjithshëm të NATO-s, Stoltenberg, që vizitoi Beogradin, dhe i shumë liderëve të tjerë perëndimorë. Është absolutisht thelbësore që Beogradi të sjellë para drejtësisë ata që u përfshinë direkt në incidentin e Banjskës. Ata ikën në Serbi, siç e dimë, ata që organizuan dhe financuan atë sulm janë strukturat paralele që ende ekzistojnë atje. Së fundmi, kemi parë një përafrim mes presidentit Vuçiq dhe Bashkimit Evropian pas marrëveshjes për eksportin e litiumit serb, veçanërisht në Serbi, dhe mendoj se klima është më e mirë tash në marrëdhëniet mes Gjermanisë, mes Brukselit dhe Beogradit. Por, është shumë e rëndësishme që të insistohet për një hetim të tillë për Banjskën.

KOHA: A nuk do të ndihmojë që kjo marrëveshje për litiumin ta bëjë komunitetin ndërkombëtar ta harrojë Banjskën dhe asnjë hetim ndërkombëtar të mos zhvillohet?

Shea: Jo. E them të kundërtën. Them se fakti që marrëdhënia mes Serbisë e BE-së është përmirësuar, është një pretekst i mirë, e po ashtu secili që afrohet me BE-në duhet edhe të afrohet me vlerat evropiane. Vlerat evropiane thonë se ata që kanë kryer vepra kriminale, veçanërisht kundër shteteve të tjera, duhet që ligjërisht të identifikohen e të dalin para drejtësisë. Kështu që, nuk ka absolutisht ndryshim të qëndrimit tim për këtë çështje dhe shpresoj se edhe liderët perëndimorë do të jenë gojëplotë me Serbinë për t’i thënë se kjo çështje nuk mund të futet nën tepih vetëm për shkakun ekonomik dhe se tash ka një marrëveshje për eksportim të litiumit.

KOHA: Le të kalojmë në temën tjetër që ju kemi ftuar të flasim sonte. Është inkursioni i forcave ukrainase që për pak do të hyjë në javën e tretë prej kur forcat ukrainase papritmas sulmuan në brendësi të territorit të federatës ruse. A e bën ky sulm arritjen e një marrëveshjeje më të mundshme apo është një përshkallëzim i luftës. Çfarë perspektive keni ju për këtë?

Shea: Duhet të presim dhe të shohim se si do të rrjedhin gjërat pas gjithë kësaj që ndodhi. Natyrisht se ishte një lëvizje e fortë nga Ukraina. Është një lëvizje që është arsyetuar edhe me të drejtën ndërkombëtare, si formë legjitime e mbrojtjes, sepse duke hyrë në rajonin e Kurskut, ajo çfarë po bën Ukraina është që po ia bën më të vështirë Rusisë për ta sulmuar direkt Ukrainën nga veriu përmes bazave ajrore dhe platformat e saj të raketave që janë të vendosura në atë zonë. Tani, nëse Ukraina mundet ta mbajë territorin e kapur, rreth 1.200 kilometra katrorë sipas presidentit Zelenski, atëherë po, ky territor mund të jetë pjesë e pazarit që mund ta bëjë Zelenskin të thotë: “Shikoni, ne kemi këtë tokë që ju takon juve, kështu që duam koncesione për të na dhënë mbrapa atë çfarë na takon, veçanërisht në rajonin e Donjeckut dhe Donbasit”. Pra, duke llogaritur që Ukraina do të mund t’i mbajë këto territore, atëherë kjo gjë mund të sjellë bisedimet e paqes më afër, por jemi larg asaj. Rusët po thonë qartazi se janë më pak të interesuar për të folur me ukrainasit tash, sepse Ukraina ka hyrë brenda në territorin e tyre dhe po ashtu ne duhet ta njohim realitetin tjetër, se mendësia e Ukrainës duke hyrë në territorin rus, rusët do t’i tërhiqnin forcat e tyre nga Donjecku ku ata janë duke sulmuar qytetet si Povkrovsk, ky bast i Ukrainës tani për tani nuk duket se po funksionon. Rusia po vazhdon të avancojë në Ukrainë dhe derisa rusët avancojnë në Ukrainë, mendoj se ata do të jenë më pak të interesuar për të biseduar, sepse kështu ata do të provojnë për të kapur sa më shumë territor që është e mundur para se të ulen në tavolinën e negociatave. Prandaj ka një baraspeshë aty dhe ne duhet të presim se kush do të dalë si fitues dhe kush do të dalë si humbës në gjithë këtë.

KOHA: Atëherë si e imagjinoni ju epilogun e luftës: me situatë ku të dyja palët janë fituese apo ku vetëm njëra palë del fituese. Nëse shohim sulmin ukrainas në rajonin e Kurskut e në anën tjetër shohim avancimet e rusëve në territorin ukrainas: çfarë analize mund të bëni?

Shea: Siç e thashë, ukrainasit duhet t’i mbajnë këto territore ashtu që të bëhet e qartë që rusët të mos mund t’i rimarrin nga ta këto territore përmes një kundërofensivë ushtarake. Kjo është strategjia e Putinit për momentin, por do të ishte mirë që këto territore t’i kthehen Rusisë përmes tavolinës negociuese. Ka qenë e lehtë për Ukrainën për t’i kapur këto territore, sepse po mbroheshin me armatim të lehtë nga rusët, por mbajtja e këtyre territoreve do të kërkojë disa mijëra trupa ukrainase në terma afatgjatë, plus shumë mjete ushtarake si armë të mbrojtjes ajrore dhe natyrisht se këto trupa e mjete që përdoren në Kursk nuk do të jenë në dispozicion për Ukrainën për të mbrojtur Donjeckun. Ka pak rrezik dhe çmim për të paguar. Por çfarë kanë bërë ukrainasit është për të sjellë realitetin e luftës brenda Rusisë. Sepse para se të ndodhte kjo, Putini ishte i aftë për të fshehur realitetin e luftës për popullatën ruse, duke e quajtur një operacion special ushtarak. Por tash janë 200 mijë rusë civilë që janë evakuuar nga rajoni i Kurskut, ky realitet tash është në televizione dhe po ashtu Ukraina ka treguar aftësi me dronët e saj për të sulmuar rrjetin energjetik dhe objektet e tjera ruse se ky realitet i luftës ka ardhur në shtëpi për rusët. Kjo gjë mund të shpjerë presion tek Putini për të ndalur gjithë këtë dhe të ulet në tavolinën e bisedimeve. Por, nuk mendoj se kjo gjë do të ndodhë së shpejti dhe mendoj se kjo është një çështje që do ta shikojmë nëse do të ndodhë në vitin 2025. 

"Perëndimi ta përshpejtojë ritmin e shpërndarjes së armëve për Ukrainën"
 

KOHA: Siç e shohin shumica, siç e thoni edhe ju si një bast i rrezikshëm me këtë aksion që ndërmori Ukraina për të hyrë në territorin rus dhe për të sulmuar, a besoni se tash është koha që Perëndimi t’ia heqë kufizimet Ukrainës për përdorimin e armëve perëndimore brenda territorit. A besoni se tash është koha që Perëndimi të bëjë një bast në mënyrë që të provojë ta fitojë këtë luftë?

Shea: Mendoj se është e rëndësishme që Perëndimi ta mbajë dhe ta përshpejtojë momentumin e shpërndarjes së armëve për Kievin, sepse Ukrainës i duhen këto dërgesa: aeroplanët F-16, raketat gjermane “taurus”, sistemin e mbrojtjes ajrore “patriot”, tanket britanike “challenger” e tanket gjermane “leopard” e gjithë këto dërgesa. Këto armë i duhen edhe për të mbajtur vijën në fron në Donjeck, sepse fatkeqësisht këtu rusët po vazhdojnë avancimin, jo në mënyrë spektakulare, por 2 deri në 3 kilometra çdo ditë dhe kështu, duke kërcënuar disa qytete të mëdha në Donjeck sikurse Pokrovsk, që nga perspektiva ekonomike ushtarake e logjistike, është shumë qytet i rëndësishëm. Dhe po ashtu, Ukrainës do t’i duhen këto armatime për të konsoliduar pozicionet e saj në rajonin e Kurskut. Kështu që momentumi i tanishëm i shpërndarjes së armëve duhet të mbahet. Në anën tjetër, vijat e kuqe nga vendet e NATO-s për t’ia lejuar Zelenskit përdorimin e  aeroplanëve F-16 apo raketa me rreze të gjatë, sikurse janë raketat britanike “stormshadows”, mendoj se kufizimet për të përdorur këto armë po qëndrojnë tash për tash. E imagjinoj se materiale ekzistuese të lejuara do të përdoren në Kursk dhe Donjeck, por për momentin  nuk mendoj se qeveritë perëndimore do të marrin rrezikun për të lejuar raketat me rreze të gjatë, aeroplanët F-16, duke arritur Moskën, Shën Pjetërsburgun apo qytete të tjera të mëdha ruse. Mendoj se ka frikë që kjo gjë do ta shpinte Putinin në qoshe dhe do të sillte një përshkallëzim të pakontrollueshëm.

KOHA: Koha është çështje e rëndësishme dhe për Ukrainën posaçërisht. Duke parë zhvillimet e gjithmbarshme në botë dhe në veçanti zgjedhjet në SHBA gjatë vjeshtës, nëse Trumpi rikthehet në krye të Shtëpisë së Bardhë, shumëkush e sheh që përkrahja amerikane për Ukrainën vihet në pikëpyetje duke parë edhe deklaratat publike të ish-presidentit. Nëse gjendja në luftë vazhdon kështu dhe Ukraina nuk tregohet e aftë për t’i rimarrë territoret e veta dhe mbase as nuk do ta ketë aftësinë për t’i mbajtur gjatë territoret e fituara në rajonin e Kurskut, cili do të jetë rezultati përfundimtar i luftës. A besoni se Ukraina do të ndahet dhe do t’i duhet kompromisi për këtë apo është shumë herët në këtë fazë për të spekuluar?

Shea: Mendoj se me kthimin potencial të Trumpit si president gjërat do të jenë më të pasigurta. Kjo është e vërtetë. Por, me të qenit më pak i sigurt nuk do të thotë të jenë negative. Situata më pak e sigurt thjesht nënkupton më pak e sigurt.  Sepse shikoni, presidenti Trump ishte presidenti i parë që i kishte dhënë Ukrainës armë vdekjeprurëse, diçka që administrata e Obamës kishte refuzuar ta bënte. E dyta, gjatë administratës së Trumpit forcat amerikane u përforcuan në Evropë. Amerikanët shpenzuan më shumë para për të ndërtuar objekte ushtarake në Poloni, në vendet baltike, dhe jeta vazhdoi. Po ashtu një numër i madh i republikanëve, duke përfshirë republikanë që mbështesin Trumpin, sikurse senatori Lindsey Graham, bie fjala, që ishte në Kiev së fundmi, këta republikanë janë përkrahës të mëdhenj të Ukrainës dhe shumica e republikanëve kanë votuar në Senat dhe në Dhomën e Përfaqësuesve për pakon e re 61 miliardë dollarësh ndihmë për Ukrainën, që i duhej aq shumë. Kështu që, le të presim dhe shohim. Trumpi është kontradiktor, një ditë thotë diçka alarmuese, sikurse tërheqja e ndihmës amerikane, dhe ditën tjetër thotë diçka më dashamirëse, sikurse atë që tha se nuk mbështet planin e paqes së Putinit. Mendoj se lëvizja e fundit e ukrainasve në Kursk është një lëvizje e mençur vizavi SHBA-së, sepse sa më shumë që Zelenski tregon se ai është një fitues dhe Trumpit i pëlqejnë fituesit, Ukraina tregon se mund të bëjë gjëra që mund të ketë ende suksese ushtarake, që rezultati i luftës në Ukrainë nuk është që të jetë një fitore totale ruse. Sa më shumë që ukrainasit tregohen të gatshëm për të luftuar, më shumë besoj që Trumpi do t’i mbështesë ata. Skenari më i keq mendoj është nëse rusët marrin më shumë territor, ukrainasit tërhiqen, tërhiqen, tërhiqen dhe gradualisht perceptimet si në Evropë dhe Shtete të Bashkuara përforcohen, se kjo është një luftë e humbur dhe pse t’i shmangen një ujdie paqeje pasi humbja është e pashmangshme. Pse të lejohen mijëra ukrainas të vriten për rezultatin e njëjtë për Ukrainën. Mendoj se fatalizmi sikurse për Kosovën dhe Mitrovicën është më e keqja për Ukrainën. Kështu që dërgimi i luftës në Rusi mbase është porosia më e mirë që Zelenski mund t’ia dërgonte Trumpit. Dhe po, askujt nuk i pëlqejnë pasiguritë, por pasiguria nuk është fatalitet. Kjo është ajo çfarë dua të nënvizoj këtu.