Schlee: Statuti që ne kemi draftuar nuk parasheh kompetenca ekzekutive

Përmbajtja e draft-statusit të hartuar nga Fondacioni Friedrich Ebert (FES) në partneritet me Institutin Evropian për Paqe është në linjë me asociacionet e tjera që funksionojnë në Kosovë, ka thënë Rene Schlee, drejtor i FES-it, në intervistë për emisionin “Interaktiv” të KTV-së, të hënën.

Në përgjigje të shqetësimeve të shumta mbi kompetencat e Asociacionit të komunave me shumicë serbe, Schlee ka sqaruar se, sipas propozimit të FES-it, ai nuk parasheh kompetenca ekzekutive, nuk ka pushtet të tretë të qeverisjes, s’ka shtet brenda shtetit. Sipas tij, ky mekanizëm është vetëm asociacion i komunave dhe si i tillë në asnjë mënyrë nuk minon konceptet bazike të sistemit rregullues të tanishëm legal të Kosovës

KOHA: Sot keni prezantuar propozimin për statutin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe: kështu quhet ky studim që e keni emëruar. Pse tash dhe çfarë qëllimi keni me këtë studim që keni për shumë muaj?

RENE SCHLEE: Faleminderit për pyetjen tuaj. Dhe po. Ky është produkt i një procesi që ka zgjatur pothuajse një vit. Dhe natyrisht se e di që prezantimi i propozimit të statutit është në një kohë shumë specifike të një konteksti politik. Por mund t’ju siguroj juve se kjo është bërë në bashkëpunim me Institutin Evropian të Paqes. Kemi filluar së punuari në propozim statutin pothuajse 12 muaj më parë. Ishte kjo një periudhë e madhe gjatë draftimit vitin e kaluar dhe pas asaj periudhe, i kemi bërë një shqyrtim të kujdesshëm të kushtetutshmërisë, apo shqyrtim ligjor të çështjes nga profesoresha e mirënjohur, Gjyljeta Mushkolaj.. dhe prandaj, si i tillë u prezantua sot dhe jo dy apo tre muaj më parë, sepse donim që puna të kryhej në plotni. Sepse e dinim se kur ta prezantonim propozimin, duhej të kishte baza solide dhe për këtë arsye, mori kohë publikimi i tij.

KOHA: Dhe ky propozim që bëtë ju ka bazën në marrëveshje e Brukselit që ishte nënshkruar në vitin 2013 dhe pastaj, Marrëveshja e Parimeve në vitin 2015. Janë të shumtë zotëri Schlee që e vënë në pikëpyetje këtë marrëveshje madje duke përfshirë edhe ata që janë në pushtet në Kosovë sot. E cilësojnë si një mundësi përsëritjeje të asaj që njihet si Republika serbe në Bosnjë dhe Hercegovinë. Si i heq ky studim këto brenga në Kosovë dhe përtej se ky Asociacion nuk do të përsëriste atë çfarë kemi parë në të kaluarën në Bosnjë dhe që nuk do ta bënte vendin jofunksional nga brenda. Si e shihni ju?

RENE SCHLEE: Duke iu kthyer pyetjes suaj të mëparshme, ajo çfarë duam të arrijmë me këtë propozim është saktësisht të japim një kontribut në debatin publik. Asociacioni/komuniteti është një temë që është debatuar me zjarrmi shumë herë po asnjëherë me propozime konkrete publike: se si mund të dukej statuti i kësaj marrëveshjeje. Është ajo çfarë është. As më shumë as më pak: është një propozim se si një asociacion mund të dukej.

Dhe kur vjen pyetja e zbatimit të marrëveshjes, është çështje që do ta quaja pragmatizëm politik. Pragmatizmi politik në themel ka...dy pyetje që duhet t’i dallojmë. Një është: A duhet ta zbatojmë marrëveshjen e Brukselit fare? Një temë shumë nxehtë e debatuar.

Por ky propozim e lë anash nëse duhet të zbatohet apo jo, sepse kjo nuk është çka kemi në mendje ne si FES. Por për ne, çështja është se nëse duam ta zbatojmë këtë marrëveshje të Brukselit dhe ka arsye të mirë për të zbatuar si formë e përgjegjësive ndërkombëtare të Kosovës. Sepse në fund të fundit, Kosova është duke kërkuar të jetë një shtet tërësisht i njohur në Komunitetin Ndërkombëtar.

Dhe nëse thoni: ‘po do ta zbatojmë këtë marrëveshje’, atëherë si mund ta zbatojmë më së miri. Sepse edhe unë ndaj disa nga brengat që janë sa i përket marrëveshjes së Brukselit. Ju e përmendët Republikën serbe në Bosnjë, le të them, në opinionin tim personal, nuk e shikoj modelin e Republikës serbe në Bosnjë dhe të them ‘në rregull, ky është modeli i një tregimi të suksesshëm’ që duam ta përsërisim në Kosovë. Përkundrazi. Nëse shikoni propozim-draftstatutin tonë në mënyrë konkrete, ju do të gjeni masat mbrojtëse për mos të ndodhur një gjë e tillë.

Dhe përgjigje e rëndësishme ndaj këtyre zërave që brengosen rreth kësaj marrëveshje është që statuti që ne kemi draftuar nuk parasheh kompetenca ekzekutive, nuk ka pushtet të tretë të qeverisjes, s’ka shtet brenda shtetit por është asociacion i komunave dhe si i tillë në asnjë mënyrë nuk minon konceptet bazike legale të sistemit rregullues së tanishëm legal të Kosovës.

KOHA: Zotëri Shclee, do t’i diskutojmë disa nga çështjet që janë pjesë e propozimit tuaj që keni punuar për muaj të tërë, por një gjë që më la përshtypje është se edhe gjatë prezantimit sot, një nga ekspertet tuaj ligjore tha se ‘ky Asociacion nuk është një OJQ dhe s’po flasim për një OJQ, sepse shpesh në diskursin publik e tillë është emërtuar kështu dhe rrjedhimisht nuk duhet t’ia kemi frikën një marrëveshjeje të tillë. Por në anën tjetër, ne po flasim për fusha shumë të rëndësishme sikurse arsimi, shëndetësia, planifikimi urban që janë pjesë e propozimit tuaj për statut. Dhe duke njohur realitetin aktual polik gjë që u theksua edhe sot gjatë prezantimit se Lista Serbe ka kontroll politik të plotë të serbëve në Kosovë - a mund të jetë e mundur që me këtë statut të asociacionit, kontrolli i Listës Serbe/Beogradit do të zgjerohej edhe më tej në Kosovë. Si e shihni këtë nga aspekti politik?

RENE SCHLEE: Paj. Nuk e shoh në atë mënyrë. Jo. Të kundërtën e shoh. Është një propozim që i merr seriozisht brengat e shoqërisë këtu, të qeverisë këtu, të partive të ndryshme politike, por natyrisht edhe banorëve që do të prekeshin nga një asociacion i tillë. I zgjedh fjalët e mia me kujdes kur them: ‘banorë të këtij Asociacioni.’ E shoh pra në atë mënyrë. Së pari, natyrisht se ka dispozita në propozim dhe ju i përmendët disa kur vjen te lehtësimi dhe koordinimi në sferën e hulumtimit apo arsimit. Apo të historisë. Si demokratë të mirë që jemi, natyrisht se mendojmë për bukurinë e artit, shkencës por natyrisht ajo çfarë kemi parë në terma praktikë, disa shtete i keqpërdorin këto për të shtyrë përpara politikat e tyre revizioniste. Kështu që ka gjithmonë elemente që ne duhet t’i shohim kujdesshëm, t’i marrim masat mbrojtëse dhe siç thashë, ky propozim është ofertë për diskutim.

Ne kishim një proces të plotë të draftimit të këtij statuti, por natyrshëm që duam t’ia prezantojmë opinionit publik dhe të dëgjojmë më shumë. Mbase mund të ketë propozime të tjera për masa të tjera mbrojtëse dhe mendoj se nga ana e Kosovës, ky është propozim i mirë.

Gjithnjë e shoh dhe pyes: cila është status-kuja e tanishme dhe si ta përmirësojmë atë. Tash për tash, për shembull një çështje që është për të pasur kujdes dhe është brengë e shpeshtë është nëse ndonjë shtete tjetër—Serbia na vjen në mend—do të ishte e gatshme për të dhënë asistencë financiare asociacionit?

Po. Në statutin tonë, kjo gjë është e mundur. Por pyetja e tanishme është: shikojeni status-quonë. Serbia tani për tani po financon një sistem paralel por çfarë bën ky statut është se e përmirëson këtë gjendje, sepse e rregullon atë... e rregullon sepse i jep mandat të qartë se çfarë është e lejuar dhe edhe më me shumë rëndësi: çfarë nuk është e lejuar..

Po ashtu, brenda asaj që është e lejuar, u jep rol institucioneve të Kosovës një rol, më saktësisht Auditorit të Përgjithshëm të Kosovës për të audituar dhe nëse ky asociacion është duke funksionuar siç do të duhej të funksiononte. Kështu që do të thosha se është një përmirësim dhe forcim i institucioneve të Kosovës.

KOHA: A po sugjeroni se këto struktura paralele që po thoni se funksionojnë tani për vite dhe s’po flasim vetëm për 4 komunat veriore, por edhe qytetet më jugore sikurse Shtërpca e cila banohet me shumicë serbe: a po thoni se arsimimi, shëndetësia në këto zona do të funksionojnë brenda kornizës së Kosovës?

RENE SCHLEE: Jo. Ky është asociacion. Është krejtësisht vullnetar. Fillimisht anëtarësimi është vullnetar. Fushat e bashkëpunimit, gjithçka tjetër është vullnetare. Nëse e shihni draftin, nëse ndonjëra komunë apo kryetar komune nuk pajtohet me ndonjë gjë me asociacionin. Siç thashë, nuk është një pushtet tjetër i qeverisjes që do t’i bëjë komunat të bëjnë gjëra të cilat komunat apo qytetarët nuk do të donin t’i bënin.

KOHA: Do të ishte mirë të diskutonim edhe pak duke përcjellë rrjedhën e kësaj që sapo thatë që statuti nuk lejon pushtet të tretë. Në propozim-statutin tuaj e keni artikullin 14, ku thoni se do të krijohet një Zyrë e Apelimit të Ankesave të Asociacionit/Komunitetit. Tani, pse ky nuk është pushtet i tretë, kur ne në Kosovë për ankesa u drejtohemi gjykatave ekzistuese për ankimime. Pse do të duhej të krijohej një Zyrë të Ankesave për t’i adresuar ankesat që kanë anëtarët e Asociacionit kur kjo mund të bëhet në strukturat ekzistuese?

RENE SCHLEE: Kjo është menduar si një siguresë shtesë. Ka të bëjë me atë që të sigurojë pushteti që i është dhënë Asociacionit, e që janë në pajtim me statutin. Kuptimi im është se kjo është çfarë kemi shkruar aty dhe është në linjë me asociacionet e tjera që funksionojnë në Kosovë. Të paktën fryma e draftimit ka qenë e tillë që të sigurohemi se do të jetë në frymë me sistemin legal ekzistues.
Objektivi ynë këtu ka qenë jo për të prodhuar diçka që do të dukej si reketë hapësinorë, apo një strukturë për jashtëtokësorë, por diçka çfarë tanimë ekziston në sistemin legal të Kosovës dhe nga kjo të draftojmë diçka... Dhe natyrisht diçka që do të kishte përfundimisht një lidhje me procesin e normalizimit të marrëdhënieve në Bruksel dhe përmbushje e përgjegjësive të Qeverisë në dialog.

KOHA: Na është thënë shumë herë se ka modele të ndryshme evropiane për asociacionin. Me statutin që keni propozuar ju, cilit model evropian i ngjan Asociacionit të komunave me shumicë serbe?

RENE SCHLEE: Ka pasur natyrisht perspektiva të ndryshme por Kosova ka përjetuar shumë kopjime të modeleve të ndryshme dhe kjo nuk ishte saktësisht se çfarë provuam të bëjmë në punën tonë. Ne nuk e kemi draftuar statutin duke pasur parasysh një shembull konkret në mendje. Siç e patëm edhe në diskutimin publik, ne i jemi referuar për shembull modelit të Asociacionit danez brenda Gjermanisë... por nuk është se kjo ka pasur ndonjë rol.

KOHA: Është po ashtu një kontekst krejtësisht tjetër sepse siç e dimë, Gjermania e Danimarka e njohin njëra-tjetrën dhe kanë një marrëdhënie krejtësisht tjetër...

RENE SCHLEE: Po le ta themi në këtë mënyrë. Marrëdhëniet e Gjermanisë me Danimarkën janë të fqinjësisë së mirë. E kemi një kontekst tjetër këtu. Kështu që për t’iu përgjigjur pyetjes suaj, nuk thamë: eja të bëjmë një asociacion si Tiroli apo në diçka si në Gjermaninë Jugore dhe ta transferojmë një model të tillë në Kosovë. Goxha të kundërtën e kemi bërë. Po ashtu, kjo punë reflekton se si punojmë si Fondacion. Ne gjithnjë punojmë me partnerët tanë këtu në Kosovë dhe shohim se çfarë kuptimi ka për ta po ashtu. Ne punuam me ekspertë që nuk janë ekspertë të së Drejtës Evropiane por me ekspertë ligjorë të Kosovës dhe brenda ata që punojnë brenda sistemit rregullues të Kosovës.

KOHA: Si personi kryesor, përgjegjësi i këtij propozimi të draftit, a keni besim se nëse do të zbatohej siç e keni draftuar ju do të avanconte të drejtat e serbëve të Kosovës?

RENE SCHLEE: Kam besim se është një ofertë fer për të gjitha palët e përfshira dhe është një propozim i mirë. Për mua, dhe ky është opinioni im personal, e shoh edhe në çështjen e dialogut, nëse themi p.sh. si pjesë e dialogut Qeveria e Kosovës thotë: ‘në rregull, duket ta zbatojmë marrëveshjen e Asociacionit, atëherë ky veçse është një kompromis dhe këtë mund ta prisni nga ta. Për banorët e komunave mendoj se është një ofertë fer sepse, siç e thatë edhe ju tash, kompetencat e Asociacionit në shumë fusha si arsim, shëndetësi, planifikim urban, ofron shërbime kuptimplota. Në këtë drejtim e shoh si një ofertë të mirë. Dhe në fund, pala e fundit është komuniteti ndërkombëtar, për të cilin jam me plot besim se kjo do të shihej si përmbushje e obligimeve ndërkombëtare.

KOHA: Z. Schlee, ju keni qenë në Kosovë për shumë vjet, tashmë është shndërruar në një frazë të moçme se Kosova ka një model të avancuar legal për mbrojtjen e komuniteteve. Është kjo një thënie më e vjetër se sa ju keni qëndruar në Prishtinë. Por, në të njëjtën kohë, po flasim sonte për një dokument që e kam këtu që adreson kryesisht të drejtat e komunitetit serb në Kosovë me një statut të Asociacionit. Sa do t’i përgjigjeshit kësaj frazës së vjetër se ne kemi një sistem të avancuar të mbrojtjes e të të gjitha komuniteteve, që shpeshherë është thënë se shkon përtej standardeve evropiane?

RENE SCHLEE: Po, sigurisht… Epo si fondacion punojmë në shumë fusha të politikave, punojmë goxha me mbrojtje të të drejtave sociale, standardet e punës. Nëse i shihni ligjet, i keni disa prej standardeve më të mira ligjore të punës në të gjithë kontinentin evropian. Por, kur vjen puna te zbatimi…Punoja më herët në organizata ndërkombëtare, gjithmonë flisnim për inspektime e zbatim dhe këtu regjistri është të themi më pak i mirë. E sigurisht pra, propozimi mbi të gjitha sigurisht është diçka që projekton besim në institucionet kosovare ashtu si në të gjitha shoqëritë që udhëhiqen nga parimi i sundimit të ligjit. Nëse s’besoj që duhet t’i përfillësh rregullat që janë në letër, atëherë ato janë vetëm letër. Pra, kjo është një çështje që i shkon përtej kësaj teme dhe është vetëm një prej çështjeve… Dhe po i referohem përsëri asaj se si e shoh gjendjen: çka është në interes të shoqërisë kosovare, çka është në interes të Qeverisë kosovare? A doni të përmirësoni përtej kësaj status quoje apo jo? E shoh këtë si përmirësim, në atë normalizimin e marrëdhënieve, në nivelin që mund të bëhet normalizimi i marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë.

KOHA: Z. Kurti e kanë përshkruar si kokëfortë në refuzimin e çfarëdolloj Asociacioni të komunave me shumicë serbe dhe vetë marrëveshjen. Iu referua kësaj marrëveshjeje si mundësi për ta riprodhuar modelin e Republika Sërpskas në Bosnjë e kështu me radhë. A ia keni prezantuar këtë dokument kryeministrit Kurti dhe si e priti ai?

RENE SCHLEE: Mendoj që pozicioni publik i Kurtit e sigurisht që i kam ndjekur deklarimet publike le të themi z. Kurti për këtë dhe mund të themi që ai u jep zë shqetësimeve të shumë njerëzve në shoqëri këtu. Ishte diçka që donim ta merrnim seriozisht në draftimin e këtij dokumenti dhe ky është mesazh që: sigurisht kur ta prezantojmë këtë propozim publik duam të sigurohemi që i marrim shqetësimet seriozisht. Por, në njëfarë kuptimi është projekt i pragmatizmit politik dhe këtu roli im s’është që t’i tregoj z. Kurti ç’të bëjë e çka të mos bëjë. E kuptoj që, siç e përmendët, jam këtu tash e dy vjet dhe nuk e kam bërë dhe s’e kam përvojën të cilën i referohet kryeministrit Kurti dhe nuk e mendoj që janë në një pozitë të atillë që të gjykoj e komentoj për këtë politikisht.

KOHA: Ndoshta t’ju pyesim për pritshmëritë tuaja, jo vetëm te Qeveria e Kosovës, por edhe te Qeveria e Serbisë e nga Lista Serbe dhe të bashkësisë ndërkombëtare. Si do të reagonin ata ndaj kësaj? Sepse, siç e përmendët, folëm shumë për Asociacionin, por ky është dokument që i mbush të gjitha këto zbrazësi dhe me sa duket është material për diskutim se për cilin asociacion po flasim.

RENE SCHLEE: Mendoj që mesazhi im për bashkësinë ndërkombëtare është: shihni, Asociacioni është një pengesë e madhe për normalizim. Këtu e keni një propozim konkret e konstruktiv për ta adresuar këtë dhe mendoj që është propozim i drejtë. Do të sigurohesha që... nganjëherë në bashkësinë ndërkombëtare ose këto formatet e dialogut është gjithmonë kjo qasja që duhet një zgjidhje "e mesme". Ajo për të cilën do të avokoja është se nëse kjo është me të vërtetë diçka për t’u marrë parasysh nga Qeveria këtu, nëse të themi, Qeveria e z. Kurti po lëviz drejtë çështjes së Asociacionit, ky është kompromisi - atëherë mos e prishni prapë. Të mos diskutojmë për paragrafë se ky propozim është goxha konkret për statutin, si mund të duket, në përputhje të plotë me rregullativën ligjore. Dhe do të avokoja fuqishëm në kuptimin që: ta marrim draftin.

KOHA: Iu shmangët pyetjes. Pyetja ishte: a kishte ndonjë reagim nga Kurti lidhur me propozimin?

RENE SCHLEE: Jo, jo. Sigurisht se janë pjesëmarrës me rëndësi dhe ia kemi dërguar propozimin, pasi sigurisht ne si Fridrich Ebert Schtiftung bashkëpunojmë me Qeverinë në shumë fusha. Epo sigurisht për respekt, ua kemi dërguar, i kemi treguar sigurisht që po punojmë në këtë, por e kuptoj dhe e respektoj vendimin që po e marrin. Për mua, është më shumë projekt i pragmatizmit politik dhe mbi të gjitha kalkulim i asaj se me çka përfiton më shumë shoqëria kosovare në kuptimin e të themi: paraqitjes së një qëndrimi parimor dhe pyetja ime për këdo do të ishte, sepse Kurti s'është i vetëm në këtë: cili është plani B? Çka është alternativa? E kuptoj që Asociacioni është shumë shqetësues në sytë e veshtë e shumë njerëzve, por s'kam dëgjuar të themi kështu "ndonjë ofertë tjetër".

KOHA: Prej këtij propozimi, cili është shqetësimi juaj kryesor mbi marrëveshjen për Asociacionin e komunave me shumicë serbe.

RENE SCHLEE: Po mendoni se çfarë më duket më problematike në draftin tim?

KOHA: Po.

RENE SCHLEE: Mendoj se për çka duhet diskutim i thukët është ajo që e përmenda për... Shikoni, drafti është i hartuar me Asociacionin me sa më shumë kompetenca në sa më shumë fusha, porse kompetencat më vete janë mjaft të kufizuara ashtu që në asnjë mënyrë s'i vëmë në pikëpyetje komunat. Sido që të jetë, siç thashë, kur e shkruam koordinimin e resurseve e të tjera, mendoj që duhet të ketë diskutim në atë se si duhet të duket ai. Sepse, sigurisht duhet ta marrim parasysh kontekstin politik me të cilin po funksionojmë dhe shpresoj për komente/vlerësime pozitive në këtë çështje, nga shoqëria civile, partnerët tanë ndërkombëtarë e shpresoj edhe nga Qeveria. E kjo në fund është pas propozimeve të të gjithëve, kemi publikuar edhe propozime për politikat ekonomike e sociale. E në fund, sigurisht qëllimi është që ta këshillojmë Qeverinë apo Kuvendin me propozime të mira.

KOHA: Ambasada amerikane mban një tryezë diskutimi me palë të ndryshme, më së shumti me shoqërinë civile, por Kurti nuk merr pjesë dhe është pikërisht për Asociacionin e komunave me shumicë serbe. Javët e fundit e kemi parë që i dërguari amerikan për Ballkanin Perëndimor, z. Gabriel Escobar, ka thënë se nëse Kurti nuk e përmbush obligimin e tij për ta zbatuar marrëveshjen, do të gjejmë partnerë alternativë. Si e shihni këtë? A besoni se ka mundësi të zbatohet marrëveshja pa pjesëmarrjen e Qeverisë së Kosovës?

RENE SCHLEE:  E kam lexuar edhe këtë, por s'kam ndonjë koment. Isha mjaft i çuditur me të dhe siç e përmenda kam ardhur këtu në fillim të 2020-s dhe besoj që për të gjithë janë të freskëta kujtimet e asaj që ndodhi me "Qeverinë Kurti 1", pra po... Por, do të duhej ta pyesnit palën amerikane për këtë: pra se çka saktësisht do të thotë. E kam lexuar edhe unë këtë fjali, por me siguri ka pasur edhe kontekst shtesë për këtë.

KOHA: Sigurisht se do t'i pyesim kur ata të jenë mysafirë, por pyetja e fundit tash është: çka është e ardhmja e këtij dokumenti? Çka besoni që do të bëhet me të në javët e ardhshme?

RENE SCHLEE: Në fund të fundit është diçka që deshëm ta bënim për diskutim publik, pra sa i përket kësaj, planet tona...e mendoj që ka pasur edhe shumë spekulime se ka qenë e koordinuar edhe me përpjekje të tjera e edhe koha e publikimit me Ambasadën e SHBA-së duket pak qesharake, por në të vërtetë mund t'ju them përsëri që kemi punuar në këtë për një vit. Kjo ishte vetëm që të jemi sa më të kujdesshëm në hartim që do të dalë tash.

KOHA: Pra, s'është e orkestruar?

RENE SCHLEE: Epo, sigurisht që po marrim shumë komente të tilla. Tani mund të them që jemi organizatë e pavarur politike dhe mendoj se z. Vuçiq po ashtu para 2-3 javësh e sulmoi direkt Fondacionin këtu duke thënë: kush i autorizoi ata? Askush s'na ka autorizuar, kjo është çështja. Po. Kjo është puna e shoqërisë civile e edhe ju e edhe çdo qytetar i interesuar mund ta bëni një statut, nëse duan ta bëjnë këtë. Thjesht duam t’i kontribuojmë debatit publik. Dhe pritshmëria ime, si me të gjitha propozimet që po i bëjmë është që ta kemi një diskutim interaktiv me shoqërinë civile, Kuvendin, Qeverinë dhe të gjitha palët e interesit dhe sigurisht banorët e komunave që preken.