Të përziesh territorin dhe etnitetin është provuar se është recetë për konflikt të vazhdueshëm, ka thënë analisti politik boshnjak, Jasmin Mujanoviq.
Në një intervistë për “Interaktiv” të KTV-së, Mujanoviq ka thënë se krijimi i një Asociacioni të komunave me shumicë serbe ka rrezik të rezultojë me kaos.
Ai ka thënë se me Asociacion nuk do të kishte “bosnjëzim” të Kosovës, por “daytonizim”. Sipas tij, Marrëveshja e Daytonit krijoi ndër regjimet në jofunksionale kushtetuese në botë. Gazetari dhe analisti boshnjak po ashtu ka thënë se para insistimit të ndërkombëtarëve për formimin e Asociacionit, ata duhet të përgjigjen se çfarë të drejta u mungojnë serbëve në Kosovë. Ka shtuar se ekspertë për Marrëveshjen e Daytonit mund të jenë boshnjakët dhe jo Gabriel Escobar, emisari amerikan për Ballkanin Perëndimor.
“Kur të identifikojmë se çfarë serbët e Kosovës kërkojnë ne pastaj mund të identifikojmë modalitete për të realizuar këto të drejta, çfarëdo qofshin ato. Sepse të kërcesh menjëherë e të përziesh territorin dhe etnitetin tashmë është e provuar dhe jo vetëm në Ballkan, që është një recetë për një konflikt të vazhdueshëm. Ne e shohim këtë në Qipro, në Liban e vende të tjera”, ka thënë ai ndër të tjera.
Mujanoviq po ashtu ka thënë se pas situatës së fundit të shkaktuar në veri, nuk pret ndryshime drastike në qasjen e Perëndimit, por ka shtuar se ka parë lëvizje pozitive e të drejtë nga SHBA-ja. Kritika ka pasur për Bashkimin Evropian dhe për emisarin evropian për dialogun, Miroslav Lajçak, të cilin ka thënë se nuk është më i besueshëm dhe se s’duhet ta ushtrojë pozitën e tij.
Ai ka kritikuar evropianët edhe për mossanksionimin e Serbisë.
Intervista e plotë:
KOHA: Do ta fillojmë këtë intervistë rreth një publikimi tuaj në gazetën “The Guardian”, por edhe në gazeta të tjera keni shkruar e kritikuar për siç i quani ju, politikat përkëdhelëse të perëndimit ndaj Serbisë, e që kanë shkuar në dëm të fqinjëve të saj – politika që ju këmbëngulni në këto shkrime se do të dështojnë. A prisni ju që zhvillimet e fundit në Kosovë do të bëjnë një kthesë të madhe se si perëndimi i qaset Ballkanit dhe veçanërisht marrëdhënieve Kosovë-Serbi?
Jasmin Mujanoviq: Fatkeqësisht, nuk mendoj se do të ketë një kthesë drastike. Pas ngjarjeve të fundit, mendoj se deri në një masë, veçse kemi parë një ndryshim dhe kjo është pozitive dhe e drejtë. Mendoj se kemi parë një gjuhë paska më realiste, e posaçërisht nga Shtetet e Bashkuara ndonëse jo një realitet siç do të duhej të kishim, e sidomos kjo vlen për miqtë tanë evropianë. Kemi vazhduar të shohim nga ta një qasje tërësisht të shkëputur në çështjen Kosovë-Serbi. Në veçanti, kjo vlen për Komisionin Evropian dhe komisionerë të caktuar sikurse Oliver Varhely, që qartazi është një individ i komprometuar, por fatkeqësisht kjo vlen edhe për emisarin Special, Miroslav Lajçak, i cili në këto rrethana nuk mund të vazhdojë ta ushtrojë pozitën e tij në mënyrë të besueshme.
KOHA: Ju thoni se ai nuk është më i besueshëm që të jetë ndërmjetës i dialogut Kosovë-Serbi, por shtete anëtare, duke përfshirë edhe ambasadorin gjerman, po thonë se Lajçak ka ende besimin tonë në këtë proces...
Jasmin Mujanoviq: Jo. Nuk është i besueshëm. Nuk mendoj se ishte i besueshëm edhe kur e mori pozitën. Kur vini nga një shtet mosnjohës i Kosovës, që në fillesë është problematike e pastaj kur i shtohet kësaj që shefi i diplomacisë së Bashkimit Evropian është po ashtu nga një shtet mosnjohës...
KOHA: Por ata nuk përfaqësojnë politikat e shteteve të tyre, por politikën e Jashtme të Bashkimit Evropian apo jo?
Jasmin Mujanoviq: Mbase po e mbase jo por për mua qartësisht që përfaqësojnë politikat edhe të shteteve të tyre. Sidomos kur flasim për Oliver Vaheliyn. Paj, Oliver Varheliy dukshëm që nuk është Komisioner për Ballkanin Perëndimor, por është Komisionet për Zgjerimin e Hungarisë dhe sigurisht duke u shërbyer interesave të Serbisë.
Tani nuk mendoj se zotëri Lajçak është tërësisht si zotëri Varheliy, por duke pasur parasysh se kemi pasur një përshkallëzim në kuptim të sigurisë mes Kosovës dhe Serbisë, dhe të jem i qartë, krejtësisht për fajin e Serbisë, që nga shtatori 2021, që koincidon kur edhe fillon mandati i Lajçakut dhe sidomos pas ngjarjeve të fundit në Banjskë, unë me të vërtetë nuk e kuptoj se si do të mundet ai të vazhdojë të ushtrojë pozitën e tij edhe më tutje.
KOHA: Ju po përmendni rastin e Banjskës, por ne kemi parë se përveç dënimit të sulmit, që është quajtur terrorist dhe agresion siç e ka quajtur vetë Josep Borrell, shefi i diplomacisë së Bashkimit Evropian, BE-ja vazhdon të mbetet e matur dhe nuk po vë masa ndëshkuese ndaj Beogradit. Po insistohet që një hetim i plotë për sulmin në Banjskë duhet ta përcjellë rastin...
Jasmin Mujanoviq: Po. Dhe kjo për shkak të rolit të disa vendeve specifike të Bashkimit Evropian të cilat po e bllokojnë vendosjen e sanksioneve. Hungaria është njëra ndër to por që të jem i qartë, Hungaria nuk është e vetmja që po bllokon vendosje e sanksioneve ndaj Serbisë por ka edhe të tjera vende të tjera.
Siç e dimë nga rasti i Bosnjë dhe Hercegovinës, zotëri Dodik ka qenë i sanksionuar nga SHBA-ja dhe Mbretëria e Bashkuar për disa vjet por për Bashkimi Evropian ka qenë e pamundur t’i bashkohet atij regjimi të sanksioneve ndaj Dodikut. Ndërkohë që kemi pasur sanksione sikur masa ndaj Qeverisë së Kosovës dhe kjo ka ndodhur, sepse edhe Hungaria i ka përkrahur këto masa. Në fakt ka qenë ndër avokueset kryesore të këtyre masave.
KOHA: Po. Por ato masa nuk janë votuar në Këshilli zotëri Mujanoviq. Janë masa tjera nga sanksionet. Janë një pako tjetër e masave politike e financiare që i janë vendosur Kosovës....
Jasmin Mujanoviq: Absolutisht. Por këto masa nuk i kemi parë për shembull ndaj Serbisë. Dhe prapë, kjo tregon për rolin e shteteve të caktuara sikurse Hungaria, jo vetëm në parametrat teknikë për sanksionet, por edhe më e rëndësishmja në kuptimin politik.
Ju e dini se Komisioni Evropian, Von der Leyen varet shumë nga Hungaria. Ne dimë se do të ketë zgjedhje në Bashkimin Evropian edhe një vit dhe të gjitha sondazhet parashikojnë se ekstremi i djathtë do të dalë shumë mirë nga këto zgjedhje. Kjo që tregon se qeveritë e djathta sikurse ajo e Viktor Orban do të kenë një rol edhe më të madh në të ardhmen brenda Komisionit Evropian.
KOHA: A duhet pra Gjermania, Franca si vende më të fuqishme duhet ta rimendojnë politikën ndaj Ballkanit Perëndimor. Sepse nëse brenda vet BE-së ka telashe me politikat e ekstremit të djathtë dhe jo vetëm në Hungari, por kemi parë në Poloni, në Sllovaki: atëherë pse duhet BE-ja t’i përkrah partitë si-motra të djathta në Ballkan?
Jasmin Mujanoviq: Mendoj se sa u përket politikave të Bashkimit Evropian ndaj Ballkanit, ato kanë qenë thellësisht joserioze dhe madje edhe destruktive për një kohë të gjatë.
Nga perspektiva e disa kryeqyteteve perëndimore sikurse Parisi apo Berlini, kjo gjendje në Ballkan ka qenë e tolerueshme, sepse Ballkani Perëndimor kurrë nuk ka qenë një prioritet për ta dhe nuk janë prioritet as tash. Le të jemi të qartë për këtë. Por kur e shohim kontekstin gjeopolitik, do t’u thosha miqve tanë në Bashkimin Evropian dhe Shteteve e Bashkuara, ndonëse mendoj se amerikanët e kuptojnë këtë gjë pak më mirë, që nuk mendoj se Evropa mund të përballojë edhe një krizë tjetër të sigurisë. Ne kemi Ukrainën. Fatkeqësisht ne kemi edhe këtë që po ndodhë mes Izraelit dhe Rripit të Gazas, ne kemi goxha jo-stabilitet në Afrikën Veriore, dhe kështu vazhdon lista me radhë. A mundet Evropa ta përballojë edhe një krizë të tjetër politike e të sigurisë në Ballkanin perëndimor? Nuk mendoj se mundet ta bëjë një gjë të tillë. Dhe për më tepër, rasti i Ukrainës na tregon se një politikë e jashtme e besueshme është çështje e vullnetit politik.
KOHA: Dhe si e imagjinoni ju këtë politikë të besueshme të BE-së, posaçërisht ndaj Serbisë. Ju po insistoni se ka politika përkëdhelëse ndaj Serbisë dhe ju nuk jeni i vetmi që ndani këtë mendim. Por a na tregoni se çfarë politika duhet të ndjekë Bashkimi Evropian për të ndryshuar qasjen në Ballkanin Perëndimor?
Jasmin Mujanoviq: Paj, njëra ndër gjërat konkrete për shembull që duhet të ndodhë është që të ketë ngrirje të dialogut mes Prishtinës dhe Beogradit dhe që Kosova duhet shkëputur nga Serbia. Kosova për të pasur një marrëdhënie me Bashkimin Evropian, apo e kundërta, që BE-ja të ketë një marrëdhënie me Kosovën duhet të bëjë atë çfarë të mundet, që të largojë asimetrinë që ka në këtë marrëdhënie. Kështu që pesë vendet mosnjohëse duhet të bëhen serioze, të rikonsiderojnë qëndrimin e tyre ndaj Kosovës dhe ta njohin sovranitetin dhe pavarësinë e Kosovës.
KOHA: Kjo ka qenë një kërkesë e kamotshme që Kosova ka pasur por këto vende mos njohëse të cilat kanë insistuar se qëndrimi i tyre ndaj Kosovës mund të ndryshojë, pasi të arrihet normalizimi i marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë që deri në këtë fazë nuk ka ndodhur...
Jasmin Mujanoviq: E kuptoj atë, por realiteti politik ka ndryshuar. Ajo mundësi ishte e lidhur me faktin që dikur dukej e pamundur që të kishte një rinisje të dhunës. Por dhunën ne nuk e pamë vetëm në Banjskë, por edhe më herët gjatë këtij viti. Dhe e pamë që dhuna është fatkeqësisht një potencial i realitetit politik në të cilin gjendemi dhe dhuna është një realitet ekzistues në Kosovë. Dhe fatkeqësisht, do të thosha që duke parë edhe ngjarjet në Bosnjë, ky tashmë është një fenomen regjional. Prandaj, kjo nënkupton që tash duhet të ketë një ndryshim në llogaritje te 5 vendet mosnjohëse.
Dhe prapë. Le të marrim shembullin e Ukrainës. Pas fazës së parë të okupimit të Ukrainës nga Rusia më 2014, kishte ende shtete evropiane që thoshin: ‘Ky okupim nuk është gjë aq e madhe. Nuk duam një luftë të madhe,’ e kështu me radhë, duke ngecur në përkrahje të Ukrainës në vitet e ardhme që do të pasonin. Unë ndaj opinionin se po të kishim qenë më serioz në përkrahjen e Ukrainës në vitin 2014, ne nuk do të kishim këtë konflikt që kemi sot. Kështu them edhe për Kosovën. Le të marrim hapa të përgjegjshëm sot, që të mos përballemi me një problem më të madh nesër.
KOHA: A shihni ndonjë sinjal që kjo që po thoni mund të ngjajë në një të ardhme të afërt?
Jasmin Mujanoviq: Varet se si e definojmë të ardhmen e afërt.
KOHA: A shihni ju pra shkëndija nga Gjermania, Franca e vendet me fuqi vendimmarrëse qe duan ta ndryshojnë këtë realitet?
Jasmin Mujanoviq: Do të thosha se nga perspektiva e Kosovës dhe e Qeverisë së saj, prioriteti do të duhej të ishte orientimi i tyre nga Shtete e Bashkuara të Amerikës dhe në 5 vendet mosnjohëse, përmes diskutimeve bilaterale. Nuk mendoj se Kosova duhet të mbështetet te Parisi dhe Berlini për të folur me Athinën e Madridin. Mendoj se Kosova duhet të koncentrohet te këto shtete mosnjohëse, sepse në fund të fundit përgjegjësia bie mbi to.
KOHA: Më lejoni t’ju kontradiktoj për një moment. Shtetet e Bashkuara vazhdimisht thonë se ne mbështesim fuqishëm dialogun e ndërmjetësuar nga BE-ja. Çfarë mund të bëjë Kosova më shumë me SHBA-në në mënyrë bilaterale apo me 5 këto vende kur ato shohin dialogun e Brukselit si busullën kryesore?
Jasmin Mujanoviq: Ju punoni për të ndryshuar këto opinione. Nëse e kuptoni se nuk po dëgjoheni mjaftueshëm nga Shtëpia e Bardhë, atëherë ju duhet të kërkoni më shumë nga krahu i legjislativit amerikan.
Ju duhet të flisni me njerëzit në Senat. Ju duhet të flisni me njerëzit në Dhomën e Përfaqësuesve. Sepse, ata janë më të rëndësishëm sesa vet presidenca amerikane. Sepse edhe një vit prej tash president mund të jetë dikush tjetër apo mund të jetë prapë zotëri Biden dhe kjo s’ka rëndësi. Çfarë ka rëndësi është çfarë lloj të dëgjimit, kuptimit dhe mbështetjes Kosova ka në institucionet legjislative të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, sepse janë këto institucione që mund t’i bëjnë presion Shtëpisë së Bardhë, dhe Departamentit të Shtetit.
Ka një tendencë të gabuar të kuptuarit jo vetëm në Kosovë por në gjithë rajonin që politikat bëhen në Departamentin e Shtetit apo Ministritë e Punëve të Jashtme. Jo. Politikat veç ekzekutohen nga to, por politikat krijohen nga përfaqësuesit politikë. Kështu që duhet të kuptoheni më mirë me njerëzit e Kongresin, Bundestagut, me deputetët brenda parlamentit Britanik e kështu me radhë.
KOHA: A shihni ju në mundësi që në të ardhmen afërt mund të ketë një marrëveshje mes Kosovës dhe Serbisë duke pasur parasysh se në pranverë në Bruksel dhe pastaj në Ohër qeveritë u pajtuan për një marrëveshje e cila pastaj në shumë raste u shkel dhe nuk u zbatua asnjëherë. Çfarë mendimi keni ju për këtë?
Jasmin Mujanoviq: Mund të kemi ndonjë marrëveshje siç edhe ju e thatë në Ohër. Por pyetja që mbetet është nëse këto marrëveshje do të zbatohen. Dhe në këtë drejtim, nuk shoh absolutisht ndonjë sinjal pozitiv. Sepse problemi themelor vazhdon të jetë politik dhe problemi politik në gjithë këtë proces është Aleksandër Vuçiq dhe klika nacionaliste në pushtet në Beograd.
Kështu që deri sa nuk ka ndonjë transformim serioz të politik në Beograd—që nuk duket e mundshme tash për tash – apo tjetra mundësi është koordinimi i perëndimit me Republikën e Kosovës. Këtu duhet të punojnë për të ndryshuar asimetrinë e procesit, specifikisht duke ndryshuar pozitën e vendeve mosnjohëse të Kosovës. Përndryshe ne nuk do të shohim ndonjë lëvizje para. Sepse kjo nuk është një mosmarrëveshje teknike. Ne kishim çështjen e targave. Por nuk është kjo çështje teknike.
KOHA: Qeveria e Kosovës insiston tash se dialogu është në rrugë pa krye, pa u qartësuar dhe pastaj duhet vënë sanksione ndaj Serbisë për atë që ka ndodhur në Banjskë, për të cilin sulm Qeveria e Kosovës fajëson Serbinë që jo vetëm ta ketë zbatuar këtë sulm, por edhe ideuar. Qeveria nuk do të vazhdojë me dialogun. Ky është qëndrimi i Qeverisë së Kosovës. Si e lexoni ju këtë?
Jasmin Mujanoviq: Nuk dua të interpretohem sikur po miratoj pozicionin e Qeverisë së Kosovës dhe se unë kam një vështrim jopartizan në këtë çështje, por ky pozicion i Qeverisë është i vetmi që ka kuptim.
Kjo çfarë ka ndodhur në Banjskë është një shkelje e drejtpërdrejtë e gjithë procesit evropian dhe kritereve të AQUI-së të Kopenhagës. Nuk mund të jeni shtete kandidate për t’iu bashkuar Bashkimit Evropian dhe në të njëjtën kohë të nxisni dhunë në një tjetër vend që aspiron të bëhet vend i BE-së apo në çfarëdo shteti tjetër. Në këtë kuptim, atë çfarë ka thënë Shtëpia e Bardhë, pak orë pas sulmit të Banjskës, që Serbia kishte ofruar një forcë ushtarake afër kufirit dhe kjo sugjeron se autoritetet e Kosovës kishin bërë një vlerësim të saktë se sulmi ishte organizuar nga Shërbimi Sekret Serb, që në thelb është shteti i Serbisë.
Unë e kam thënë publikisht në disa raste, që në mendjen time dhe të shumë ekspertëve, çfarë ndodhi në Banjskë i ngjan shumë asaj çfarë ka ndodhur në fazën e parë të agresionit ndaj Kroacisë dhe Bosnjës në 1991 dhe 1992. Mendoj se kjo çfarë ndodhi në Banjskë ishte një lëvizje përgatitore për të krijuar më pastaj një zonë de-fakto të okupuar që do të ishte sikur Republika Serbe e Kosovës.
Në kuptim se ishte një incident i izoluar nuk mendoj ashtu. Nuk mendoj se ishte një incident i izoluar. Shiko, edhe ambasadori amerikan këtu në Kosovë tha se kur shihni për armët që u kapën nga Policia e Kosovës, kjo tregon qartësisht se këtu kishte një organizim të sofistikuar.
KOHA: Një nga kërkesat kryesore që e ka pasur ndër vite komuniteti ndërkombëtar, SHBA-ja, Britania e Madhe, si dhe BE-ja është që Kosova të zbatojë një marrëveshje që ka një dekadë histori— Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe. Kurti si në opozitë por edhe tash si kryeministër ka përdorur termin “bosnjëzimi i Kosovës” , në kuptimin që me këtë marrëveshje nëse do ta zbatonim ne do të e kopjonim modelin e Republikës Serbe brenda Kosovës. A tregojnë ngjarjet e fundit në Kosovë se ai ka të drejtë apo çfarë qëndrimi mbani ju rreth kësaj?
Jasmin Mujanoviq: Shikoni, si një boshnjak do të thosha nuk është bosnjëzim, por daytonizim. Ky është problemi dhe në atë kuptim mendoj se kryeministri Kurti ka të drejtë.
Rreziku është shumë i madh përmes përzierjes së etnitetit dhe territorit që fatkeqësisht ka qenë korniza dominuese e diplomacisë perëndimore për rajonin e që në fund rezulton me më shumë kaos dhe jofunksionalitet. Ky është problemi.
Çfarë gjithë qytetarët e Kosovës kërkojnë janë të drejtat e barabarta në çdo pjesë të territorit. Por kjo nënkupton që duhet të ketë mbrojtje të veçantë dhe privilegje për komunitetet minoritare, që këto komunitetet mund t’i përdorin lirshëm librat e tyre, që mund t’i ushtrojnë të drejtat e tyre religjioze e kështu me radhë.
Por, kjo tërësisht ka të bëjë që të jetë në linjë me provizionet e Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Dhe po e përmend këtë dokument, sepse nëse ju kujtohet vetëm disa janë më parë në Bosnjë, ne kishim një aktgjykim nga Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut, që ka goditur në thelb bazat e Marrëveshjes së Daytonit në Bosnjë, e që ka një lloj përzierje të etnitetit me territorin.
Kështu që për mua si boshnjak është absurde që përderisa Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut po e rrëzon konceptin e etnokracisë, siç thotë referencat e aktgjykimit të Gjykatës për rastin në fjalë, këndej kërkohet ndërtim i etnokracisë në Kosovë.
KOHA: Atëherë si e kuptimësoni këtë. Veçanërisht SHBA-ja është zotuar se Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe nuk do të ishte një Republikë Serbe. Mund të numëroj një listë të tërë të diplomatëve e zyrtarëve amerikanë që kanë thënë një gjë të tillë prej emisarit Eskobar, tek ambasadori amerikan në Prishtinë e tek zyrtarë të tjerë amerikanë që kanë ripërsëritur se nuk po bëhet Republika Serbe përmes Asociacionit. A u besoni ju këtyre zërave?
Jasmin Mujanoviq: Besimi është një fjalë interesante.... Do të thosha se një vlerësim i tillë është jo i saktë. Së pari, sepse njerëzit në Bosnjë janë mbase ekspertë sa i përket Marrëveshjes së Daytonit e jo zotëri Escobar, me gjithë respektin për të. Kjo ishte e para.
Dhe numër dy, mendoj se pyetjeve që zotëri Escobar apo zotëri Schollet dhe të tjerët që duhet të përgjigjen është se çfarë të drejta specifike u mungojnë serbëve të Kosovës? Çfarë të drejta sot nuk kanë dhe çfarë të drejta po kërkojnë?
Kur të identifikojmë se çfarë serbët e Kosovës kërkojnë ne pastaj mund të identifikojmë modalitete për të realizuar këto të drejta, çfarëdo qofshin ato. Sepse të kërcesh menjëherë e të përziesh territorin dhe etnitetin tashmë është e provuar dhe jo vetëm në Ballkan, që është një recetë për një konflikt të vazhdueshëm. Ne e shohim këtë në Qipro, në Liban e vende të tjera.
Çfarë na duhet është ajo çfarë i ka sjellë Evropës paqe, sidomos pas Luftës së Dytë Botërore, një koncept liberal për të drejtat individuale për të gjithë qytetarët ku serbët e Kosovës, shqiptarët e Kosovës, boshnjakët e Kosovës apo romët e Kosovës ndihen të sigurt dhe të respektuar në gjitha segmentet brenda territorit të këtij shteti. Ky është një realizim i suksesshëm i një kontrate sociale për këtë shtet.
Kur ne lëvizim drejt idesë së krijimit të komunave me shumicë serbe apo republikës serbe, apo kantoneve apo kësaj e asaj, ne në fakt po i ngrijmë dallimet etnike dhe po themi kështu që kjo gjë është e kapërcyer për këtë shtet dhe mendoj se ky është një gabim.
KOHA: Atëherë pse, sipas jush, Perëndimi po dëshiron të përsërisë diçka që vetë e ka krijuar, siç është rasti në Bosnjë, por në rrethana krejtësisht të tjera. Le të jemi po ashtu të hapur e të e themi se Bosnja ishte në gjendje lufte kur u arrit Marrëveshja e Daytonit dhe ndali gjakderdhjen, por në Kosovë ka një realitet tjetër tash. Pse Perëndimi po dëshiron të përsërisë diçka të tillë. Është pyetje legjitime apo jo?
Jasmin Mujanoviq: Është pyetje legjitime dhe përgjigjja është sepse për Perëndimin kjo është përgjigjja më e thjeshtë.
Sepse ju keni në një anë njërën palë që e artikulon qartazi se kjo është ajo çfarë duan. Serbia qartazi ka thënë se ‘ne duam një matriks etno-territorial që zgjerohet në Kosovë. Këtë edhe kolegët tanë në Uashington po e shohin.
Serbia po thotë se mirë, nuk do ta quajmë Republika Serbe në Kosovë dhe Metohi, për shembull, serbët janë të përgatitur ta quajnë vetëm Asociacion të komunave, por kjo gjë nuk është ndonjë kompromis i madh. Dhe posaçërisht nëse ne po ecim drejt rrugës së krijimit dhe realizimit të Asociacionit përmes ndryshimeve kushtetuese dhe që Asociacionit do t’i jepeshin fuqi kushtetuese.
Siç mund ta shohim në Bosnjë. Po. Marrëveshja e Daytonit mbase ishte marrëveshja më e suksesshme në historinë moderne, sepse në mënyrë të tërësishme e ndali luftën. Por, në të njëjtën kohë ka krijuar një ndër regjimet më disfunksionale kushtetuese na botë. Dhe, argumentueshëm, një ndër regjimet më komplekse në botë dhe po ashtu një marrëveshje që është në kontradiktë të tërësishme me dispozitat e veta. Sepse neni 2.2 i Kushtetutës së Bosnjës thotë se Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut thotë se ka përparësi ndaj kushtetutës së Bosnjës.
Pra, a po e vendosim ne Kosovën në atë gjendje që për 25 vjetët e ardhshëm ju do të mbeteni të ngujuar duke negociuar për idenë e një trupe të veçantë, kuazikantonale, kuazietnike etj. etj... Nuk mendoj se kështu zgjidhet çështja.
KOHA: Në anën tjetër për të luajtur avokatinë e djallit: BE-ja po thotë se zbatimi i kësaj marrëveshjeje është qenësore për të ardhmen evropiane të Kosovës, anëtarësimin në organizatat ndërkombëtare. Kosova nuk ka të ardhme drejt Bashkimit Evropian pa arritur një marrëveshje me Serbinë. Kështu tha edhe emisari Lajçak së fundmi... Kosova ka 15 vjet që është e pavarur, por reputacioni i saj dhe sidomos legjitimiteti i saj është i kontestuar dhe jo në shkallë ku do donte të ishte. Kosova ende nuk e ka konsoliduar pavarësinë e saj ndërkombëtare plotësisht. Nuk është anëtar i Kombeve të Bashkuara dhe organizatave të tjera me rëndësi. A mundet Kosova si shtet t’i rezistojë këtij presioni. Është pyetje legjitime apo jo?
Jasmin Mujanoviq: Kjo është pyetje legjitime po ashtu. Ka dy përgjigje për këtë. Së pari: Nuk ka perspektivë evropiane për asnjërën nga vendet e Ballkanit. Mos ta mashtrojmë veten.
Data më e afërt që është dhënë është 2030-ta, në bazë të Charles Mishel, kryetar i Këshillit Evropian. Por, ajo ditë do të vijë dhe do të shkojë. Mbase edhe jam gabim, por ruajeni këtë video dhe shiheni në vitin 2030. Asnjë nga shtetet e Ballkanit, duke përfshirë edhe Kosovën, nuk ka një perspektivë evropiane të qartë në këto rrethana. Ky nuk është faji ekskluzivisht i këtyre shteteve. Është kryesisht faji i Bashkimit Evropian që nuk ka kapacitet në këto rrethana për të absorbuar dhe të pranojë anëtarë të rinj në BE. Dhe, meqë ra fjala, ky është rasti i njëjtë edhe për Moldavinë dhe Ukrainën. E di se Ukraina dhe Moldavia janë shumë të famshme në këto rrethana për arsye tragjike, por është jorealiste që Ukraina apo Moldavia kanë një horizont të qartë në anëtarësim në BE. Që i bie se kjo kornizë nuk është kornizë relevante politike. Nuk po sugjeroj se Kosova duhet t’i braktisë aspiratat e saja evropiane, por po them se ky nuk është ndonjë kërcënim për të.
Dhe së dyti, fakti se Kosova nuk ka përfaqësim në Kombet e Bashkuara, nuk është aq çështje e rëndësishme sa e vërej se disa njerëz e ndiejnë këtu në Kosovë. Për njerëzit e Kosovës prioritet duhet të jetë lëvizja e lirë, liberalizimi i vizave është çështje më e rëndësishme për ju sesa a keni përfaqësim në Kombet e Bashkuara. Tajvani nuk ka përfaqësim në Kombet e Bashkuara, por është një shtet shumë serioz e i prosperuar me një ekonomi të madhe. Dhe, për të parafrazuar edhe një koleg timin boshnjak, në OKB keni edhe Bosnjën që ka përfaqësim në OKB.
Në këtë kuptim e ka të njohur subjektivitetin e saj ndërkombëtar, por sovraniteti i saj i minohet qoftë nga Serbia apo edhe Kroacia. Kështu që sovraniteti në këtë kuptim është një spektër më i gjerë. Kështu që për mendimin tim, çfarë është e rëndësishme për Kosovën, është që shteti i Kosovës është i aftë të mbrojë të gjitha segmentet e territorit të vet, që është në gjendje të ushtrojë ligj dhe rend në gjithë territorin, dhe që gjithë qytetarët e Kosovës kanë mbrojtje dhe siguri pavarësisht se ku jetojnë.
KOHA: Po vijmë drejt fundit të intervistës, meqë ju vini nga Bosnja, ani pse ligjëroni dhe jetoni në Shtetet e Bashkuara, e kam me rëndësi t’ju pyes për mungesën e raporteve mes Kosovës dhe Bosnjë- Hercegovinës. Ne e dimë thelbin e mungesës së këtyre raporteve, por a prisni diçka të ndryshojë. Ne kishim një marrëveshje në kuadër të Procesit të Berlinit për të lëvizur lirshëm me karta të identitetit, por ne e shohim se ajo marrëveshje nuk është në fuqi tash...
Jasmin Mujanoviq: Fatkeqësisht, për turpin e madh të Bosnjës dhe e di se për zhgënjimin e shumicës së njerëzve të Bosnjë-Hercegovinës autoritetet në Banjallukë po e bllokojnë këtë proces. Sinqerisht nuk e di se kur mund të zgjidhet kjo çështje.
Por çfarë mund të them me plot besim është që për ndryshim prej Aleksandar Vuçiqit, Milorad Dodik është në thelb një frikacak. Kështu që kur ai konfrontohet nga të tjerët dhe i bëhet presion, ai tërhiqet. Problemi qëndron se sikurse autoritetet në Sarajevë e po ashtu miqtë tanë nga komuniteti ndërkombëtar gjithmonë zgjedhin rrugën e një rezistence të lehtë, vetëm për të arritur disa marrëveshje të ndyra me Dodikun, Çoviqin, Vuçiqin apo të tjerët...
Kështu që mendoj se nëse autoritetet në Sarajevë i marrin pak erë kësaj pune dhe bëjnë presion për lëvizjen e lirë, qytetarët e Kosovës dhe të Bosnjës do të mund të vizitonin njëri-tjetrin, të ndërveprojnë dhe të bëjnë biznes e të shkëmbejnë përvojat e tyre. Por, frikësohem se nuk e di se kur mund të ndodhë një gjë e tillë, por dua të shpresoj se ne që vijmë nga Bosnja dhe që e dimë këtë gjë duhet të kemi më shumë përgjegjësi dhe solidaritet me ju dhe t’ju themi se ne ju dëgjojmë, ju kuptojmë juve dhe që shpresojmë se së shpejti mund të vini në Bosnjë.
KOHA: Kam dëshirë ta shtroj një pyetje për nivelin e demokracisë në Kosovë meqë ju keni shkruar edhe një libër për regjimet autoritare në Ballkanin Perëndimor dhe për krizën me demokracinë në Ballkan. Nga jashtë, si do ta vlerësoje demokracinë në Kosovë?
Jasmin Mujanoviq: Si një akademik, me shumë siguri do ta karakterizonim Kosovën si një demokraci në zhvillim. Që do të thotë se regjimi demokratik nuk është tërësisht i konsoliduar. Ka praktika joliberale që e karakterizojnë aktivitetin politik të përditshëm, në mënyrën se si zgjedhjet mbahen, por përgjithësisht mendoj se Kosova po ecën në drejtim të duhur.
KOHA: Në fakt, sa u përket zgjedhjeve, ka kohë që lavdërohet Kosova për mbajtjen e tyre...
Jasmin Mujanoviq: Kështu pra. Në përgjithësi pra Kosova po ecën në drejtim të duhur. Tani natyrisht se ka pengesa në këtë rrugë dhe ka edhe periudha që ka edhe rënie, por shteti në përgjithësi duket se po lëviz në drejtim të duhur. Ju keni një hapësirës vibrante mediatike, ka garë në zgjedhjet tuaja, njerëzit janë të lirë të protestojnë dhe ta kritikojnë qeverinë lirshëm. Të gjitha këto janë shumë gjëra të rëndësishme.
Po ashtu duhet thënë se në kontekst të procesit të dialogut Kosovë-Serbi apo mosmarrëveshjes, sido që t’iu referoheni, Serbia nuk është një palë demokratike, edhe kjo është një çështje e rëndësishme. Ne po shohim një lloj degëzimi. Kosova me gjithë rrjedhjet që ka po lëviz në kahun e duhur, ndërkohë që Serbia me gjithë benefitet e saja po lëviz në drejtim të gabuar.
KOHA: Kur thoni në drejtim të gabuar, e thoni që po shkon drejt forcimit të autoritarizmit?
Jasmin Mujanoviq: Absolutisht. Drejt autoritarizmit, drejt militantizmit dhe drejt politikave agresive të ripërtërira nacionaliste.
KOHA: Ju falënderoj shumë zotëri Mujanoviq që gjetët kohë të ishit me ne!
Jasmin Mujanoviq: Faleminderit juve!
