Maslichenko: Për projektet e BERZH-it, një qeveri e fortë që merr vendime

Sergiy Maslichenko, drejtor i zyrës së Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim në Kosovë, ka thënë se në Kosovë duhet të ketë qeveri të fortë, për të mos pasur pasiguri me projektet.

Në një intervistë për KOHËN, Maslichenko ka thënë se viti 2025 është sfidues si për Kosovën edhe për BERZH-in. Ai ka thënë se për BERZH-in, por edhe institucionet tjera financiare ndërkombëtare është e rëndësishme që në Kosovë të ketë “një palë të fortë”.

“Disa projekte mund të strukturohen si partneritete publiko-private EPP. Për këtë duhet një qeveri e fortë, një palë e fortë për të rënë dakord dhe për të mos pasur ndonjë pasiguri kontraversale me këto projekte”, ka thënë ai.

Maslichenko ka thënë se viti i shkuar ka qenë i suksesshëm për BERZH-in dhe Kosovën. Ai ka thënë se BERZH-i pret nga Qeveria e Kosovës që t’i prioritizojë disa projekte.

Maslichenko ka folur edhe për hekurudhën, Ibër-Lepencin, energjinë, sektorin privat e unazën e kryeqytetit.

Intervista e plotë: 

KOHA: Zotëri Maslichenko, mirëserdhët!

Maslichenko: Ju faleminderit!

KOHA: Është bërë një vit qëkur BERZH-i dhe Qeveria e Kosovës kanë nënshkruar Memorandum Bashkëpunimi dhe është bërë pothuajse një vit prej intervistës suaj të fundit këtu te ne. Patëm parashikuar se ky vit do të sillte një balancim mes projekteve me sektorin privat dhe atyre me sektorin publik. Sërish, më 2024, nga 19 projektet, 17 ishin me sektorin privat. Çfarë ndodhi?

Maslichenko: Mendoj se kjo është pyetje e mirë. Viti i shkuar në fakt ishte vit i suksesshëm për BERZH-in dhe për Kosovën. Ia kemi dalë ta rrisim financimin tonë për 40 për qind. Andaj, në total, nënshkruam 19 projekte, me shumë totale prej 115 vitin e shkuar, gjë që mendoj se është rezultat i mirë. Dhe e patëm një balancë të mirë midis sektorit publik dhe atij privat vitin e shkuar, ngase ia kemi dalë t’i nënshkruajmë dy projekte të sektorit publik, 50 milionë euro bashkërisht, ndërsa në sektorin privat me 65. Nënshkruam projekte madhore me fondin e Kosovës për efiçencë energjetike rreth modernizimit të ndërtesave publike, shkolla, spitale, objekte administrative për përmirësimin e efiçencës energjetike. Ky qe në fakt projekti më i madhi ndonjëherë i BERZH-it në Kosovë. Ishte 50 milionë euro por ne siguruam 25 milionë, plus 10 milionë grant. Dhe një tjetër projekt i madh që e nënshkruam në Podujevë është për ndërtimin dhe operacionalizimin e uzinës së trajtimit të ujërave, që njashtu është një uzinë e re vepër arti dhe është njashtu projekt i sektorit publik.

KOHA: Kur e arritët marrëveshjen e bashkëpunimit, cilat ishin idetë kryesore të bashkëpunimit që i keni diskutuar me Qeverinë e Kosovës në fillim të vitit të shkuar?

Maslichenko: Po, jemi pajtuar t’i kemi 400 milionë në katër vjet, në fakt 100 milionë euro në vit për projekte të sektorit publik. Vitin e shkuar ishin 50 milionë, më pak seç kemi pritur por mendoj se më e rëndësishme është ajo që kemi sivjet dhe mendoj se sivjet mund të kemi telashe, duke pasur parasysh se ende nuk e kemi një qeveri dhe presim që ajo të formohet sa më parë që të jetë e mundur që të nisim punën në disa prej projekteve të rëndësishme për Kosovën. Dhe, gjithashtu, një tjetër koment që do të dëshiroja ta bëja është se ne prisnim të kishim më shumë projekte të ndërlidhshmërisë, më shumë projekte infrastrukturore, si rrugë, hekurudha, infrastrukturë publike, projekte energjetike, projekte të reja energjetike. Këto janë projekte që do të donim t’i shihnim më shumë ngase këto lloje projektesh janë shumë të rëndësishme për Kosovën që të tërheqë investitorë të huaj.

KOHA: Cilat janë sfidat përpara jush dhe qeverisë për t’i mundësuar këto projekte?

Maslichenko: Këto projekte janë goxha komplekse ngase përfshijnë shumë synime të thyera nga qeveria. Mendoj se, e para e punës, ato duhet të prioritizohen. Andaj mendoj se qeveria duhet të dalë me një grup projektesh prioritare, le të themi, 5 a 7 projekte në të cilat do të donin të përqendroheshin për t’i zbatuar dhe kjo është ajo që kemi dashur ta arrijmë me këtë memorandum. Ta kemi një listë projektesh në të cilat do të donim të përqendroheshim dhe më pas, të gjithë trupat qeveritarë, të gjitha ministritë të punojnë bashkërisht me ne, me donatorët e tjerë për t’i arritur këto rezultate. Pra, nevojitet punë e përbashkët për të arritur rezultat. Së dyti, këto projekte kërkojnë po ashtu një kapacitet të fuqishëm institucional, jo vetëm ministri por edhe ndërmarrje publike, dhe këto entitete duhet të reformohen, duhet të komercializohen, stafi i tyre duhet shpërblyer siç duhet dhe në mënyrë që të ketë një palë bashkëpunuese të mirë për t’i përgatitur këto projekte. Dhe kur këto projekte nënshkruhen për zbatim, këtu e shoh sfidën kryesore përpara nesh në Kosovë. Edhe nëse nënshkruajmë projekte me shuma të mëdha, kërkohen më shumë vjet sesa që ne presim për të marrë zbatim, për shkak të kësaj çështjeje të kapacitetit institucional.

KOHA: Po, do të diskutojmë për hekurudhën më vonë, por, pse Qeveria e Kosovës duhet të bashkëpunojë me BERZH-in? Çfarë ka të mirë në këto kushte që ju i ofroni për investime?

Maslichenko: Pikë së pari, ne kemi përvojë të madhe në rajon, në Ballkanin Perëndimor. Ne jemi institucioni më aktiv ndërkombëtar financiar në Kosovë dhe ne jemi gjithashtu të bazuar në kërkesë, andaj çfarëdo që vjen e që është në një linjë me strategjinë e Kosovës dhe të BERZH-it, dhe strategjia e BERZH-it veçse është në një linjë me strategjinë e Kosovës, ne mund ta financojmë dhe mund t’i bëjmë të dyja – sektorin publik dhe sektorin privat. Dhe në këtë kuptim jemi disi unikë dhe nuk kemi limite, mund t’i bëjmë 200, 300, pra çfarëdo që vjen, çfarëdo që mund të absorbojmë.

KOHA: A keni pranuar kërkesa nga Qeveria e Kosovës apo ka qenë veç ajo çfarë ju keni ofruar?

Maslichenko: Në thelb, po përpiqemi të jemi proaktivë. E kuptoj se mund të jetë sfiduese për qeverinë por ky memorandum, të cilin e përmendët, ndërlidhet me rreth 15 projekte për të cilat ne punuam së bashku me disa ndërmarrje publike apo disa ministri për të elaboruar, për të përgatitur koncept-dokumentin dhe që qeveria të mund të shohë. Pra, ne kemi qasje praktike, por nëse qeveria përgatit diçka, por, kryesisht në fazë përgatitore na kërkon të ndihmojmë dhe ne vetë, apo me fondet donatore, me Bashkimin Evropian, Fondin Investues për Ballkanin Perëndimor..., rëndom na duhen 1 deri në 2 vjet së bashku për përgatitje të projektit dhe kjo duhet të udhëhiqet nga rregullat e këtij fondi, andaj ne apo institucioni ynë partner zakonisht i prin përgatitjet dhe më pas, në rast se është e mirë për qeverinë, na qasen me kërkesë formale për financim. Dhe kur i diskutuam këto 15 projekte, pritëm më shumë, të jem i sinqertë, ngase kryeministri ishte në Forumin e Investimeve në Londër kur e nënshkruam këtë memorandum dhe atëherë u bë edhe njoftimi se kanali i ujit i Ibër-Lepecit, për shembull, është prioritet për qeverinë si dhe projekti i ngrohjes, si në Gjakovë, e kështu me radhë. Por këto projekte janë në përgatitje për tash e shumë vjet, 5 a 6 vjet, për shembull, ai i Ibër-Lepencit, e këto janë kritike për Kosovën duke i pasur parasysh zhvillimet e fundit prandaj ne mendojmë se duhet të shkohet me shpejtësi të plotë me këtë projekt, por deri më tani nuk kemi marrë kërkesë formale.

KOHA: Pra, Ibër-Lepenci ka qenë pjesë e marrëveshjes.

Maslichenko: Po, Ibër-Lepenci ka qenë pjesë në të cilën ne kemi punuar me konsulentë. E kemi bërë studimin e fizibilitetit, e kemi bërë dizajnin preliminar dhe po flasim për pjesën e Lepencit në jug të Kosovës për ta plotësuar pjesën e Ibrit dhe ky projekt do të sigurojë ujë të pijshëm për një pjesë të madhe të Kosovës, pjesën juglindore, Ferizajn, Kaçanikun, rajon ky që ka mungesë uji.

KOHA: A mund të presim që ky projekt të nisë sivjet?

Maslichenko: Po. I kemi nisur punimet e brendshme dhe jemi gati, por na duhet qeveria, e cila mund ta iniciojë formalisht këtë projekt me financimin tonë për të, dhe që të jetë njashtu një palë bashkëpunimi për ta përgatitur dhe nënshkruar, dhe në rast se e kemi një kërkesë të tillë mendoj se mund ta nënshkruajmë këtë projekt qysh sivjet apo në fillim të vitit të ardhshëm dhe ta nisim implementimin vitin e ardhshëm.

KOHA: A janë këto dy projekte të 2024-tës që ishin pjesë e marrëveshjes?

Maslichenko: Po. Këto dy projekte që ne i financojmë dhe kjo janë shumë projekte të mira, projekte të efiçencës energjetike dhe të trajtimit të ujërave të zeza, janë projekte mjedisore dhe të gjelbra që njashtu kanë qenë pjesë e kësaj pesëmbëdhjetësheje. Pra, faktikisht i kemi zbatuar dy prej 15-ve dhe ky është një rezultat i mirë. Më duhet të them se ky projekt është shtyrë përpara edhe nga bashkëfinancimi i madh prej donatorëve për shkak se ne ofrojmë kushte të mira huaje. Për projekte infrastrukturore ne ofrojmë hua sovrane, por për biznese private, natyrisht, ne ofrojmë kredi për korporata, pa shtet. Por këto dy projekte janë shtyrë përpara nga bashkëfinancimi i donatorëve të mëdhenj, për shembull, për efiçencën energjetike në ndërtesa po flasim për rreth 50 milionë euro hua, plus 20 milionë grant dhe kjo e bën projektin atraktiv për vetë qeverinë. Edhe në Podujevë, presim 20 milionë euro grant prej Fondit të Ballkanit Perëndimor, kur të hapet për Kosovën.

KOHA: Çfarë po ndodh me rehabilitimin e hekurudhës Han i Elezit-Leshak? Ne kemi raportuar për këtë projekt për shumë vjet tanimë.

Maslichenko: Po dhe mbaj mend se edhe unë kam marrë pjesë në hapjen e dy tuneleve, bashkë me kryeministrin, mendoj rreth një vit më parë, diç më shumë, dhe ne gjithashtu pritëm që ky projekt të zhvillohej më shpejt. Mendoj se është çështja edhe me projektet e tjera. Mendoj se kjo çështja e kapacitetit institucional, të cilin e përmenda më herët, duhet të forcohet, duhet të ketë staf të përkushtuar, duhet të ketë njësit të implementimit të projektit që mund ta menaxhojë këtë projekt më mirë ngase janë shumë çështje me kontraktorin që duhen të zgjidhen. Por është njashtu i rëndësishëm edhe roli i qeverisë, andaj nuk është se ky projekt është nënshkruar pesë vjet më parë dhe do të shkojë sipas planit. E dini, në pesë vjet tanimë ka pasur shumë ndryshime, inflacioni, çmimet, pra shumë ndryshime, si edhe shumë keqkomunikime, keqkuptime midis Infrakosit dhe kontraktorit. Dhe për këtë arsye, qeveria në formën e komitetit që është formuar nga disa ministri, ajo e Infrastrukturës, Ekonomisë e Financave, pra ky është sikurse trupi kryesor vendimmarrës, dhe janë disa vendime, disa prej tyre të vështira, që duhen marrë. Por fatkeqësisht, nuk pati vendime ose për ta përfunduar kontratën apo për të ndryshuar kontratën ose për t’i bërë ndryshimet e nevojshme. Mendoj se mungesa e vendimmarrjes ishte në fakt çështja kryesore për vonesën e këtij projekti.

KOHA: A jeni në komunikim të vazhdueshëm me qeverinë?

Maslichenko: Po. Do të dëshironim ta përkrahim këtë projekt, ngase është po ashtu edhe faza e tretë e këtij projekti në veri të Kosovës që do të dëshironim ta financonim. Pas përfundimit të dizajnit preliminar, ne do të donim gjithashtu që ta mbështesim këtë projekt me sistem modern telekomunikimi dhe do të dëshironim po ashtu që t’i bëjmë edhe pjesët e tjera të hekurudhës së Kosovës nga lindja për në perëndim dhe duke e përfshirë edhe idenë e lidhjes me Shqipërinë, Durrës apo Shkodër, që tani po diskutohen. Ne gjithashtu, bashkë me institucionin tonë partner në Bashkimin Evropian, jemi të lumtur ta shqyrtojmë këtë, jemi përherë në kontakt. Por pasi që projekti është në zbatim, ne bashkë me donatorët e konsulentët, i ofruam mbështetje Infrakosit, si palë zbatuese, dhe morëm pjesë në diskutime strategjike e u munduam të ndihmojmë sa më shumë që mundemi. Patëm shumë takime, por në fund të fundit ky është vendim i qeverisë. Siç e thashë, ajo duhet të vendosë se çfarë të bëjë me kontraktorin dhe si ta përshpejtojë këtë projekt bashkë me Infrakosin.

KOHA: Si e vlerësoni qasjen e qeverisë sa i përket energjisë - investimeve në energjinë e ripërtëritshme dhe planeve për termocentralet, për të cilat keni shkruar se janë shumë të vjetra dhe joefikase? Çfarë mendoni se duhet të bëjë Qeveria e Kosovës duke pasur parasysh që ju jeni shumë të fokusuar në energjinë e gjelbër?

Maslichenko: Po, pikërisht. Kjo është pjesë e strategjisë sonë, dhe lidhshmëria rajonale për të cilën kemi folur më parë është njëra strategji, sektori privat e dyta dhe energjia e gjelbër e treta. Praktikisht kemi tri prioritete strategjike për Kosovën, për të cilat kemi rënë dakord me Qeverinë dhe do të donim, sinqerisht, do të donim të bënim më shumë në fushën e energjisë së ripërtritshme për të mbështetur Qeverinë, dhe sektorin privat të Kosovës gjithashtu në energjinë e ripërtëritshme. Bazuar në rezultate, progresi ka qenë i kufizuar. Nuk ka projekte të mëdha të realizuara. Siç ndoshta e dini, ne financuam dy parqet me erë në Kitka dhe Bajgorë, të cilat, i kemi financuar në vitin 2019, pesë vjet më parë, dhe janë mandatuar rreth 2-3 vjet më parë dhe janë operative. Por këto janë projektet e vetme që janë ndërtuar që nga shpallja e pavarësisë së Kosovës, dhe që pas përfundimit të Kosovës B në vitet 1980.

KOHA: Por ka pasur disa projekte për energjinë diellore që ka realizuar Qeveria e Kosovës?

Maslichenko: Po, ky ishte një progres i mirë, desha ta them. Ishte një progres i mirë që u bë ankandi dhe u nënshkrua kontrata. Është nënshkruar një marrëveshje për lidhjen, por ndoshta do të duhen 1-2 vjet, për t’u ndërtuar ky projekt. Dhe janë 100 MW, dhe po flasim për 100 MW dhe strategjia energjetike e Kosovës kërkon 1300 MW të energjisë së ripërtërtishme. Prandaj shumë më tepër nevojitet këtu, ritëm shumë më i shpejtë është i nevojshëm. I kemi ofruar mbështetje qeverisë me ankandet. Ne kemi realizuar me sukses ankande në Shqipëri e Serbi. Gjatë katër-pesë viteve të fundit kemi siguruar rreth 1000 MW në të dyja vendet. Këtu, ne punojmë me zhvillues të sektorit privat, kështu që nëse ka pasur ndonjë kompani ndërkombëtare në diasporë dhe kompani të huaja që kanë dashur të zhvillonin projekte të mëdha solare, si 100 ose 150 MW, ata kanë biseduar me ne. Kam takuar rreth shtatë kompani të tilla dhe aktualisht po përgatisim një projekt të tillë për këtë vit, kështu që shpresojmë të nënshkruajmë një projekt me sektorin privat për të siguruar gjithashtu 100 ose 150 MW.

KOHA: Për sektorin privat?

Maslichenko: Po, pa qeverinë, thjesht sektori privat, i cili do të shesë energji elektrike privatisht te tregtarët ndërkombëtarë ose kompani të tjera, dhe këtu mund të kontribuojmë në kalimin e Kosovës në energjinë e gjelbër dhe gjithashtu jemi duke punuar paralelisht me KOSTT-in, Operatori i Sistemit, Transmisionit dhe Tregut të Kosovës, i cili është përgjegjës për rrjetin, sepse, siç e pamë këtë dhjetor dhe më parë, ende ka nevojë për investime, ende ka nevojë për përmirësime në infrastrukturën e rrjetit. Sidomos kur flasim për energjinë e re të ripërtëritshme, dhe ajo ka ndërprerje, siç e dini, atë mund të keni energji e nganjëherë gjatë natës ka energji solare. Ngjashëm e atë të erës.

Prandaj, duhet të investohet dhe Kosova duhet të investojë, dhe ne kemi punuar me Qeverinë e Kosovës dhe KOSTT-in gjatë vitit të kaluar për të investuar më shumë në linjat e transmisionit dhe nënstacione. Po flasim për 30 milionë. Nuk është aq e madhe, por është një projekt i rëndësishëm që planifikojmë të nënshkruajmë gjithashtu këtë vit dhe ky do të jetë kontributi ynë në kalimin në energjinë e gjelbër. Por besoj se mund të bëhet shumë më tepër dhe duhet të bëhet shumë më tepër dhe BERSH-i është i gatshëm ta mbështesë Qeverinë.

KOHA: Duke pasur parasysh qëndrimin e administratës së re në Washington ndaj politikës së gjelbër, sa mendoni se do të ketë sfida apo pengesa në investimet që lidhen me energjinë e ripërtëritshme dhe efikasitetin e energjisë, meqë Kosova ka pasur investime të rëndësishme nga SHBA-ja në këtë fushë. Kush do ta zëvendësojë? A do të ketë nevojë?

Maslichenko: Jo, është sektori privat që e përmenda, ka institucione financiare ndërkombëtare. Pra, ne jemi të gatshëm të financojmë më shumë projekte të gjelbra, kjo është pjesë e agjendës sonë. Por më e rëndësishmja është realiteti aktual. Pra, çfarëdo administrate që të ketë SHBA-ja ose Kosova, mendoj se nëse doni të tërhiqni investitorë, nëse doni të ndërtoni biznese të reja dhe moderne, duhet të keni kapacitet energjie të ripërtëritshme. Pra, kapaciteti energjetik i rëpërtëritshëm po bëhet avantazh konkurrues për vendin. Sepse për bizneset moderne, ata kanë nevojë për energji të gjelbër. Nuk po flas fare për furnizim të sigurt, sepse këtu, fatkeqësisht, problemi për investitorët e huaj është se furnizimi me energji është i pasigurt. Pra, nëse vini këtu si investitorë, investoni dhe pastaj mund të keni ndërprerje të energjisë, është e papranueshme për biznesin. Nuk do të vijnë, vetëm në qoftë se ky problem zgjidhet. Po, nëse zgjidhet është mirë, por shumë kompani do të donin të vinin dhe të blinin energji të gjelbër sepse është pjesë e strategjisë, pjesë e agjendës dhe po bëhet e zakonshme në të gjithë botën dhe në Kosovë. Pra, mendoj se nëse krijoni rregulla të mira për sektorin privat dhe keni një qasje më proaktive nga ana e Qeverisë, do të shihni më shumë projekte të gjelbra dhe projekte efikasiteti të energjisë këtu dhe unë besoj me të vërtetë që energjia e ripërtëritshme është një nga sektorët strategjikë për të tërhequr investitorët, është më e lehtë për t’u implementuar, më e lehtë për të tërhequr të tjerët dhe keni një rrjet të mirë, lidhje të mira me vendet fqinje. Mund ta eksportoni këtë energji të gjelbër.

KOHA: Meqë po flasim për investime, çka, sipas jush, duhet të bëjë Kosova për të tërhequr investime të huaja dhe për ta bërë mjedisin biznesor më të favorshëm për iniciativa të ndryshme? Kemi diskutuar për klimën e të bërit biznesit dhe e kemi identifikuar si sfiduese, por sipas jush, çfarë duhet të bëhet konkretisht? Cilët janë tre hapat konkretë dhe të menjëhershëm?

Maslichenko: Në Kosovë ka një sektor shumë të mirë të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme, biznese të shumta dhe sipërmarrës të mirë, dhe kjo është shtylla kurrizore e ekonomisë dhe nuk ka ndonjë problem. Ata operojnë mirë. Ka disa çështje më të vogla, por në përgjithësi situata është e mirë me ndërmarrjet e vogla. Por ka probleme me ndërmarrjet mesatare dhe të mëdha në Kosovë. Nuk ka shumë në Kosovë. Nëse shihni në retrospektivë lidhur me investitorët e huaj, nuk ka shumë raste, siç di unë, janë aeroporti, KEDS, dy parqe me erë, IPKO.

KOHA: Dhe shumë kundërthënëse. Privatizimi ka qenë proces shumë kundërthënës. Kemi pasur përvoja të këqija me të.

Maslichenko: Këta janë disa shembuj dhe në pikëpamjen time ka disa arsye dhe përveç arsyeve gjeopolitike dhe politike për pasiguri, që nuk dua t’i komentoj, tani mendoj se problemi kryesor, në pikëpamjen time, siç e përmenda më parë, është mundësimi i infrastrukturës. E quajmë mundësimi sepse pa rrugë, për shembull, ose hekurudha, nuk mund të lëvizni mallrat tuaja. Pra, nëse keni një objekt prodhimi, ju duhet një logjistikë e mirë. Duhet të eksportoni mallra. Kosova është ende e mbyllur, nëse e shikoni hartën, lidhshmërinë me vendet e tjera, me rajonin, po ashtu gjerësisht me Evropën. Kjo është, një nga problemet. Dhe përmenda tashmë furnizimin me energji, kjo duhet gjithashtu të zgjidhet sepse duhet të keni furnizim të sigurt dhe të pandërprerë me energji. Përndryshe, nuk mund të prisni investime masive. Përveç kësaj, ju duhet furnizim me ujë. E kemi diskutuar tashmë Ibër-Lepencin. Nuk është vetëm ujë i pijshëm për njerëzit, por mund të përdoret gjithashtu për vaditje për bizneset bujqësore, kështu që nëse keni furnizim me ujë, këtu gjithashtu mund të zhvilloni biznese bujqësore. Këto projekte kërkojnë investime, nga Qeveria së bashku me organizatat ndërkombëtare, institucionet financiare dhe madje edhe sektorin privat. Disa projekte mund të strukturohen si partneritete publiko-private EPP. Për këtë duhet një qeveri e fortë, një palë e fortë për të rënë dakord dhe për të mos pasur ndonjë pasiguri kontraversale me këto projekte. Këtë e quajmë mundësim i infrastrukturës. Sa më shpejt që Kosova ta ketë këtë, mendoj se do të shohim më shumë investitorë. Kjo është njëra. E dyta që do të doja të them është se, ende ka burokraci, sidomos nëse i shikoni projektet e mëdha. E di që, siç edhe e përmenda, një projekti solar, e di që iu desh dy vjet për të kaluar procesin e marrjes së lejes mjedisore, lejes së ndërtimit, licencës. Pra, ende nuk ka reformim dhe ka mungesë efektiviteti në sistem që duhet të adresohet për ta avancuar atë në një formë të një shërbimi të vetëm ku investitorët mund të vijnë, dhe të kryejnë punë. Por këta investitorë të huaj duhet të mundohen për dy vjet për të përgatitur projekte të tilla të mëdha, sipas standardeve të BERZH-it apo të tjera të larta. Ky është gjithashtu një tregues. Në sektorin privat ka gjithashtu problem me qasjen në rrjet. Pra, edhe nëse ndërtohen kapacitete të reja prodhimi, ende ka probleme për t’u lidhur dhe furnizuar me energji elektrike. Pra, ka disa pengesa rregullatore që duhet të adresohen.

KOHA: Por cili është potenciali i produktivitetit? Ne nuk prodhojmë shumë, deficiti ynë është më shumë se 5 miliardë. Ne eksportojmë 6 miliardë, importojmë më pak se 1 milion. Si mund ta ndryshojmë këtë?

Maslichenko: Edhe ky është një problem, fatkeqësisht, po.

KOHA: Pra, a është infrastruktura e para dhe pastaj? Nëse ndërtohet infrastruktura a do të thotë kjo që do të ketë prodhim apo jo?

Maslichenko: Duhet të vijë paralelisht. Së pari, kur investoni shumë para në infrastrukturë dhe rrugë apo hekurudha, injektoni shumë likuiditet financiar në biznes, në sektor. Kjo do të krijojë automatikisht mundësi biznesi për bizneset lokale, për kompanitë e ndërtimit, për ofruesit e shërbimeve, për sektorin e përpunimit të metaleve, sepse të gjitha këto projekte kërkojnë shumë materiale. Së dyti, do të krijojë vende pune, natyrisht do të ketë rritje të GDP-së, Kështu që kjo është një fitore për të dyja palët nëse Qeveria, së bashku me tjerët apo vetë, investon në infrastrukturë. Dhe pastaj, kur investitorët e huaj e shohin këtë mundësi, ata do të hapin zyra. Nëse është një projekt i madh si 100 milionë, ata si palë zbatuese e këtij projekti do të hapin zyra. Ata do të promovojnë Kosovën. Sa i përket deficitit tregtar, për të cilin po flisni, po, fatkeqësisht, Kosova është një vend i varur nga importet, por për ta ndryshuar këtë duhet të prodhojmë më shumë, për të zëvendësuar një pjesë, të paktën, si përpunimin dhe artikujt bazë, mallrat, të cilat mund t’i bëni lehtësisht këtu dhe jo vetëm të fokusohemi këtu, por gjithashtu edhe në tregun rajonal. Në të njëjtën kohë duhet të përmirësohen kapacitetet për eksport dhe mendoj se puna që ka filluar së fundmi në Agjencinë për Promovimin e Eksporteve është shumë e mirë dhe i duhet më shumë vëmendje nga Qeveria në krijimin e ekosistemeve, parqeve industriale dhe promovimin e mundësive për bizneset lokale, por gjithashtu për bizneset e huaja që të vijnë. Vetëm duke adresuar zëvendësimin e importeve, kapacitetet për eksport dhe mundësimin e infrastrukturës do të bëhen ndryshime në vend.

KOHA: Cila mendoni se duhet të jetë rruga që duhet ndjekur për burimet tona natyrore dhe njerëzore? Cila është gjëja më e mirë që mund të bëjmë me burimet tona për të arritur më shumë rritje ekonomike, zhvillim ekonomik? Kosova është një vend i vogël, kemi njerëz të rinj, por jemi vend i vogël krahasuar me vendet e tjera që të jemi, le të themi, një eksportues i fuqishëm.

Maslichenko: Ajo që sapo kemi diskutuar, ka ndërvarshmëri me burimet njerëzore, me njerëzit. Pra, nëse nuk keni projekte të mëdha, kontraktorë të mëdhenj, shumë para këtu, të investuara në ekonomi përmes këtyre projekteve të infrastrukturës, nëse nuk keni objekte prodhimi të reja për investitorët, njerëzit do të largohen, fatkeqësisht. Sepse ata nuk do të shohin mundësi këtu, këtë herë, ata mund të largohen. Për këtë arsye, edhe koha është shumë e rëndësishme, të krijoni mundësi të tilla që të rinjtë të qëndrojnë dhe të punojnë këtu. Në përgjithësi, përshtypja ime dhe nga ajo që di, meqë vizitoj shumë kompani, dua të them se, niveli i aftësive dhe edukimit është i mirë për vendin, por ende ka disa mungesa të aftësive. Pra, për disa industri të reja, si energjia e ripërtëritshme që e kemi përmendur ose disa makineri, nuk ka mjaft specialistë për këtë, për këtë arsye, arsimi profesional, i cili është promovuar, është shumë i rëndësishëm, për të trajnuar, për të mbajtur njerëzit. Por nuk mund të trajnohen vetëm për shkak të një certifikate. Duhet të krijohen mundësi punësimi, duhet të investoni në veten ose të lejoni kompanitë e huaja të vijnë dhe investojnë dhe të krijojnë këto mundësi për të rinjtë.

KOHA: Z. Maslichenko, faleminderit për intervistën. Çfarë mund të presim nga BERZH-i gjatë vitit 2025?

Maslichenko: Viti 2025 është një vit sfidues, për Kosovën dhe për ne, duke marrë parasysh që sapo janë mbajtur zgjedhjet politike dhe presim që Qeveria të formohet së shpejti, por ende nuk ka qartësi. E kam fjalën se, çfarë lloj qeverie dhe sa shpejt do të formohet. Për ne dhe për institucionet e tjera financiare ndërkombëtare është e rëndësishme të kemi një palë të fortë, siç e kemi diskutuar, por në anën tjetër për shkak se ne punojmë edhe me sektorin privat, jam i sigurt që do t’ia dalim. Pres përsëri 100 milionë këtë vit, pa përfshirë dy projektet e energjisë diellore PV (me panele fotovoltaike). Me një investitor privat, me operatorin e sistemit dhe transmisionit KOSTT, gjithashtu presim disa marrëveshje të mira në sektorin privat, ose drejtpërdrejt ose përmes linjave të kreditit. Po ashtu, do të punojmë shumë me bankat komerciale përmes linjave tona të kreditit. Presim edhe 50 milionë, ndoshta 60 milionë. Pra, nëse është vetëm sektori privat mund të bëjmë 100 milionë, por nëse kemi projekte të mëdha infrastrukturore dhe përmendim këtu Ibër-Lepencin, e gjithashtu, nuk patëm kohë ta diskutojmë lidhjen Duhël-Banullë midis autostradave R6 dhe R7 për në Tiranë dhe Shkup, e cila gjithashtu është diskutuar dhe propozuar. Po ashtu kemi unazën e Prishtinës, e cila është në përgatitje dhe kemi shpenzuar më shumë se një milion për dizajnin dhe studimin e fizibilitetit.

KOHA: Dhe kur do ta kemi këtë unazë të Prishtinës? Bazuar në parashikimet e juaja dhe se si po ecin gjërat?

Maslichenko: Sa më shpejt që ta kemi dritën e gjelbër nga qeveria, sepse është një projekt i madh. Na duhet një garanci sovrane për këtë projekt. Po flasim për një shpenzim kapital prej 150 milionë plus disa fonde për eksproprijimin e tokës, kështu që gjithsej është rreth 300 milionë. Sapo ta kemi dritën e gjelbër, mund ta kryejmë maksimumi për nëntë muaj, pra, nëse jo në fund të këtij viti, vitin tjetër mund ta realizojmë, por ky projekt është vërtet i nevojshëm.

KOHA: Dritën e gjelbër nga qeveria, çfarë do të thotë kjo?

Maslichenko: Do të thotë miratimi nga qeveria, që ky është një projekt prioritar që ne do të donim ta financojmë.

KOHA: Pra, që qeveria ta pranojë atë?

Maslichenko: Po, ta pranojë dhe të shprehë interesim që do të donin BERZH-in, sepse është një projekt i madh, mund të kemi gjithashtu një institucion tjetër partner.

KOHA: Z. Maslichenko, faleminderit shumë!

Maslichenko: Ishte kënaqësi. Faleminderit!