Gjukanoviq: Serbia ishte platformë për interesat ruse në Ballkanin Perëndimor

“Për aq sa i njoh rrethanat politike në Kosovë, do të thosha se aty përcaktimet janë të forta që Kosova në të ardhmen të bëhet pjesë e NATO-s dhe e BE-së. Besoj që ky është edhe rezultati i sigurt i zhvillimit të ardhshëm të politikës shtetërore të Kosovës. Nga përvoja jonë do t’ju thosha se anëtarësimi në NATO është shumë, shumë i rëndësishëm. Jo vetëm për shkak të situatave të tilla nëpër të cilat po kalojmë, por veçmas nga përvoja e këtyre pesë vjetëve të fundit, kur thjesht me sy mund të shihej stabiliteti më i besueshëm në Mal të Zi sesa më përpara, dhe kur mund të dallohej besimi më i madh i investuesve të huaj, veçanërisht nga hapësira euroatlantike, kundruall Malit të Zi si destinacion për investime”, ka thënë presidenti malazias

Serbia në një masë të konsiderueshme ka ndihmuar në jetësimin e interesave ruse në rajonin e Ballkanit Perëndimor, që ka qenë një lloj platforme për realizimin e tyre në rajon, ka thënë presidenti i Malit të Zi, Milo Gjukanoviq.

Në një intervistë për KOHËN, Gjukanoviq u ka adresuar thirrje si Kosovës ashtu edhe Serbisë për vazhdimin e dialogut konstruktiv. Ka shprehur mosbesimin e thellë karshi presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq, lidhur me “Ballkanin e Hapur”, nismë kjo e përbashkët e Shqipërisë, Serbisë e Maqedonisë Veriore për rajonin. I ka cilësuar si të kuptueshme përpjekjet e Kosovës për anëtarësim në NATO, pas shpërthimit të luftës në Ukrainë.

“Për aq sa i njoh rrethanat politike në Kosovë, do të thosha se aty përcaktimet janë të forta që Kosova në të ardhmen të bëhet pjesë e NATO-s dhe e BE-së. Besoj që ky është edhe rezultati i sigurt i zhvillimit të ardhshëm të politikës shtetërore të Kosovës”, ka thënë presidenti malazias, i cili pritet që gjatë muajve të ardhshëm të qëndrojë për vizitë në Kosovë.

KOHA: Zotëri Gjukanoviq, para së gjithash, ju faleminderit që e keni pranuar këtë intervistë!

Gjukanoviq: Ju faleminderit për interesimin! Është kënaqësi.

KOHA: Ju tanimë më se 30 vjet jeni aktiv në politikë. Keni qenë ndër figurat qendrore politike gjatë ngjarjeve kryesore historike në Ballkan. Edhe gjatë tri luftërave që u zhvilluan dhe që si rezultat kanë pasur shpërbërjen e ish-Jugosllavisë. Dhe tani, në vitin 2022, në Evropë po zhvillohet një tjetër luftë, në Ukrainë. A keni menduar se do të jeni dëshmitar edhe i një lufte?

Gjukanoviq: Sinqerisht jo, dhe shpresoja se nuk mund të ndodhte, ngase janë në fakt ende shumë të freskëta kujtimet e tragjedisë nëpër të cilën ka kaluar shteti jugosllav dhe popujt që jetojnë në këtë territor. Mjerisht, tani të gjithë së bashku po bëhemi dëshmitarë të një agresioni të ri në një vend të pavarur e sovran, siç është Ukraina, dhe të gjithë po bëhemi dëshmitarë të një kërcënimi serioz për sigurinë e përgjithshme të Evropës. Më vjen keq që kjo po ndodh. Po mundohem që bashkë me aktorët e tjerë të jetës politike të Malit të Zi të reagoj në një kohë të përshtatshme dhe në mënyrën që do ta paralajmëroj agresorin se duhet që ta braktisë këtë lloj strategjie të përmbushjes së synimeve të veta strategjike, se duhet t’i kthehet dialogut politik, dhe që natyrisht të gjithë së bashku të përpiqemi që në mënyrë maksimale ta trimërojmë dhe ta ndihmojmë Ukrainën dhe popullin ukrainas që t’i rezistojë agresionit dhe që në këtë mënyrë t’i ruajë vlerat më të mëdha të shoqërisë së vet dhe që njëkohësisht t’i kontribuojë sigurisë evropiane.

Sulmi i ashpër rus ndaj pavarësisë së Ukrainës

KOHA: Mali i Zi edhe zyrtarisht është rreshtuar përkrah botës perëndimore, veçse i ka vendosur sanksione Rusisë. Porse njëkohësisht ka pasur protesta në Podgoricë dhe në qytete të tjera të Malit të Zi në përkrahje të Putinit. Teksa, në anën tjetër, Rusia e ka përfshirë Malin e Zi në listën e vendeve jomiqësore, bashkë me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut. A mund kjo të prodhojë pasoja?

Gjukanoviq: Po, para së gjithash, besoj se askënd nuk e ka befasuar fakti që Mali i Zi, që nga momenti i parë i agresionit rus në Ukrainë, ka pasur qëndrim identik me atë të të gjitha vendeve progresive evropiane. Them se nuk e befason askënd që ka pasur qasje në atë që është vazhdimësi e politikës shtetërore në Mal të Zi. Pra, është plotësisht e qartë se Rusia ka sulmuar ashpër pavarësinë, sovranitetin dhe integritetin territorial të Ukrainës, porse edhe që është nisur në një shkelje të ashpër të së drejtës ndërkombëtare, sikurse edhe të rrezikimit të jetëve të njerëzve në Ukrainë, në shkeljen brutale të të drejtave të njeriut në këtë shtet. Pra, krejt këto janë arsye që nuk na kanë lënë indiferentë dhe as që dikë e kanë lëkundur në nxjerrjen e vlerësimit se është fjala për një agresion dhe se këtë agresion duhet sanksionuar. Nëse nuk e sanksionojmë agresionin, atëherë ajo do të vazhdohet dhe do ta godasë jo vetëm këtë shtet që aktualisht po e godet, por potencialisht edhe secilën prej shteteve evropiane, e sido që të jetë, tashmë po e godet ashpër sistemin evropian të vlerave. Veç kësaj, duhet pasur parasysh se Mali i Zi tashmë është më shumë se një dekadë në bisedime me Bashkimin Evropian për anëtarësim, andaj të gjitha institucionet evropiane, tashmë në shumë rrethana dhe për shumë vjet e kanë dhënë vlerësimin se Mali i Zi i ka përmbushur me sukses të gjitha obligimet e veta nga agjenda e sigurisë dhe e politikave të jashtme dhe e ka bashkëdyzuar qind për qind politikën e saj të sigurisë dhe të jashtme me Bashkimin Evropian. Prandaj, supozoj se rreth kësaj nuk ka pasur befasi për këdo që i njeh rrethanat politike të Malit të Zi. Po kështu, nuk do të duhej të kishte befasi që në një pjesë të publikut malazias ka ende njerëz që kanë ndjenja kundruall Rusisë dhe mendojnë që këto ndjenja janë arsye të mjaftueshme që në këtë moment edhe ta miratojnë agresionin rus në Ukrainë. Duhet vetëm të kujtohen faktet. Historia e marrëdhënieve ndërshtetërore malaziase-ruse është tepër e gjatë. Më e gjatë se tre shekuj. Për këtë arsye nuk duhet assesi të anashkalohet ky emocion që mbizotëron te një pjesë e banorëve të Malit të Zi, dhe e përsëris, i cili qartazi është mjaftueshëm i fortë për ta mbizotëruar arsyetimin për aktin e agresionit kundruall një tjetër shteti evropian, një populli njashtu të afërt, siç është populli ukrainas. Duhet kujtuar njashtu se diç më gjatë se një shekull sunduesit e atëhershëm rusë për Malin e Zi e kishin dhënë vlerësimin se është i vetmi mik rus në Evropë. Sot, mjerisht, kemi ardhur deri në atë pikë që politika e Moskës e sheh Malin e Zi si armik. Pse? Sepse Mali i Zi ka vendosur që ta zgjedhë vetë rrugën e tij kah e ardhmja, ka zgjedhur që kjo të jetë rruga e integrimeve evropiane dhe euroatlantike, rrugë e anëtarësimit në NATO dhe në BE. Kur e kemi bërë këtë zgjedhje, menjëherë pas ripavarësimit, këtë gjë nuk e kemi fshehur prej askujt, as prej atyre që në këtë na kanë mbështetur dhe as prej atyre që kanë pasur rezerva. Ua kemi bërë shumë të qartë këtë të gjithëve dhe, siç po e shihni, shumë vëmendshëm e kemi ndjekur këtë rrugë tonën. Kur Rusia më 2016-n ka kuptuar se Mali i Zi do të hyjë në NATO – e në ndërkohë kanë ndryshuar theksueshëm rrethanat gjeopolitike, marrëdhëniet gjeopolitike, marrëdhëniet midis Lindjes dhe Perëndimit – atëherë është përpjekur që me ndihmën e Serbisë ta ndalojë Malin e Zi drejt hapit të tij të fundit për anëtarësim në NATO. Në këtë nuk ka pasur sukses. Mali i Zi, prej fillimit të vitit 2017, është anëtar i NATO-s dhe që prej atëherë po vazhdon një lloj armiqësie e heshtur, e cila tani është deklaruar publikisht nëpërmjet vendosjes së Malit të Zi në listën e armiqve shtetërorë të Rusisë. Do të thosha se i gjithë ky zhvillim i ngjarjeve në marrëdhëniet e ndërsjella nuk na nxit që të hezitojmë as në aspektin e respektimit të historisë dhe traditës sonë – ne as nuk duam dhe as nuk mundemi që të ikim prej kësaj historie të afërsisë në marrëdhëniet ndërshtetërore, pra me respektim e kujtojmë gjithashtu se Rusia më 2006-n, në prag të referendumit, bashkë me të gjitha vendet evropiane dhe euroatlantike e ka mbështetur të drejtën e Malit të Zi që me referendum, pra me të drejtën e lirë të qytetarëve, të vendosë për të ardhmen e vet dhe e ka respektuar një vullnet të tillë me vetë faktin që menjëherë e ka pranuar Malin e Zi si një shtet të pavarur. Pra, nuk e harrojmë asnjërën prej këtyre, por krejt këto nuk janë arsye që të hiqnim dorë prej vetes dhe prej së ardhmes sonë. Ne në të vërtetë mendojmë se e ardhmja e secilit shtet është në duart e qytetarëve të tij. Andaj, Mali i Zi ka vendosur që në referendum ta përtërijë pavarësinë, ashtu që ta pasonte synimin e vet evropian e euroatlantik dhe kjo nuk do të duhej t’i paraqiste problem cilitdo vend tjetër.

KOHA: Po si është puna për sa u përket protestave në Mal të Zi?

Gjukanoviq: Kur i përmendët protestat, sikurse edhe thashë, duhet kuptuar se shoqëritë e Ballkanit Perëndimor janë shoqëri që kanë ngecur ekonomikisht dhe demokratikisht për kohë të gjatë dhe janë shoqëri që sot po mundohen që nëpërmjet procesit të emancipimit ta adoptojnë sistemin evropian të vlerave dhe të bëhen pjesë përbërëse e civilizimit bashkëkohor evropian. Ky nuk është akt, është proces që do të zgjasë. Nëse për shekuj kemi ngecur prapa në civilizimin evropian, atëherë nuk është reale të pritet që për një dekadë e gjysmë të pavarësimit t’i kompensojmë krejt këto. Çfarë duhet pasur parasysh, është se në Mal të Zi ky proces i emancipimit ka rrjedhur me sukses dhe se ne gjatë këtyre 30 vjetëve të fundit vazhdimisht e kemi avancuar politikën tonë evropiane, dhe se ajo është avancuar pikësëpari me anë të mbështetjes së qytetarëve. Kështu që, deri në zgjedhjet e fundit parlamentare më 30 gusht 2020, duke e përfshirë edhe referendumin, në asnjërin prej këtyre proceseve zgjedhore nuk ka ndodhur që politika proevropiane e Malit të Zi të mbetet në pakicë. Në vazhdimësi, pra, e kemi shumicën në rritje dhe jam i sigurt se kështu është edhe sot, por assesi nuk do të duhej të anashkalohej fakti se në një pjesë të shoqërisë ekzistojnë njerëz që edhe më tutje e kundërshtojnë këtë, e kundërshtojnë idenë e evropianizimit të Malit të Zi, që e kundërshtojnë idenë e integrimit të Ballkanit Perëndimor në BE, të cilët mendojnë se duhet të mbetemi në njëfarë statusi të izolimit në relacion me integrimet evropiane e euroatlantike, të cilët mendojnë se duhet të jemi nën mbrojtjen e Rusisë. Pra, këta njerëz në vendet demokratike, siç është Mali i Zi, kanë të drejtë që ta shprehin qëndrimin e tyre demokratik, por duhet ditur shumë qartë se ky qëndrim është i pakicës, se ky qëndrim assesi dhe kurrë nuk mund ta vërë në pikëpyetje konsistencën dhe vendosmërinë e politikës shtetërore të Malit të Zi për ta vazhduar rrugën e jetësimit të anëtarësimit me të drejta të plota në BE.

KOHA: Por, a mendoni se situata aktuale në Ukrainë dhe këto qëndrime që ju i përmendët tani do të mund të çonin drejt një destabilizimi të ri në Mal të Zi?

Gjukanoviq: Këtë gjë askush nuk e përjashton, pasi që e dimë, mjerisht, se Rusia, jo prej dje, e ka deklaruar doktrinën e saj të shkatërrimit dhe që ajo këtë doktrinë të shkatërrimit po mundohet që ta realizojë në mbarë kontinentin evropian. Është disi logjike kjo përzgjedhje e saj që edhe Ballkanin Perëndimor, ani se nuk është ende pjesë e Evropës, ta shfrytëzojë si terren qasës drejt BE-së. Kur them është zgjedhje logjike, kjo ngase mjerisht këtu pikësëpari kemi edhe më tutje shtete të dobëta e me kapacitete të dobëta, dhe, e dyta, ka mjaftueshëm banorë me ndjenja proruse. Andaj, Rusia fatkeqësisht po luan ashpër me këta njerëz dhe me emocionet e tyre, duke u ofruar vetëm që të jenë faktorë destruktiviteti kundër vetë shtëpisë së tyre, ngase nëse pranoni që të jeni në interesin e kujtdo dhe faktor destruktiviteti i Evropës, ju e minoni vetë shtëpinë tuaj. Ne jemi evropianë. Gjithashtu duhet vërejtur se Rusia nuk po ofron alternativë. Mbase do të ishte interesante që të shohim se kundruall idesë së integrimit evropian e euroatlantik ekziston ndonjë ide tjetër konkurruese gjeopolitike, porse nuk ka. Ideja është “le të shkojmë të gjithë së bashku në shkatërrim kundër unitetit evropian dhe kundër sistemit evropian të vlerave”. Mjerisht, një pjesë e njerëzve në Ballkanin Perëndimor e pranon këtë lloj manipulimi. Në Mal të Zi këtë manipulim e kemi njohur qysh më 2016, kur këtu u organizua grusht shtet për parandalimin e shtegut të Malit të Zi drejt BE-së dhe NATO-s, dhe në Mal të Zi kjo ide antievropiane dhe njëherësh antieuroatlantike përfundimisht është mundur. Por, përsëris, në Ballkanin Perëndimor ka edhe më tutje tokë të pëlleshme për këtë lloj destruksioni. Siç e dini, tani shumica e analistëve ushtarakë mendojnë se nga rezultati i përleshjes ushtarake në Ukrainë do të varen me të madhe stabiliteti i mëtutjeshëm dhe siguria e Evropës, ngase ekzistojnë njerëz të shumtë që mendojnë se agresioni rus, po qe se do të tregohej i suksesshëm në Ukrainë, nuk do të ndalej në kufijtë ukrainas dhe shumë prej tyre e identifikojnë pikërisht Ballkanin Perëndimor si një zonë sizmike dhe jostabile kur bëhet fjalë për sigurinë, i cili do të mund të përdorej edhe më shumë për destabilizimin e rrethanave në kontinentin evropian. Këtë pa dyshim të gjithë së bashku duhet ta kemi parasysh. Nga përvoja malaziase, përgjigjja ime në pyetjen tuaj është si pason. Rusia në vitin 2016 është përpjekur që ta ndalë Malin e Zi që të mos hyjë në NATO dhe në këtë nuk ka pasur sukses. Pra, askush, mbase edhe ai më naivi, nuk do të mund të supozonte që Rusia do të hiqte dorë. Rusia edhe më tutje po e zhvillon këtë politikë të saj dhe ajo tani po tenton që këtë doktrinë të shkatërrimit, në rastin e Malit të Zi, supozoj edhe të Maqedonisë Veriore, ta tregojë të suksesshme, ashtu që do ta destabilizonte një vend që është anëtar i NATO-s. Pra, këtë gjithsesi e kemi parasysh dhe po përpiqemi që me anë të forcimit të njëfarë rendi institucional në shtet ta sigurojmë fortësinë e domosdoshme të rezistencës ndaj kësaj përpjekjeje të jofunksionalizimit të jashtëm të institucioneve tona.

KOHA: Por, si në fakt mundet që Mali i Zi i vogël t’i kundërvihet këtij presioni dhe që të shkëputet nga presioni i Rusisë, por edhe i Serbisë?

Gjukanoviq: Po. Këtë presion po e durojmë qysh prej vitit 2016 dhe këtu nuk ka kurrfarë sekreti. Serbia në një masë të konsiderueshme ka ndihmuar në jetësimin e atyre që ishin interesa ruse në rajonin e Ballkanit Perëndimor, që ka qenë një lloj platforme për realizimin e interesave ruse në këtë rajon. Mali i Zi është aq sa është, por, siç po e shihni edhe në rastin e sotëm të Ukrainës, tregohet se sa armë e fortë është kur e mbroni shtëpinë tuaj, kur e mbroni lirinë tuaj, vlerat tuaja. Kjo përherë është një pozitë shumë më e fuqishme kundruall pozitës së shtetit që krejt këtë e shkakton. Mali i Zi gjatë viteve të shkuara ka treguar se megjithëse në aspektin territorial dhe me popullatë është shtet i vogël, ia ka dalë që t’i mbrojë vlerat e veta dhe ia ka dalë që ta mbrojë të drejtën e vet për zgjedhje të lirë të së ardhmes. Sot duhet ditur se Mali i Zi dhe të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor janë të fuqizuara me një intensitet dhe cilësi të re të unitetit evropian. Më duket se kurrë në një afat më të shkurtër nuk ka ndodhur një homogjenizim i këtillë në kontinentin evropian dhe një vendosmëri e tillë përbrenda Aleancës së NATO-s, andaj besoj se sot jemi të gjithë më të fuqizuar për ta vazhduar mbrojtjen e vlerave të përnjëmendta si në shtëpitë tona, ashtu edhe në shtëpitë e tjera në të cilat këto vlera janë të sulmuara. Për këtë arsye edhe e përsëris se Ukraina nuk po e mbron vetëm veten, Ukraina po e mbron sigurinë evropiane, vlerat evropiane dhe prandaj duhet ta kemi këtë parasysh, andaj duhet që ta mbrojmë fuqimisht këtë rezistencë heroike të Ukrainës që të tregohet se modelet anarkike politike që Rusia po i përdor në relacion me Ukrainën megjithëkëtë e paraqesin të shkuarën dhe nuk mund të çojnë deri tek rezultati që Rusia qartazi e dëshiroi në këtë rast. Mendoj që këtë duhet ta shfrytëzojmë të gjithë si një lloj trimërie që të mund ta përforconim edhe sistemin tonë të vlerave, unitetin tonë dhe që në këtë mënyrë të siguronim garanci të një të ardhmeje të qartë dhe të suksesshme të secilit popull dhe shtet evropian.

Anëtarësimi në NATO shumë, shumë i rëndësishëm

KOHA: Kur jemi tek uniteti, që nga fillimi i luftës në Ukrainë, Kosova përherë e më shumë insiston për anëtarësim në NATO. A besoni se anëtarësimi i Kosovës në Aleancën e NATO-s do të ishte garanci për sigurinë në Ballkan?

Gjukanoviq: Para së gjithash, nuk më befason një politikë e tillë shtetërore në Kosovë. Për aq sa i njoh rrethanat politike në Kosovë, do të thosha se aty përcaktimet janë të forta që Kosova në të ardhmen të bëhet pjesë e NATO-s dhe e BE-së. Besoj që ky edhe është rezultat i sigurt i zhvillimit të ardhshëm të politikës shtetërore të Kosovës. Nga përvoja jonë, do t’ju thosha se anëtarësimi në NATO është shumë, shumë i rëndësishëm, jo vetëm për shkak të situatave të tilla nëpër të cilat po kalojmë, por veçmas nga përvoja e këtyre pesë vjetëve të fundit, kur thjesht me sy mund të shihej stabiliteti më i besueshëm në Mal të Zi sesa më përpara dhe kur mund të dallohej besimi më i madh i investuesve të huaj, veçanërisht nga hapësira euroatlantike, kundruall Malit të Zi si destinacion për investime. Mali i Zi për vite të tëra ka qenë shteti me marrëdhënien më të mirë të investimeve direkte të huaja krahasuar me GDP-në. Dhe falë besimit dhe rrjedhës së tillë të investimeve, Mali i Zi është zhvilluar shumë intensivisht. Kështu që, nuk ka kurrfarë dyshimi se anëtarësimi në NATO ofron përfitime serioze si në aspektin e sigurisë, të stabilitetit politik, të sigurisë së qytetarëve, por edhe në aspektin e zhvillimit ekonomik.

Mosbesimi serioz ndaj Vuçiqit

KOHA: Kohëve të fundit qëndrimi i Malit të Zi ka qenë i ngjashëm me atë të Kosovës sa i përket “Ballkanit të Hapur”, që është iniciativë e Shqipërisë, Serbisë dhe Maqedonisë së Veriut. Pse ka zgjedhur Mali i Zi që të mos jetë pjesë e kësaj iniciative?

Gjukanoviq: Janë disa arsye që na kanë shtyrë ta kemi këtë qëndrim. Qëndrimi i parë është se në këtë rajon tashmë ekzistojnë më shumë se 30 iniciativa rajonale. Druaj se në vend që ta përdorim kapacitetin e iniciativave ekzistuese, ne vazhdimisht krijojmë të reja. Dhe shumë shpesh ndodh që përmbajtja e një iniciative të përputhet me atë të tjetrës. Kështu është edhe me rastin e “Ballkanit të Hapur”. Këtu tani po bëhet përpjekje që të realizohet diçka që është shumë qartë e definuar me anë të iniciativave siç janë Procesi i Berlinit dhe iniciativa CEFTA. Këto iniciativa janë nën ombrellën e qendrave të fuqishme ndërkombëtare të fuqisë. Pra, Procesi i Berlinit është i lansuar në Berlin, siç ia thotë emri, dhe është nën mbikëqyrjen e fuqishme të BE-së. Nëse më pyesni, nëse do të bashkëpunoj, nëse do të vendos a duhet t’i besoj më shumë iniciativës që është e lansuar nga Berlini e Brukseli apo iniciativës së ngjashme të lansuar nga rajoni ynë, e cila nuk nënkupton se atë që duam ta realizojmë e realizojmë duke i respektuar standardet evropiane, por duke i respektuar disa standarde gjysmevropiane, disa standarde ballkanike, pra nuk ka kurrfarë dyshimi se përherë do të jem në anën e iniciativës që është nën mbikëqyrjen e BE-së. Pse? Për shkak se iniciativat rajonale në fakt i përjetojmë si shanse të mira dhe si një kohë të mirë për përgatitjen e të gjitha vendeve tona për jetë në bashkësinë e Evropës së bashkuar. Kjo është arsyeja e parë dhe më e rëndësishmja. Arsyeja e dytë është se kemi mosbesim serioz kundruall disa prej autorëve të kësaj iniciative...

KOHA: Cilit?

Gjukanoviq: Konkretisht kam mosbesim serioz ndaj presidentit të Serbisë. Pse po ndodh ky mosbesim? Nuk është ky kurrfarë qëndrimi antiserb. Përkundrazi. Ne gjithashtu gjatë historisë kemi pasur marrëdhënie të gjata dhe përmbajtjesore e miqësi me Serbinë, por mjerisht ka pasur shumë shpesh etapa kur Serbia e ka shpërfaqur ambicien e pafshehur që ta aneksojë Malin e Zi, duke e trajtuar si shtet serb, duke u përpjekur që ta mohojë identitetin kombëtar malazias, pra, duke i trajtuar malazezët si serbë për ta dëshmuar paarsyeshmërinë e ekzistimit të shtetit të pavarur malazias...

KOHA: Në krejt këtë ka ndihmuar edhe Kisha Ortodokse Serbe...?

Gjukanoviq: Natyrisht. Kisha Ortodokse Serbe është një prej instrumenteve të nacionalizmit serbomadh në këtë rajon. Ajo ka ardhur veçanërisht në konsideratë gjatë viteve të fundit. Në kohën e Milosheviqit nacionalistët serbomëdhenj kanë pasur repertor shumë të gjerë për realizimin e synimit të tyre, duke filluar prej ushtrisë nëpërmjet ligjeve federale, policisë federale dhe të gjitha institucioneve federale. Sot nuk është ky repertor, ka mbetur Kisha Ortodokse Serbe si një instrument relativisht legjitim tejkufitar i nacionalizmit serbomadh. Dhe ne krejt këtë ndikim katastrofik politik dhe keqpërdorim të Kishës Ortodokse Serbe e kemi vërejtur bukur mirë, pikërisht në shembullin e Malit të Zi më 2020. Po pse e kujtoj gjithë këtë? Serbia e ka synimin e vet, pra, ta vërë në pikëpyetje shtetësinë malaziase, ta vërë në pikëpyetje identitetin kulturor e fetar malazias dhe kjo po shihet shumë qartë pikërisht gjatë viteve të fundit, kur në krye të shtetit të Serbisë ndodhet Aleksandar Vuçiqi. Ajo po shërbehet me të njëjtin konstruksion siç është shërbyer Slobodan Milosheviqi. Së pari shpallet kërcënimi i supozuar i serbëve në rajon dhe më pas deklarohet gatishmëria e shtetit të Serbisë për t’i mbrojtur të drejtat e rrezikuara të serbëve në rajon. E më pastaj natyrisht Serbia i hyn shkatërrimit të sovranitetit të shteteve fqinje. Pra, vështirë që ai i cili ka të këtilla synime të fshehura e që jo mjaftueshëm mjeshtërisht i fsheh pasi që janë bërë evidente, e edhe kur ato nuk i thotë Vuçiqi vetë, i thonë të gjithë bashkëpunëtorët e tjerë të tij, nisur prej ministrit të tij të Brendshëm, pra ata flasin për botën serbe. E ky është veç një emër tjetër për idenë e Serbisë së madhe. Atëherë, ata po mundohen që ta realizojnë projektin e tyre nacionalist, e më pas përpiqen që ta kamuflojnë këtë destruksion të tyre me njëfarë përralle të bashkëpunimit rajonal, të cilin fjalëmbëlsisht e definojnë si “Ballkani i Hapur”. Duhet qenë mjaftueshëm naiv për të thënë: “po, po kjo është një tjetër iniciativë e mirëseardhur rajonale”. Jo. Kjo te ne nuk kalon. Nuk mund t’ia lejojmë vetes një naivitet të tillë, por duhet të shohim se çfarë qëndron prapa kësaj. E prapa kësaj po e shohim këtë destruksion, përpjekjen e shkatërrimit të sovranitetit të shteteve fqinje dhe për këtë arsye shumë qartë themi se njëri prej autorëve të kësaj iniciative për ne nuk ka kredibilitet për të na nxitur që t’i bashkohemi kësaj iniciative.

KOHA: Së fundi, jeni ndërlidhur me tentativë atentatin ndaj Vuçiqit. Si e komentoni këtë?

Gjukanoviq: Bëhet fjalë për një sajim të ashpër, një sajim që do të duhej përdorur për homogjenizimin e publikut të brendshëm. Siç keni parë në zhvillimin e mëtutjeshëm të këtij rrëfimi, nuk është shfaqur asnjë dëshmi, siç nuk është paraqitur as edhe një shkronjë që do të mund ta vërtetonte një sajim të këtillë, ngase është përnjëmend një sajim absolut. Unë jam president i shtetit të Malit të Zi e jo atentator dhe jo dikush që është organizator i akteve terroriste në këtë rajon. Unë jam president i Malit të Zi që e ka treguar dhe që e tregon edhe sot synimin më të mirë për të bashkëpunuar me të gjitha shtetet, përfshirë edhe Serbinë, deri në masën që këtë Serbia e mundëson, krejt deri kur idetë e nacionalizmit serbomadh që kanë qenë të vendosura nëpër disa institucione si Akademia Serbe e Shkencave dhe Arteve, nuk i kanë vënë në pikëpyetje marrëdhëniet tona të mira ndërshtetërore. Sot, kur ideja e Serbisë së madhe ka gjetur adresë në vetë kreun e politikës shtetërore të Serbisë, më këto marrëdhënie natyrisht nuk mund të jenë aq të mira, për shkak se interesat tona janë krejtësisht të kundërta. Nacionalizmi serbomadh nga selitë e adresave më të larta shtetërore të Serbisë do që Mal të Zi të mos ketë. E Mali i Zi, logjikshëm, do që të zgjasë, do që të jetë shtet i përgjegjshëm, fqinj i përgjegjshëm, një faktor i përgjegjshëm i bashkëpunimit rajonal, tashmë është anëtar i NATO-s dhe do që të bëhet pjesë e BE-së. Dhe, natyrisht që do të mbesim të hapur edhe për bashkëpunimin e ardhshëm, atëherë kur Serbia përsëri të kthehet nga vetja dhe të fillojë që të merret me të ardhmen e saj evropiane, të ndalojë së rrezikuari sovranitetin dhe stabilitetin e shteteve fqinje.

Kërcënimet nuk janë mënyrë për zgjidhjen e problemeve...

KOHA: E si e shihni qëndrimin e Serbisë kundruall përpjekjeve të Kosovës për ta përshpejtuar anëtarësimin në NATO. Janë adresuar edhe kërcënime nga ana serbe? Si e shihni ju këtë?

Gjukanoviq: Prej atyre që i kam thënë e keni të qartë se gjuhën e kërcënimit assesi nuk e miratoj dhe e di se kjo nuk është mënyra se si zgjidhen problemet në marrëdhëniet e ndërsjella. Kjo ka qenë gjithmonë, sikurse tani në rastin ruso-ukrainas, vetëm një rrugë e komplikimeve dhe e krijimit të traumave, të cilat vetëm sa do ta vështirësonin kthimin në terren politik dhe në ardhjen deri te zgjidhja që gjithherë mund të jetë vetëm politike. Pra, për mua është interes plotësisht legjitim i Kosovës që të jetë pjesë e integrimeve evropiane dhe euroatlantike. Jam thellësisht i bindur se problemi kyç i këtij rajoni është jostabiliteti i tij dhe kam thënë shumë herë se kemi shumë dëshmi, si në historinë e shkuar ashtu edhe në këtë më të re, që tregojnë se ne nuk kemi mekanizma mjaftueshëm të besueshëm, vetëm mekanizma rregullues për stabilitetin tonë rajonal. Për këtë arsye duhet ta forcojmë stabilitetin nëpërmjet procesit të integrimit. Dhe për këtë arsye, për mua është një shenjë e barazimit midis stabilitetit të Ballkanit Perëndimor dhe integrimit të tij evropian dhe euroatlantik. Në rastin e marrëdhënieve midis Kosovës dhe Serbisë është shumë me rëndësi që të dyja palët të tregojnë përgjegjësi kundruall dialogut që ka nisur dhe të përpiqen që këtë dialog ta zhvillojnë deri në një zgjidhje përfundimtare. I qartë është qëndrimi i Malit të Zi. Mali i Zi e ka pranuar pavarësinë e Kosovës për shkak se ishte i bindur, si atëherë ashtu edhe tani, se ky është i vetmi shikim i drejtë kah e ardhmja.

KOHA: Por ka pasur thirrje edhe nga pala malazeze për tërheqjen e njohjes së pavarësisë së Kosovës?

Gjukanoviq: Edhe sot do të dëgjoni zëra të caktuar nga Mali i Zi që do të thonë se Rusia ka të drejtë që e ka sulmuar Ukrainën. Dhe këta zëra të njëjtë supozoj se janë ata që mendojnë se duhet tërhequr njohjen e Kosovës. Ju kam thënë, është duke vazhduar procesi i emancipimit. Nëse dikush ka menduar se për 15 vjet do të arrijë emancipim të njëqindpërqindtë në shoqërinë malazeze, ai nuk ka menduar realisht. Pra, sot edhe në shoqërinë tonë, edhe në shoqërinë e Kosovës, sikurse të Serbisë dhe Bosnjë-Hercegovinës, ekzistojnë njerëz që i pranojnë më ngadalë këto ide emancipuese. Më e rëndësishmja është që të dëshmojmë, e mendoj që ne në Mal të Zi jemi dëshmitarë se ky proces po zhvillohet, se prej viti në vit po sjell përfitime të caktuara. Kështu që, unë nuk kam kurrfarë dyshimi se shumica në Mal të Zi është jo vetëm në anën e integrimit evropian dhe euroatlantik, por është në anën e marrëdhënieve jashtëzakonisht të mira me vendet fqinje, si dhe bashkëpunimit të mirë rajonal. I kthehem porosisë të cilën kam dashur ta përçoj lidhur me këtë marrëdhënie që ekziston midis Kosovës dhe Serbisë. Unë konsideroj se është shumë me rëndësi që si në njërën ashtu edhe në adresën tjetër të ndodhë kthimi sa më i hershëm në dialog konstruktiv, ngase të gjithë duhet të dimë se në finale nuk mund të ketë zgjidhje tjetër të këtij problemi pos marrëveshjes politike. Vetëm shtrohet pyetja se sa kohë do të humbim, sa komplikime do të bëjmë dhe a do të mund ta sjellim veten në gjendjen e iracionalitetit të atillë që përsëri ta rrezikojmë stabilitetin dhe potencialisht t’i rrezikojmë jetët e njerëzve. Shpresojmë që jo, por nuk duhet t’i sfidojmë kufijtë e tolerancës sonë dhe kufijtë e mosdurimit. Liderët përgjegjës politikë, edhe nga njëra e edhe nga adresa tjetër, duhet që me gjithë kapacitetin ta iniciojnë këtë dialog, të shohin që sa më parë që të jetë e mundur të arrijnë deri te zgjidhja që do ta forconte stabilitetin, që do ta hapte perspektivën e bashkëpunimit të mirë midis dy vendeve dhe që do të siguronte që si njëri ashtu edhe shteti tjetër të shkojnë drejt realizimit të qëllimeve strategjike politike.

Abazoviqi për kryeministër, dëshmi e emancipimit të Malit të Zi

KOHA: Të kalojmë tani në politikat e brendshme të Malit të Zi. E keni mandatuar për formimin e Qeverisë së re të Malit të Zi politikanin shqiptar dhe kundërshtarin tuaj politik Dritan Abazoviq. A e shihni Abazoviqin si kryeministër dhe ku do të qëndrojë partia juaj në qeverinë e re malazeze?

Gjukanoviq: Po të mos e shihja si kryeministër nuk do ta propozoja për mandatar, kjo është e qartë. Nuk ka kurrfarë dileme se Partia Demokratike e Socialistëve ka thënë se është e gatshme që ta mbështesë qeverinë e pakicës, se nuk e parapëlqen këtë model, se e parapëlqen qeverinë politike, porse jemi të vetëdijshëm që në këtë moment është vështirë të krijohet konsensusi rreth kësaj zgjidhjeje dhe që për këtë arsye jemi të gatshëm që ta mbështetim edhe qeverinë e pakicës me vetëm një kusht. E ky është që të gjitha qëllimet politike, prioritetet politike të kësaj qeverie duhet të jenë në përputhje me politikën thelbësore proevropiane e proatlantike të Malit të Zi. Nëse do të jetë kështu, atëherë nuk ka kurrfarë dyshimi se edhe në momentin e zgjedhjes së qeverisë së pakicës në parlament ne do ta përkrahim një qeveri të tillë. Rrethana të cilën ju e përmendni, se Dritan Abazoviqi është kandidat për kryeministër në Mal të Zi, e vërteton një gjë që jua thashë më parë. Mali i Zi po emancipohet seriozisht si shoqëri. Natyrisht, nuk mund të dallojë theksueshëm prej të gjitha shoqërive ballkanike ngase, mjerisht, kemi kaluar nëpër historinë e përbashkët të dhimbshme. Por Mali i Zi dallon për atë se, sinqerisht dhe pa kalkulime, gjatë disa dekadave të fundit punoi seriozisht në modernizim, në adoptimin e standardeve evropiane, ka provuar seriozisht zbatimin evropian të vlerave, dhe këto veçse kanë dhënë rezultate të caktuara. Prandaj dua që t’ju them se në Mal të Zi ekziston vetëdija qytetare, e cila absolutisht nuk e vë në pikëpyetje përkatësinë kombëtare të mandatarit. Siç është sot kandidat për mandatar Dritan Abazoviqi, një shqiptar nga Mali i Zi, po kështu do të mund të ishte cilido boshnjak, mysliman, serb e kroat. Pra, këto vende nuk janë të rezervuara për malazezët. Mali i Zi është shtet i qytetarëve, përbrenda tij funksionojnë shumë parti, si qytetare ashtu edhe nacionale. U tregua në një moment se është e pamundur që të formohet qeveria pa pjesëmarrjen e lëvizjes qytetare URA, në krye të së cilës është Dritan Abazoviqi, dhe unë konsideroj se është një cilësi e Malit të Zi që askush nuk e ka vënë në pikëpyetje. Supozoj se e keni regjistruar që as partitë që veten e shihnin si parti nacionaliste serbe, nuk e kanë vënë në pikëpyetje Abazoviqin shkaku i përkatësisë së tij kombëtare. Ata e vënë në pikëpyetje faktin nëse ai e respekton vullnetin zgjedhor të qytetarëve nga zgjedhjet e 30 gushtit. Të tjerët e vënë në pikëpyetje punën nëse partia që ka 4 mandate deputetësh mund ta japë kryeministrin. A mundet ajo, me katër mandatet e saj, ta garantojë stabilitetin e kësaj qeverie të pakicës. Këto janë çështje politike për të cilat flitet në mënyrë demokratike në Mal të Zi. Por e përsëris, kapaciteti i shoqërisë qytetare malazeze është i atillë saqë këto çështje do të thosha se janë të absorbuara në Mal të Zi. Në Mal të Zi sot mundemi që me krenari të themi se akëcili njeri, pa marrë parasysh se cilës përkatësi kombëtare apo fetare i takon, këtu ndihet qytetar i rendit të parë, qytetar me të drejta të barabarta që ka të drejtë të zgjedhë dhe të zgjidhet e që t’i mbajë funksionet më të larta shtetërore.

KOHA: Porse nga qytetet e Malit të Zi me shumicë shqiptare, të rinjtë po ikin nga dita në ditë, përherë e më shumë. Ende nuk ka një universitet në gjuhën shqipe, nuk ka as gazeta në shqip. Duke e pasur parasysh faktin se kanë luajtur rol vendimtar në referendumin e 2006-s për pavarësimin e Malit të Zi, a mendoni se shqiptarët do të mund të ishin në një pozitë më të mirë?

Gjukanoviq: Po, nuk ka kurrfarë dyshimi. Ky është proces që kurrë nuk përfundon. Sado që ju duket që i keni rregulluar përkryeshëm të drejtat njerëzore, por edhe të pakicave, qysh nesër do të hapet një horizont i ri dhe gjithnjë duhet të keni politikë shtetërore mjaftueshëm të ndjeshme që do t’i identifikojë këto nevoja të reja dhe të mundohet t’i rregullojë në mënyrë kushtetuese. Kur e kemi miratuar Kushtetutën më 2007-n, me krenari kemi theksuar se të drejtat e pakicave i kemi rregulluar në nivelin më të lartë sesa në shtete të shumta evropiane. Kështu që përnjëmend mendoj se në Mal të Zi ekziston një klimë e mirë dhe ekziston një marrëdhënie e përgjegjshme politike e faktorëve kryesorë politikë karshi idesë që në mënyrë vërtet cilësore të rishikohen vazhdimisht të drejtat e pakicave politike në vend. Sigurisht që kjo është e mbështetur në vetëdijen që nuk është prej kësaj kohe, e cila është e instaluar në Mal të Zi tashmë një kohë të gjatë. Mali i Zi është përnjëmend i mundshëm vetëm si shtet qytetar dhe për këtë arsye këtu nuk ka aso fërkimesh nacionaliste, siç keni pasur në pak a shumë të gjitha ish-republikat jugosllave në fillim të viteve ‘90. Për këtë arsye mund të themi me krenari se Mali i Zi është e vetmja ish-republikë jugosllave në territorin e së cilës gjatë viteve ‘90 nuk ka pasur luftë dhe që ka qenë në gjendje që më 1999 të pranojë 120.000 refugjatë, të cilët e përbënin 20-përqindëshin e popullatës sonë të përgjithshme. Dua t’ju them se këtu ekziston njëfarë marrëdhënie nënkuptueshëm e drejtë kundruall pakicave dhe për këtë arsye nuk është rastësi që pakicat në secilin moment kritik të Malit të Zi kanë qenë në pozitën e duhur. Kujtojeni kontributin e jashtëzakonshëm që pakicat kanë dhënë për përtëritjen e pavarësisë së Malit të Zi në referendumin e 2006-s. Kjo gjë këtu respektohet shumë. Nëse ky korpus i të drejtave të pakicave mundet dhe duhet të avancohet edhe më tutje, këtu nuk ka kurrfarë dyshimi. Për këtë duhet kujdesur nëpërmjet procesit, para së gjithash, të zhvillimit ekonomik. Pra ne sot, jo vetëm pakicave, por edhe akëcilit qytetar të Malit të Zi do të dëshironim t’i siguronim sa më shumë të drejta që është e mundur por, mjerisht, ky proces i mbërritjes së standardit jetësor evropian nuk mund të kryhet për disa vjet. Do të nevojitet kohë më e gjatë. Për këtë arsye, sot nga Mali i Zi po shkojnë jo vetëm qytetarët e popujve pakicë, por shkojnë të rinj njësoj sikurse në të gjitha shtetet e tjera ballkanike, për shkak se po shohin shanse më të mira për sigurimin e ekzistencës në shtete të tjera. Kjo zgjidhet me zhvillim. Për ta jetësuar ritmin e dëshiruar të zhvillimit, duhet që paraprakisht ta përforcojmë stabilitetin. Besuam se kemi arritur një nivel të mjaftueshëm stabiliteti por, siç po e shihni, një incident i papritur sigurie në Evropë, siç është rrezikimi i pavarësisë dhe integritetit territorial e sovranitetit të Ukrainës, po e lëkund në fakt të gjithë Evropën e jo vetëm Ballkanin Perëndimor. Mjerisht, kjo po na merr kohën e çmuar. Tani përsëri këtu u jemi kthyer çështjeve të sigurisë, në vend që të merremi me çështjet e zhvillimit dhe integrimit evropian. Le të shpresojmë që kjo fortësi në Evropë dhe në NATO të ndihmojë që ky konflikt të përfundojë sa më parë dhe që ne t’i kthehemi asaj me të cilën duhet të jetojmë. Është çështja e zhvillimit, e hapjes së vendeve cilësore të punës, natyrisht të avancimit të sundimit të të drejtave dhe mbrojtjes së të drejtave të secilit individ dhe popujve pakicë, si dhe jetësimit të perspektivës së qartë evropiane.

Vizita në Kosovë

KOHA: Na është thënë se së shpejti do ta vizitoni Kosovën. Cili është qëllimi i kësaj vizite dhe a planifikoni që ta vizitoni edhe Serbinë, apo do t’i prisni rezultatet e zgjedhjeve të 3 prillit aty? Dhe, a mendoni se Vuçiqi do të zgjidhet përsëri?

Gjukanoviq: Tashmë është paralajmëruar vizita ime në Prishtinë dhe do të zhvillohet gjatë muajve të ardhshëm. Ky do të thosha se është një kalendar i rregullt bisedimesh në nivelin më të lartë. Unë deri më tani nuk kam qenë për vizitë zyrtare në Kosovë, i gëzohem kësaj vizite. Dua që në këtë mënyrë t’i kontribuojmë mirëkuptimit tonë më të mirë ndërshtetëror, që me anë të këtij mirëkuptimi t’i kontribuojmë bashkërisht stabilitetit më cilësor dhe perspektivës më të qartë evropiane të rajonit, si dhe që natyrisht në këtë mënyrë t’i japim kontribut traditës së marrëdhënieve të mira malazeze-shqiptare.

KOHA: Si është marrëdhënia juaj me presidenten Vjosa Osmani dhe me kryeministrin Albin Kurti?

Gjukanoviq: Marrëdhënia është shumë, shumë e mirë. Pra, është marrëdhënie e vlerësimit, e respektimit të ndërsjellë, e fqinjësisë së mirë. Kudo që të takohemi e jemi takuar dhe kemi biseduar në shumë vende, do të thosha se ka qenë një marrëdhënie tejet shembullore. Jam i sigurt se si krerë të të dyja shteteve do t’i kontribuojmë besimit më të mirë midis shteteve tona dhe se do ta vazhdojmë këtë praktikë dhe traditë. Kur është puna te vizita ime potenciale në Serbi, për këtë tash për tash nuk mund të bëhet fjalë. E keni të qartë, për këtë nuk mund të bëhet fjalë, shkaku i marrëdhënieve të dëmtuara politike midis dy shteteve tona gjatë viteve të fundit. Sa i përket gatishmërisë sime, ajo është gjithmonë absolute, që të bisedoj me të gjithë, veçanërisht me fqinjët, veçmas me shtetet e rajonit sipas parimeve të qarta politike. Dhe, nuk jam prej atyre që zgjedhin bashkëbisedues dhe as nuk jam unë ai që ia dëshiron Serbisë këtë apo atë president. Serbia e zgjedh presidentin e vet, le ta zgjedhë me fat ashtu siç dëshirojnë qytetarët e Serbisë. Sa më përket mua, kjo çështje nuk më intereson. Por, ekziston përherë gatishmëria ime, si president i Malit të Zi, që me udhëheqjen shtetërore të Serbisë të bisedoj për të gjitha çështjet që u kontribuojnë marrëdhënieve më të mira ndërshtetërore.